پرسش :
با وجود اینكه خداوند می فرماید به كسی كه چیزی دادید منت به او نگذارید و آزار و اذیتش نكنید، پس چرا خود خداوند نعمت های مادی ومعنوی كه به انسان داده است هم منت می گذارد و هم روز قیامت اگر كسی از او تشكر نكند عذابش می كند؟
پاسخ :
"منت"، در اصل از ریشه "منّ" گرفته شده است به معناى سنگى كه با آن اجسام را وزن مى کنند، و در اصطلاح به نعمت هاى بزرگ و سنگين گفته می شود. و در لغت و استعمالات قرآن معناى گستردهاى دارد كه مفهوم اول (بخشيدن نعمت هاى سنگين) را نيز شامل مىشود. منت اگر جنبۀ عملى داشته باشد، زيبا و پسنديده است، و اگر با لفظ و سخن باشد زشت و ناپسند است. از آنجا که در محاورات روزمره منت بيشتر به معناى دوم استعمال می شود، به هنگام مطالعه آياتى که در آنها از منت گذاشتن خداوند صحبت شده است،نیز همین معنای نا مطلوب به ذهن افراد تداعی می کند. [1] در حالی که منت از طرف خداوند به معنای منت مصطلح بین ما نیست، بلكه به معنای دادن نعمت بزرگ است.
ممکن است گفته شود حتی بیان بخشش نعمت های بزرگ از طرف خداوند که در آیات قرآن آمده است، می تواند همان منت گفتاری و به رخ كشیدن و ناپسند باشد!
در جواب باید گفت؛ اولاً : در مواردی که بیان نعمت، همراه اذیت و تحقیر باشد، قبیح و ناپسند است و این در جایی است که دو انسان که هر دو مخلوق و هر کدام دارای ضعف ها و ناتوانی های متعدد هستند بخواهند به خاطر چیز بی ارزشی که به دیگری می بخشند بریکدیگر منت بگذارند. این معنا همراه تحقیر و توهین است و به همین جهت این قسم از منت تقبیح شده است. در قرآن نیز وقتی می خواهد از منت گذاشتن نهی كند، همراه آن اذیت و تحقیر را نیز می آورد. گاهی نسبت به مردم می فرماید: اگر نعمتی دادید یا انفاقی كردید، بر برادران خود منت نگذارید؛ مثلا: "اى كسانى كه ايمان آوردهايد! بخشش هاى خود را با منت و آزار، باطل نسازيد![2]
اما چنین چیزی دربارۀ خداوند محال است. زیرا او قادر مطلق و غنی علی الاطلاق است و هرگز بیان او تحقیر بندگانش که فقر محض هستند نخواهد بود.
ثانیاً: هر نوع بیان کردنی به رخ كشیدن نیست تا ناپسند باشد، بلکه با توجه به نوع نعمت و شخص صاحب نعمت و انگیزه او می تواند حالت ها و احکام متعددی داشته باشد. به عنوان مثال اگر فرزندی قدر والدین خود را نداند و زحمات آنان را ناچیز بشمارد؛ جا دارد كه والدین برای یاد آوری به او تذكر دهند.این تذكر، زمینۀ رشد و تعالی او را فراهم می کند و بسیار نیکو است.
گاهی انسان از نعمت های بزرگ الهی غافل شده و آنها را به حساب نمی آورند و قدر آن را نمی داند در حالی که خداوند از آفرینش و بخشش چنین نعمتهایی اهداف والا و با ارزشی داشته که همه انسانها باید متوجه باشند و آن اهداف را محقق سازند. بیان نعمت به این جهت است كه بدانیم؛ ما بیهوده خلق نشده ایم، فرستادن پیامبران،دادن عقل،خلق آسمان و زمین و كوه و دشت،خورشید و ماه و برف و باران، همه و همه برای این است كه از غفلت خارج شده و به سوی هدایت حركت كنیم .خداوند می فرماید: مسلماً ما آنچه را [از درخت، نبات، حیوان، دریا و دیگر آثار] روى زمین است، زینت زمین قرار دادیم تا آنان را آزمایش كنیم كه كدامشان از جهت عمل نیكوترند.[3] نعمت ها برای استفاده و آزمایش انسان ها است تا به اختیار خود راه سعادت را انتخاب كنند و خود را به در یای نعمت های جاودانۀ خداوند در قیامت برسانند.
خداوند وقتی این نعمتها را بیان می كند، در صدد مطلع كردن انسان از این نعمت ها و ارزش آنهاست.
ثالثاً: خداوند برای هر نعمتی از کوچک و بزرگ بر انسان، از تعبیر منت استفاده نکرده است و اگر این تعبیر را در باره نعمتی به کار برده است نشانه اهمیت بالای آن نعمت است. بعضی از این نعمت های مهم عبارتند از :
1-بعثت پیامبران الهی، قران می فرماید: "خدا بر اهل ایمان منت گذاشت كه رسولى از خودشان در میان آنان بر انگیخت كه بر آنها آیات خدا را تلاوت كند و نفوسشان را از هر نقص و آلایش پاك گرداند و به آنها احكام شریعت و حقایق حكمت بیاموزد، هر چند قبلا گمراهى آنان آشكار بود "[4]. حقیقتاً نعمت فرستادن رسولان به عنوان مربیان و معلمان بشریت آن قدر بزرگ و با ارزش است که نباید از آن غفلت شود و گر نه همۀ اهداف خلقت نا تمام خواهد ماند.
2-هدایت، قرآن می فرماید:" شما قبلًا چنين] کافر [بوديد و خداوند بر شما منّت نهاد (و هدايت شديد). پس، (بشكرانه اين نعمت بزرگ،) تحقيق كنيد! خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است." [5]
3-حكومت جهانی مستضعفین بر عالم." ما مىخواهيم بر مستضعفان زمين منّت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان روى زمين قرار دهيم! "[6].
روشن است که موارد یاد شده هر كدام به تنهایی نعمت های بزرگی هستند که اگر از زندگی انسان حذف شوند انسانیت رو به اضمحلال خواهد رفت.بنا بر این لازم است که این نعمت ها یاد آوری و بر آنها تأکید شود تااهداف الهی از بخشش آنها محقق شود.
با توجه به اینکه معنی تشکر و قدر دانی از نعمت های الهی بکار بردن آنها در مسیر صحیح خودشان در راستای اهداف خلقت است، نه تشکر زبانی صرف و کسی که کفران نعمت کرده است از نعمت های الهی در مسیر صحیح آنها استفاده نکرده و در حقیقت آن نعمت را ضایع کرده است، سزاوار تنبیه و عقوبت است.
پی نوشتها:
[1] تفسير نمونه، ج19، ص 133 با تلخیص؛ قاموس قرآن، ج6، ص، 291.
[2] بقره، 262و264 .
[3] كهف، 7.
[4] ال عمران، 164.
[5] نساء،94، فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرا.
[6] قصص، 5، وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثين.
http://farsi.islamquest.net
"منت"، در اصل از ریشه "منّ" گرفته شده است به معناى سنگى كه با آن اجسام را وزن مى کنند، و در اصطلاح به نعمت هاى بزرگ و سنگين گفته می شود. و در لغت و استعمالات قرآن معناى گستردهاى دارد كه مفهوم اول (بخشيدن نعمت هاى سنگين) را نيز شامل مىشود. منت اگر جنبۀ عملى داشته باشد، زيبا و پسنديده است، و اگر با لفظ و سخن باشد زشت و ناپسند است. از آنجا که در محاورات روزمره منت بيشتر به معناى دوم استعمال می شود، به هنگام مطالعه آياتى که در آنها از منت گذاشتن خداوند صحبت شده است،نیز همین معنای نا مطلوب به ذهن افراد تداعی می کند. [1] در حالی که منت از طرف خداوند به معنای منت مصطلح بین ما نیست، بلكه به معنای دادن نعمت بزرگ است.
ممکن است گفته شود حتی بیان بخشش نعمت های بزرگ از طرف خداوند که در آیات قرآن آمده است، می تواند همان منت گفتاری و به رخ كشیدن و ناپسند باشد!
در جواب باید گفت؛ اولاً : در مواردی که بیان نعمت، همراه اذیت و تحقیر باشد، قبیح و ناپسند است و این در جایی است که دو انسان که هر دو مخلوق و هر کدام دارای ضعف ها و ناتوانی های متعدد هستند بخواهند به خاطر چیز بی ارزشی که به دیگری می بخشند بریکدیگر منت بگذارند. این معنا همراه تحقیر و توهین است و به همین جهت این قسم از منت تقبیح شده است. در قرآن نیز وقتی می خواهد از منت گذاشتن نهی كند، همراه آن اذیت و تحقیر را نیز می آورد. گاهی نسبت به مردم می فرماید: اگر نعمتی دادید یا انفاقی كردید، بر برادران خود منت نگذارید؛ مثلا: "اى كسانى كه ايمان آوردهايد! بخشش هاى خود را با منت و آزار، باطل نسازيد![2]
اما چنین چیزی دربارۀ خداوند محال است. زیرا او قادر مطلق و غنی علی الاطلاق است و هرگز بیان او تحقیر بندگانش که فقر محض هستند نخواهد بود.
ثانیاً: هر نوع بیان کردنی به رخ كشیدن نیست تا ناپسند باشد، بلکه با توجه به نوع نعمت و شخص صاحب نعمت و انگیزه او می تواند حالت ها و احکام متعددی داشته باشد. به عنوان مثال اگر فرزندی قدر والدین خود را نداند و زحمات آنان را ناچیز بشمارد؛ جا دارد كه والدین برای یاد آوری به او تذكر دهند.این تذكر، زمینۀ رشد و تعالی او را فراهم می کند و بسیار نیکو است.
گاهی انسان از نعمت های بزرگ الهی غافل شده و آنها را به حساب نمی آورند و قدر آن را نمی داند در حالی که خداوند از آفرینش و بخشش چنین نعمتهایی اهداف والا و با ارزشی داشته که همه انسانها باید متوجه باشند و آن اهداف را محقق سازند. بیان نعمت به این جهت است كه بدانیم؛ ما بیهوده خلق نشده ایم، فرستادن پیامبران،دادن عقل،خلق آسمان و زمین و كوه و دشت،خورشید و ماه و برف و باران، همه و همه برای این است كه از غفلت خارج شده و به سوی هدایت حركت كنیم .خداوند می فرماید: مسلماً ما آنچه را [از درخت، نبات، حیوان، دریا و دیگر آثار] روى زمین است، زینت زمین قرار دادیم تا آنان را آزمایش كنیم كه كدامشان از جهت عمل نیكوترند.[3] نعمت ها برای استفاده و آزمایش انسان ها است تا به اختیار خود راه سعادت را انتخاب كنند و خود را به در یای نعمت های جاودانۀ خداوند در قیامت برسانند.
خداوند وقتی این نعمتها را بیان می كند، در صدد مطلع كردن انسان از این نعمت ها و ارزش آنهاست.
ثالثاً: خداوند برای هر نعمتی از کوچک و بزرگ بر انسان، از تعبیر منت استفاده نکرده است و اگر این تعبیر را در باره نعمتی به کار برده است نشانه اهمیت بالای آن نعمت است. بعضی از این نعمت های مهم عبارتند از :
1-بعثت پیامبران الهی، قران می فرماید: "خدا بر اهل ایمان منت گذاشت كه رسولى از خودشان در میان آنان بر انگیخت كه بر آنها آیات خدا را تلاوت كند و نفوسشان را از هر نقص و آلایش پاك گرداند و به آنها احكام شریعت و حقایق حكمت بیاموزد، هر چند قبلا گمراهى آنان آشكار بود "[4]. حقیقتاً نعمت فرستادن رسولان به عنوان مربیان و معلمان بشریت آن قدر بزرگ و با ارزش است که نباید از آن غفلت شود و گر نه همۀ اهداف خلقت نا تمام خواهد ماند.
2-هدایت، قرآن می فرماید:" شما قبلًا چنين] کافر [بوديد و خداوند بر شما منّت نهاد (و هدايت شديد). پس، (بشكرانه اين نعمت بزرگ،) تحقيق كنيد! خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است." [5]
3-حكومت جهانی مستضعفین بر عالم." ما مىخواهيم بر مستضعفان زمين منّت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان روى زمين قرار دهيم! "[6].
روشن است که موارد یاد شده هر كدام به تنهایی نعمت های بزرگی هستند که اگر از زندگی انسان حذف شوند انسانیت رو به اضمحلال خواهد رفت.بنا بر این لازم است که این نعمت ها یاد آوری و بر آنها تأکید شود تااهداف الهی از بخشش آنها محقق شود.
با توجه به اینکه معنی تشکر و قدر دانی از نعمت های الهی بکار بردن آنها در مسیر صحیح خودشان در راستای اهداف خلقت است، نه تشکر زبانی صرف و کسی که کفران نعمت کرده است از نعمت های الهی در مسیر صحیح آنها استفاده نکرده و در حقیقت آن نعمت را ضایع کرده است، سزاوار تنبیه و عقوبت است.
پی نوشتها:
[1] تفسير نمونه، ج19، ص 133 با تلخیص؛ قاموس قرآن، ج6، ص، 291.
[2] بقره، 262و264 .
[3] كهف، 7.
[4] ال عمران، 164.
[5] نساء،94، فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرا.
[6] قصص، 5، وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثين.
http://farsi.islamquest.net