پرسش :
آیا برای رفتن به زیارت خانۀ خدا یا ائمه ما باید اراده کنیم یا باید خدا و ائمه ما را بطلبند؟
پاسخ :
در پاسخ به این پرسش، ابتدا باید بدانیم که بر اساس عقیدۀ شیعه، انسان ها در رفتار و کردار خود مجبور نبوده و خداوند، بعد از نشان دادن راه درست، این قدرت را به تمام انسان ها هدیه نموده که آنان بتوانند با اختیار و اراده، آیندۀ خود را رقم بزنند[1]، و هر چند بشر نمیتواند، بدون اجازۀ خداوند دست به کوچکترین کاری بزند[2]، اما ارادۀ الاهی بر این تعلق گرفته که او را در انتخاب خیر و شر مخیر نموده و پاداش و مجازات اخروی، نیز بر همین پایه و اساس در نظر گرفته میشود.
به همین دلیل، نمیتوانیم حج و نیز سایر سفرهای زیارتی را موضوعی کاملا خارج از ارادۀ انسان ها و تنها منوط به طلبیدهشدن بدانیم.
برای توضیح این مسئله، توجه شما را به نمونۀ مشابهی که در زندگی روزمره اتفاق میافتد، جلب مینماییم:
فرض نمایید ضیافت بزرگ شامی در منزل شخص بزرگ و مورد احترامی برقرار است. افراد مختلفی که در این ضیافت حضور دارند، در چند گروه مختلف دستهبندی میشوند:
1 – گروهی که از دوستان میزبان بوده و با دعوت قبلی او به این مهمانی آمدهاند که طبیعتا مورد احترام واقع شده، زمینههای حضور آسانتر و دلچسبتر آنان در این مهمانی نیز از جانب میزبان فراهم میآید و حضور آنان در این مهمانی موجب تحکیم روابط و محبت میان آنها شده و این دسته از مهمانان با سربلندی، جلسه را ترک خواهند نمود.
2 – گروهی نیز بدون دعوت قبلی، وارد این مجلس بزرگ میشوند و اگر صاحب مجلس، انسان کریم و سخاوتمندی باشد، در حد امکان و ظرفیت، از آنان نیز پذیرایی خواهد نمود.
3 – ممکن است اشخاصی، نه به جهت دوستی و محبت با صاحب مجلس و نه با دعوت قبلی، بلکه تنها به خاطر نشان دادن اینکه آنها نیز از موقعیت اجتماعی خوبی برخوردار بوده و بر همین اساس نیز از جملۀ مدعوین قرار گرفتهاند، در این ضیافت حاضر شوند و دائما نیز تلاش نمایند که خود را به نحوی در کنار میزبان قرار داده و آشنائی خودشان با او را به رخ دیگران بکشند. مطمئنا رفتار میزبان با چنین افراد ریاکاری که هیچ هدفی جز خودنمایی ندارند، برخورد سردی خواهد بود.
4 – در نهایت، میتوان فرض نمود که اشخاصی برای برهم زدن نظم مجلس و از هم پاشیدن آن، وارد این ضیافت گردند. اینگونه اشخاص، نه تنها جایگاهی نزد میزبان ندارند، بلکه باعث ناراحتی و آزار او نیز خواهند شد.
دقت بفرمایید: تمام اشخاص ذکر شده، با ارادۀ خود به این مهمانی آمدهاند، با این تفاوت که آمدن برخی، با دعوت و طلب از سوی میزبان بوده و برخی دیگر از چنین امتیازی برخوردار نبودهاند.
این تقسیمبندی را میتوان در مورد سفر به مکه و مدینه و سایر عتبات عالیات نیز در نظر گرفت، بدین ترتیب که:
1 – گروهی از افراد، به دلیل ارتباط قوی و مستحکمی که با خداوند و اولیای او دارند، مورد توجه خاص آنان قرار گرفته و زمینههای چنین سفرهای ارزشمندی برای آنان فراهم شده و موانع آن نیز از میان برداشته میشود و بسیار مشاهده مینماییم که برخی افراد، خالصانه، دوستدار خدا و رسول و اهل بیت او بوده و خواستار انجام فریضۀ حج و سایر زیارات نیز میباشند، اما در شرایطی از لحاظ مادی یا جسمی و ...به سر میبرند که تبدیل آرزویشان را به واقعیت، چیزی نزدیک به محال تصور مینمایند! اما با این وجود، ناگهان از جایی که گمان نمیبرند، زمینههایی فراهم میشود که توفیق چنین زیارتی نصیب آنان میشود. طبیعی است که ما اطمینان یابیم که آنان از جانب خداوند و اولیاء او طلبیده شدند و این طلبیدن منجر به آن شده تا زمینههایی فراهم آید که آنان بتوانند با ارادۀ خود در این مسیر قدم گذارند. بر این اساس، طلبیده شدن و ارادۀ آنها در یک راستا قرار میگیرد، نه اینکه با هم در تضاد باشد. چنین افراد باایمان، حتی اگر در ظاهر نیز موفق به حج و زیارت نگردند، خداوند به دلیل نیت پاکی که داشتهاند، به آنان پاداش خواهد داد؛ به عنوان نمونه: امام حسن عسکری (ع) به دلیل این که در پادگانی نظامی در سامرا در حبس خانگی به سر برده و حاکمان آن زمان اجازه مسافرت را به ایشان نمی دادند در ظاهر موفق به زیارت خانه خدا و انجام مناسک حج نشده است. اما بدیهی است که این امر از شأن و منزلت و اجر آن امام بزرگوار چیزی نکاسته است.
2 – گاهی، انگیزههای تجاری و یا سیاحتی و ...، موجب ارادۀ برخی افراد دیگر برای مسافرت به مکان های مقدس میشود. این اشخاص، همانند مهمان های ناخواندهای هستند که وارد این ضیافت شدهاند که هر چند از قرب و ارزشی همانند گروه اول برخوردار نمیباشند، اما در صورت رعایت حرمت میزبان و خودداری از رفتار نامناسب در این مکان ها، میتوانند تا حدودی از بهرههای معنوی آن نیز برخوردار شوند.
3 – سومین عاملی که میتواند موجب تحقق ارادۀ سفر به مکان های زیارتی در برخی اشخاص شود، انگیزههایی است که از وسوسههای شیطان سرچشمه میگیرد، همانند اینکه مردم، آنها را به عنوان شخص متدین و یا ولایت مداری بشناسند و یا اینکه عناوینی همانند حاجی و کربلایی به ابتدای نامشان اضافه گردد و یا اینکه تنها چشم و همچشمی با همسایه و یا دوستانشان که قبلا به این مکان ها مشرف شدهاند، موجب انجام چنین سفری شود و ...
متأسفانه، کم نیستند اشخاصی که با چنین نیت غیر خالصانهای، گام در این مسیر میگذارند و طبیعتا نمیتوان آنها را به عنوان مهمانان واقعی خدا و اولیاء او ارزیابی نمود که از سوی آنان برای این سفر طلبیده شده باشند و اینگونه افراد، نمیتوانند انتظار لطف و بخشش خداوند را داشته باشند، چون بخشش خداوند به حاجیانی تعلق خواهد گرفت که تنها رضایت او را در نظر داشته اند[3] و تمام وعدههایی که به زائران کربلا داده شده، مخصوص به افرادی است که قصد ریا و خودنمایی نداشتهاند[4]، بلکه بهرۀ چنین افراد ریاکاری از این سفر، بیش از رسیدن به همان هدف های کوچکشان نیست.
4 – در نهایت گروه چهارمی نیز به قصد فتنه و ایجاد آشوب در میان زائران، به این مکان های مقدس وارد میشوند که گاه با طرح شبههها و رفتار غیر مناسب، سعی در از بین بردن انگیزههای معنوی زوار دارند و گاه به طور فیزیکی نیز اقدام به تخریب و از بین بردن این مناطق مینمایند که بدیهی است این اشخاص نمیتوانند مورد طلب خدا و معصومان(ع) باشند!
در همین راستا، خداوند میفرماید که هر که در حرم الاهی ستم روا دارد، او را به عذاب دردناکی گرفتار خواهیم نمود[5].
با مروری در مطالب بیان شده، میتوانیم این ارزیابی را به دست آوریم که انسان ها میتوانند با انگیزههای مختلف، در این مکانها حضور به هم رسانند که تمامشان نیز ناشی از ارادۀ خود آنها است و مشاهده مینماییم، همان گونه که پیامبر خدا(ص) و دیگر اولیای الاهی برای جلب رضایت خداوند، بر گرد کعبه طواف مینمودهاند، اشخاصی همانند معاویه و یزید نیز در ظاهر، همین مسیر را در کنار خانۀ خدا پیمودهاند، اما این کجا و آن کجا!
مرقد سالار شهیدان حسین بن علی(ع) نیز از آغاز، مقصد و منظر عاشقان الاهی بوده است، اما در زمان خودمان دیدیم که جنایتکارانی همانند صدام معدوم نیز گاهی به عنوان زیارت، در این مرقد حاضر میشدند و گاهی با کمال بیشرمی، دستور به گلوله بستن آن را صادر مینمودند!
تمام این ها، نشانگر این واقعیت است که نمیتوان حضور تمام افراد در مناطق متبرک را ناشی از طلبیده شدن آنها بدانیم و بر همین اساس، پاسخ ما به پرسشتان این است که برای چنین سفرهایی، به هر حال، باید ارادهای صورت پذیرد و بدون این اراده، زیارتی صورت نخواهد گرفت، اما اگر انگیزه؛ در چنین ارادهای؛ خالصانه و الاهی باشد، نشانگر طلبیده شدن فرد است که میتواند بهرههای معنوی فراوانی از سفرش ببرد و در غیر این صورت، سفر به مکه و عتبات عالیات، با دیگر سفرها تفاوتی نخواهد داشت.
پی نوشتها:
[1] - دهر، 3(انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا) .
[2] - تکویر، 29(و ما تشاؤن الا ان یشاء الله رب العالمین) .
[3] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 11، ص 109، روایت 14377، موسسه آل البیت، قم، 1409 ه ق .
[4] - همان، ج 14، ص 446، روایت 19567.
[5] - حج، 25.
http://farsi.islamquest.net
در پاسخ به این پرسش، ابتدا باید بدانیم که بر اساس عقیدۀ شیعه، انسان ها در رفتار و کردار خود مجبور نبوده و خداوند، بعد از نشان دادن راه درست، این قدرت را به تمام انسان ها هدیه نموده که آنان بتوانند با اختیار و اراده، آیندۀ خود را رقم بزنند[1]، و هر چند بشر نمیتواند، بدون اجازۀ خداوند دست به کوچکترین کاری بزند[2]، اما ارادۀ الاهی بر این تعلق گرفته که او را در انتخاب خیر و شر مخیر نموده و پاداش و مجازات اخروی، نیز بر همین پایه و اساس در نظر گرفته میشود.
به همین دلیل، نمیتوانیم حج و نیز سایر سفرهای زیارتی را موضوعی کاملا خارج از ارادۀ انسان ها و تنها منوط به طلبیدهشدن بدانیم.
برای توضیح این مسئله، توجه شما را به نمونۀ مشابهی که در زندگی روزمره اتفاق میافتد، جلب مینماییم:
فرض نمایید ضیافت بزرگ شامی در منزل شخص بزرگ و مورد احترامی برقرار است. افراد مختلفی که در این ضیافت حضور دارند، در چند گروه مختلف دستهبندی میشوند:
1 – گروهی که از دوستان میزبان بوده و با دعوت قبلی او به این مهمانی آمدهاند که طبیعتا مورد احترام واقع شده، زمینههای حضور آسانتر و دلچسبتر آنان در این مهمانی نیز از جانب میزبان فراهم میآید و حضور آنان در این مهمانی موجب تحکیم روابط و محبت میان آنها شده و این دسته از مهمانان با سربلندی، جلسه را ترک خواهند نمود.
2 – گروهی نیز بدون دعوت قبلی، وارد این مجلس بزرگ میشوند و اگر صاحب مجلس، انسان کریم و سخاوتمندی باشد، در حد امکان و ظرفیت، از آنان نیز پذیرایی خواهد نمود.
3 – ممکن است اشخاصی، نه به جهت دوستی و محبت با صاحب مجلس و نه با دعوت قبلی، بلکه تنها به خاطر نشان دادن اینکه آنها نیز از موقعیت اجتماعی خوبی برخوردار بوده و بر همین اساس نیز از جملۀ مدعوین قرار گرفتهاند، در این ضیافت حاضر شوند و دائما نیز تلاش نمایند که خود را به نحوی در کنار میزبان قرار داده و آشنائی خودشان با او را به رخ دیگران بکشند. مطمئنا رفتار میزبان با چنین افراد ریاکاری که هیچ هدفی جز خودنمایی ندارند، برخورد سردی خواهد بود.
4 – در نهایت، میتوان فرض نمود که اشخاصی برای برهم زدن نظم مجلس و از هم پاشیدن آن، وارد این ضیافت گردند. اینگونه اشخاص، نه تنها جایگاهی نزد میزبان ندارند، بلکه باعث ناراحتی و آزار او نیز خواهند شد.
دقت بفرمایید: تمام اشخاص ذکر شده، با ارادۀ خود به این مهمانی آمدهاند، با این تفاوت که آمدن برخی، با دعوت و طلب از سوی میزبان بوده و برخی دیگر از چنین امتیازی برخوردار نبودهاند.
این تقسیمبندی را میتوان در مورد سفر به مکه و مدینه و سایر عتبات عالیات نیز در نظر گرفت، بدین ترتیب که:
1 – گروهی از افراد، به دلیل ارتباط قوی و مستحکمی که با خداوند و اولیای او دارند، مورد توجه خاص آنان قرار گرفته و زمینههای چنین سفرهای ارزشمندی برای آنان فراهم شده و موانع آن نیز از میان برداشته میشود و بسیار مشاهده مینماییم که برخی افراد، خالصانه، دوستدار خدا و رسول و اهل بیت او بوده و خواستار انجام فریضۀ حج و سایر زیارات نیز میباشند، اما در شرایطی از لحاظ مادی یا جسمی و ...به سر میبرند که تبدیل آرزویشان را به واقعیت، چیزی نزدیک به محال تصور مینمایند! اما با این وجود، ناگهان از جایی که گمان نمیبرند، زمینههایی فراهم میشود که توفیق چنین زیارتی نصیب آنان میشود. طبیعی است که ما اطمینان یابیم که آنان از جانب خداوند و اولیاء او طلبیده شدند و این طلبیدن منجر به آن شده تا زمینههایی فراهم آید که آنان بتوانند با ارادۀ خود در این مسیر قدم گذارند. بر این اساس، طلبیده شدن و ارادۀ آنها در یک راستا قرار میگیرد، نه اینکه با هم در تضاد باشد. چنین افراد باایمان، حتی اگر در ظاهر نیز موفق به حج و زیارت نگردند، خداوند به دلیل نیت پاکی که داشتهاند، به آنان پاداش خواهد داد؛ به عنوان نمونه: امام حسن عسکری (ع) به دلیل این که در پادگانی نظامی در سامرا در حبس خانگی به سر برده و حاکمان آن زمان اجازه مسافرت را به ایشان نمی دادند در ظاهر موفق به زیارت خانه خدا و انجام مناسک حج نشده است. اما بدیهی است که این امر از شأن و منزلت و اجر آن امام بزرگوار چیزی نکاسته است.
2 – گاهی، انگیزههای تجاری و یا سیاحتی و ...، موجب ارادۀ برخی افراد دیگر برای مسافرت به مکان های مقدس میشود. این اشخاص، همانند مهمان های ناخواندهای هستند که وارد این ضیافت شدهاند که هر چند از قرب و ارزشی همانند گروه اول برخوردار نمیباشند، اما در صورت رعایت حرمت میزبان و خودداری از رفتار نامناسب در این مکان ها، میتوانند تا حدودی از بهرههای معنوی آن نیز برخوردار شوند.
3 – سومین عاملی که میتواند موجب تحقق ارادۀ سفر به مکان های زیارتی در برخی اشخاص شود، انگیزههایی است که از وسوسههای شیطان سرچشمه میگیرد، همانند اینکه مردم، آنها را به عنوان شخص متدین و یا ولایت مداری بشناسند و یا اینکه عناوینی همانند حاجی و کربلایی به ابتدای نامشان اضافه گردد و یا اینکه تنها چشم و همچشمی با همسایه و یا دوستانشان که قبلا به این مکان ها مشرف شدهاند، موجب انجام چنین سفری شود و ...
متأسفانه، کم نیستند اشخاصی که با چنین نیت غیر خالصانهای، گام در این مسیر میگذارند و طبیعتا نمیتوان آنها را به عنوان مهمانان واقعی خدا و اولیاء او ارزیابی نمود که از سوی آنان برای این سفر طلبیده شده باشند و اینگونه افراد، نمیتوانند انتظار لطف و بخشش خداوند را داشته باشند، چون بخشش خداوند به حاجیانی تعلق خواهد گرفت که تنها رضایت او را در نظر داشته اند[3] و تمام وعدههایی که به زائران کربلا داده شده، مخصوص به افرادی است که قصد ریا و خودنمایی نداشتهاند[4]، بلکه بهرۀ چنین افراد ریاکاری از این سفر، بیش از رسیدن به همان هدف های کوچکشان نیست.
4 – در نهایت گروه چهارمی نیز به قصد فتنه و ایجاد آشوب در میان زائران، به این مکان های مقدس وارد میشوند که گاه با طرح شبههها و رفتار غیر مناسب، سعی در از بین بردن انگیزههای معنوی زوار دارند و گاه به طور فیزیکی نیز اقدام به تخریب و از بین بردن این مناطق مینمایند که بدیهی است این اشخاص نمیتوانند مورد طلب خدا و معصومان(ع) باشند!
در همین راستا، خداوند میفرماید که هر که در حرم الاهی ستم روا دارد، او را به عذاب دردناکی گرفتار خواهیم نمود[5].
با مروری در مطالب بیان شده، میتوانیم این ارزیابی را به دست آوریم که انسان ها میتوانند با انگیزههای مختلف، در این مکانها حضور به هم رسانند که تمامشان نیز ناشی از ارادۀ خود آنها است و مشاهده مینماییم، همان گونه که پیامبر خدا(ص) و دیگر اولیای الاهی برای جلب رضایت خداوند، بر گرد کعبه طواف مینمودهاند، اشخاصی همانند معاویه و یزید نیز در ظاهر، همین مسیر را در کنار خانۀ خدا پیمودهاند، اما این کجا و آن کجا!
مرقد سالار شهیدان حسین بن علی(ع) نیز از آغاز، مقصد و منظر عاشقان الاهی بوده است، اما در زمان خودمان دیدیم که جنایتکارانی همانند صدام معدوم نیز گاهی به عنوان زیارت، در این مرقد حاضر میشدند و گاهی با کمال بیشرمی، دستور به گلوله بستن آن را صادر مینمودند!
تمام این ها، نشانگر این واقعیت است که نمیتوان حضور تمام افراد در مناطق متبرک را ناشی از طلبیده شدن آنها بدانیم و بر همین اساس، پاسخ ما به پرسشتان این است که برای چنین سفرهایی، به هر حال، باید ارادهای صورت پذیرد و بدون این اراده، زیارتی صورت نخواهد گرفت، اما اگر انگیزه؛ در چنین ارادهای؛ خالصانه و الاهی باشد، نشانگر طلبیده شدن فرد است که میتواند بهرههای معنوی فراوانی از سفرش ببرد و در غیر این صورت، سفر به مکه و عتبات عالیات، با دیگر سفرها تفاوتی نخواهد داشت.
پی نوشتها:
[1] - دهر، 3(انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا) .
[2] - تکویر، 29(و ما تشاؤن الا ان یشاء الله رب العالمین) .
[3] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 11، ص 109، روایت 14377، موسسه آل البیت، قم، 1409 ه ق .
[4] - همان، ج 14، ص 446، روایت 19567.
[5] - حج، 25.
http://farsi.islamquest.net