پرسش :
آيا پرداخت نكردن خمس جز گناهان كبيره است؟
پاسخ :
خمس یکی از فرایض و واجبات دین اسلام است. قرآن مجید در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده است و می فرماید: «بدانید آنچه را که سود می برید، یک پنجم آن، برای خدا و رسول خدا (ص) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و ...[1]»
آیه مربوط به وجوب خمس که در سوره انفال آمده است بسیار گویا و از دلالت خوبی بر خوردار است.
مرحوم علامه طباطبائی ره در تفسیر این آیه می فرماید: «غنم» و «غنیمت»، به معنای رسیدن به در آمد از راه تجارت و یا صنعت و یا جنگ است[2] و مورد آیه اگر چه غنیمت جنگی است ولی مورد و مصداق نمی تواند مخصص معنا باشد[3]. پس معنی آیه عام است و از ظاهر آیه چنین بر می آید که حکم مورد نظر مربوط به هر چیزی است که غنیمت شمرده شود هر چند غنیمت جنگی گرفته شده از کفار نباشد مانند معادن و گنج و مرواریدهای که با غواصی از دریا بدست می آید و ... امام جواد (ع) فرمود: غنائم و فوائدی (هر گونه سود و در آمدی) که به شما می رسد پرداخت خمس آن واجب است. بعد حضرت آیه ی خمس را تلاوت فرمودند. [4]
در مصادر اهل سنت هم روایات زیادی وجود دارد که خمس در زمان خود رسول الله تقسیم شد و حضرت تا زنده بود این واجب را اداء می کرد، سیوطی از ابن ابی شیبه از جبیر بن مطعم نقل می کند: رسول خدا (ص) سهم ذی القربی را میان بنی هاشم و بنی عبدالمطلب تقسیم کرد، آنگاه من و عثمان بن عفان پیش او رفته و از وی خواستار سهم شدیم و گفتیم: آیا به برادران ما از بنی مطلب می دهی و به ما نمی دهی؟ با این که ما و ایشان از جهت خویشاوندی در یک رتبه هستیم؟ فرمود: آنان در جاهلیت و هم در اسلام هرگز از ما جدا نبودند[5].
ملاک کبیره بودن گناه:
در این که ملاک گناهان کبیره چیست و چه گناهی کبیره است چند نظر وجود دارد:
1. هر گناهی که در قرآن و حدیث به کبیره بودن آن تصریح شده باشد.
2. هر معصیتی که در قرآن مجید یا سنت معتبره، وعده آتش جهنم بر ارتکاب آن رسیده باشد.
3. هر گناهی که در قرآن و سنت، از گناهانی که کبیره بودن آن مسلم است، بزرگ تر شمرده شده باشد.
4. هر گناهی که نزد متدینین و متشرعین بزرگ شمرده شود به طوری که یقین حاصل شود که بزرگی آن منتهی به زمان معصوم(ع) می شود.[6]
5. تمام گناهان کبیره اند، زیرا همان طور که در روایات آمده است هیچگاه نباید به کوچکی گناه نگاه کرد بلکه نگاه به بزرگی کسی کنید که نسبت به او گناه واقع می شود.[7] امام صادق (ع) می فرماید: به خوردی(ناچیزی) گناه نگاه نکنید بلکه بنگرید نسبت به چه کسی گستاخی کرده اید.[8]
البته آن کسانی که گناه را به صغیره و کبیره تقسیم کرده اند نیز در شرایط زیر صغیره را کبیره می دانند.[9]
اصرار بر صغیره (تکرار صغیره): پیامبر می فرماید: با استغفار (از انجام گناه کبیره) گناه کبیره معنا ندارد (گناه کبیره آمرزیده می شود) و با اصرار (انجام گناه صغیره و تکرار آن ) صغیره معنا ندارد .(به گناه کبیره تبدیل می شود).[10]
کوچک شمردن گناه حضرت علی (ع) فرمودند: بزرگترین گناه گناهی است که صاحبش آن را کوچک بشمارد.[11]
خوشحالی بر گناه: پیامبر می فرماید: کسی که گناه می کند در حالی که (بر انجام) خندان باشد داخل در آتش می گردد در حالی که گریان است[12].
بنابر این باید در بارۀ گناه نپرداختن خمس به متون دینی مراجعه کرد و دید که آیا ملاک های کبیره بودن گناه در این جا وجود دارد یا نه؟ با نگاهی به روایات در می یابیم که برخی از ملاک های مطرح شده، نسبت به کسانی که خمس نمی پردازند وارد شده است که از باب نمونه به چند روایت اشاره می شود:
ابو بصير مىگويد: از امام باقر (ع) شنيدم كه مىفرمود: هر كس چيزى از خمس را خريدارى كند، خداوند عذر او را نمىپذيرد. او چيزى را خريده كه برايش حلال نيست. [13]
از حضرت مهدى (ع) نقل شده است: به نام خداوند بخشاينده مهربان. لعنت خدا و فرشتگان و همۀ مردم بر كسى كه يك درهم حرام از مال ما بخورد. [14]
باز از آن حضرت (ع) نقل شده است: امّا آنان كه اموال ما را در اختيار گرفتهاند، هر كس چيزى از آن را حلال بداند و بخورد يقينا آتش خورده است.[15]
از على (ع) نقل شده كه فرمود: هر كه مالش فراوان گردد و حقّ آن را ادا نكند روز قيامت مال او تبديل به مارهائى مىشود كه پيوسته او را مىگزند.[16]
از هشام بن حكم از امام صادق (ع) نقل شده كه فرمود: هر كس حقّ خدا را ندهد، دو برابر آن را در باطل خرج خواهد كرد.[17].
پی نوشتها:
[1] وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ...؛ انفال، 41.
[2] ترجمه تفسیرالمیزان، ج 9، ص 118.
[3] ترجمه تفسیرالمیزان، ج 9، ص 120.
[4] وسائل الشیعه، ج 6، باب 8 (ابواب ما یحب فیه الخمس) ج، 5.
[5] الدر المنثور، ج 3، ص 186، به نقل المیزان، ج 9، ص 138.
[6] شهید دستغیب، گناهان کبیره ج 1، ص 26.
[7] صاحبقرانی، ج 2، ص 368.
[8] میزان الحکمه، 6602:" لا تنظرو الی صغر الذنب و لکن انظروا الی من اجتر أثم. "
[9] گناهان کبیره، ج 2، صص 273 و 279.
[10] میزان الحکمه، 6617:" لا کبیر مع الاستغفار و لا صغیر مع الاصرار."
[11] میزان الحکمه :" 6562اشدا لذنوب عندالله سبحانه ما استهان به راکبه."
[12] گناهان کبیره، ص 280، بحار ج 6، ص 36 :" من اذنب ذنباً و هو ضاحک دخل النار."
[13] الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص: 313... عن ابي بصير عن ابي جعفر عليه السّلام قال: سمعته يقول: من اشترى شيئا من الخمس لم يعذره اللَّه، اشترى ما لا يحلّ له.الوسائل ج6، ص 338.
[14] همان، عن المهدي عليه السّلام: بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم لعنة اللَّه و الملائكة و النّاس اجمعين على من اكل من مالنا درهما حراما. بحار ج53، ص 184 الاحتجاج 2ج، 300
[15] عن المهدي عليه السّلام: و امّا المتلبّسون بأموالنا فمن استحلّ منها شيئا فأكله فإنّما يأكل النّيران.اعلام الورى، ص 424 كشف الغمة ج2، ص 532.
[16] عن عليّ عليه السّلام إنّه قال: من كثر ماله و لم يعط حقّه فإنّما ماله حيّات ينهشه يوم القيامة.بحار 96، 29.
[17] ... عن هشام بن الحكم عن ابي عبد اللَّه عليه السّلام قال: من منع حقّا للَّه عزّ و جلّ أنفق في باطل مثليه.الكافي ج3، ص 506.
http://farsi.islamquest.net
خمس یکی از فرایض و واجبات دین اسلام است. قرآن مجید در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده است و می فرماید: «بدانید آنچه را که سود می برید، یک پنجم آن، برای خدا و رسول خدا (ص) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و ...[1]»
آیه مربوط به وجوب خمس که در سوره انفال آمده است بسیار گویا و از دلالت خوبی بر خوردار است.
مرحوم علامه طباطبائی ره در تفسیر این آیه می فرماید: «غنم» و «غنیمت»، به معنای رسیدن به در آمد از راه تجارت و یا صنعت و یا جنگ است[2] و مورد آیه اگر چه غنیمت جنگی است ولی مورد و مصداق نمی تواند مخصص معنا باشد[3]. پس معنی آیه عام است و از ظاهر آیه چنین بر می آید که حکم مورد نظر مربوط به هر چیزی است که غنیمت شمرده شود هر چند غنیمت جنگی گرفته شده از کفار نباشد مانند معادن و گنج و مرواریدهای که با غواصی از دریا بدست می آید و ... امام جواد (ع) فرمود: غنائم و فوائدی (هر گونه سود و در آمدی) که به شما می رسد پرداخت خمس آن واجب است. بعد حضرت آیه ی خمس را تلاوت فرمودند. [4]
در مصادر اهل سنت هم روایات زیادی وجود دارد که خمس در زمان خود رسول الله تقسیم شد و حضرت تا زنده بود این واجب را اداء می کرد، سیوطی از ابن ابی شیبه از جبیر بن مطعم نقل می کند: رسول خدا (ص) سهم ذی القربی را میان بنی هاشم و بنی عبدالمطلب تقسیم کرد، آنگاه من و عثمان بن عفان پیش او رفته و از وی خواستار سهم شدیم و گفتیم: آیا به برادران ما از بنی مطلب می دهی و به ما نمی دهی؟ با این که ما و ایشان از جهت خویشاوندی در یک رتبه هستیم؟ فرمود: آنان در جاهلیت و هم در اسلام هرگز از ما جدا نبودند[5].
ملاک کبیره بودن گناه:
در این که ملاک گناهان کبیره چیست و چه گناهی کبیره است چند نظر وجود دارد:
1. هر گناهی که در قرآن و حدیث به کبیره بودن آن تصریح شده باشد.
2. هر معصیتی که در قرآن مجید یا سنت معتبره، وعده آتش جهنم بر ارتکاب آن رسیده باشد.
3. هر گناهی که در قرآن و سنت، از گناهانی که کبیره بودن آن مسلم است، بزرگ تر شمرده شده باشد.
4. هر گناهی که نزد متدینین و متشرعین بزرگ شمرده شود به طوری که یقین حاصل شود که بزرگی آن منتهی به زمان معصوم(ع) می شود.[6]
5. تمام گناهان کبیره اند، زیرا همان طور که در روایات آمده است هیچگاه نباید به کوچکی گناه نگاه کرد بلکه نگاه به بزرگی کسی کنید که نسبت به او گناه واقع می شود.[7] امام صادق (ع) می فرماید: به خوردی(ناچیزی) گناه نگاه نکنید بلکه بنگرید نسبت به چه کسی گستاخی کرده اید.[8]
البته آن کسانی که گناه را به صغیره و کبیره تقسیم کرده اند نیز در شرایط زیر صغیره را کبیره می دانند.[9]
اصرار بر صغیره (تکرار صغیره): پیامبر می فرماید: با استغفار (از انجام گناه کبیره) گناه کبیره معنا ندارد (گناه کبیره آمرزیده می شود) و با اصرار (انجام گناه صغیره و تکرار آن ) صغیره معنا ندارد .(به گناه کبیره تبدیل می شود).[10]
کوچک شمردن گناه حضرت علی (ع) فرمودند: بزرگترین گناه گناهی است که صاحبش آن را کوچک بشمارد.[11]
خوشحالی بر گناه: پیامبر می فرماید: کسی که گناه می کند در حالی که (بر انجام) خندان باشد داخل در آتش می گردد در حالی که گریان است[12].
بنابر این باید در بارۀ گناه نپرداختن خمس به متون دینی مراجعه کرد و دید که آیا ملاک های کبیره بودن گناه در این جا وجود دارد یا نه؟ با نگاهی به روایات در می یابیم که برخی از ملاک های مطرح شده، نسبت به کسانی که خمس نمی پردازند وارد شده است که از باب نمونه به چند روایت اشاره می شود:
ابو بصير مىگويد: از امام باقر (ع) شنيدم كه مىفرمود: هر كس چيزى از خمس را خريدارى كند، خداوند عذر او را نمىپذيرد. او چيزى را خريده كه برايش حلال نيست. [13]
از حضرت مهدى (ع) نقل شده است: به نام خداوند بخشاينده مهربان. لعنت خدا و فرشتگان و همۀ مردم بر كسى كه يك درهم حرام از مال ما بخورد. [14]
باز از آن حضرت (ع) نقل شده است: امّا آنان كه اموال ما را در اختيار گرفتهاند، هر كس چيزى از آن را حلال بداند و بخورد يقينا آتش خورده است.[15]
از على (ع) نقل شده كه فرمود: هر كه مالش فراوان گردد و حقّ آن را ادا نكند روز قيامت مال او تبديل به مارهائى مىشود كه پيوسته او را مىگزند.[16]
از هشام بن حكم از امام صادق (ع) نقل شده كه فرمود: هر كس حقّ خدا را ندهد، دو برابر آن را در باطل خرج خواهد كرد.[17].
پی نوشتها:
[1] وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ...؛ انفال، 41.
[2] ترجمه تفسیرالمیزان، ج 9، ص 118.
[3] ترجمه تفسیرالمیزان، ج 9، ص 120.
[4] وسائل الشیعه، ج 6، باب 8 (ابواب ما یحب فیه الخمس) ج، 5.
[5] الدر المنثور، ج 3، ص 186، به نقل المیزان، ج 9، ص 138.
[6] شهید دستغیب، گناهان کبیره ج 1، ص 26.
[7] صاحبقرانی، ج 2، ص 368.
[8] میزان الحکمه، 6602:" لا تنظرو الی صغر الذنب و لکن انظروا الی من اجتر أثم. "
[9] گناهان کبیره، ج 2، صص 273 و 279.
[10] میزان الحکمه، 6617:" لا کبیر مع الاستغفار و لا صغیر مع الاصرار."
[11] میزان الحکمه :" 6562اشدا لذنوب عندالله سبحانه ما استهان به راکبه."
[12] گناهان کبیره، ص 280، بحار ج 6، ص 36 :" من اذنب ذنباً و هو ضاحک دخل النار."
[13] الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص: 313... عن ابي بصير عن ابي جعفر عليه السّلام قال: سمعته يقول: من اشترى شيئا من الخمس لم يعذره اللَّه، اشترى ما لا يحلّ له.الوسائل ج6، ص 338.
[14] همان، عن المهدي عليه السّلام: بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم لعنة اللَّه و الملائكة و النّاس اجمعين على من اكل من مالنا درهما حراما. بحار ج53، ص 184 الاحتجاج 2ج، 300
[15] عن المهدي عليه السّلام: و امّا المتلبّسون بأموالنا فمن استحلّ منها شيئا فأكله فإنّما يأكل النّيران.اعلام الورى، ص 424 كشف الغمة ج2، ص 532.
[16] عن عليّ عليه السّلام إنّه قال: من كثر ماله و لم يعط حقّه فإنّما ماله حيّات ينهشه يوم القيامة.بحار 96، 29.
[17] ... عن هشام بن الحكم عن ابي عبد اللَّه عليه السّلام قال: من منع حقّا للَّه عزّ و جلّ أنفق في باطل مثليه.الكافي ج3، ص 506.
http://farsi.islamquest.net