پرسش :
چرا در اسلام مادامی که زن از همسرش اطاعت کند زن قابل تمجید و ستایش است؟
پاسخ :
ذات حق تعالی زن و مرد را از جهت جسمی و روحی به گونه ای آفرید كه بدون هر یك نه پیدایش و بقای آنان امكان پذیر است و نه نیازهای جسمی و روحی هر یك، بدون دیگری به طور كامل بر آورده می شود و نه تكامل روحی و دینی هر یك به صورت فردی و اجتماعی امكان پذیر است. گویا هر یك پاره ای از یك موجود كامل اند و بدون هم ناقص و نسبت به هم مكمل اند[1].
اطاعت از شوهر در راستای اطاعت از خدا
بندۀ کامل و مؤمن بنده ای است که در مسیر اطاعت خدا بوده و از خداوند فر مانبرداری کند؛ به عبارت دیگر جایگاه و رتبۀ انسانی و ایمانی هر شخص بستگی به میزان اطاعت او از خداوند متعال دارد. از این جهت فرقی بین زن و مرد، بزرگ و کوچک (مکلف) نیست از نظر اسلام همۀ افراد جامعه دو دسته تکلیف دارند: فردی و اجتماعی.
1. تکالیف و وظایفی که شامل عبادات و اخلاقیات فردی مثل نماز (فرادی) روزه، حج، راستی، صداقت و... می شود.
2. این قسم که بیشتر اعمال بندگان و مکلفین را به خودش اختصاص می دهد شامل عبادات، معاملات، اخلاقیات که وظیفۀ شخص در قبال خانواده (اعم از فرزند، همسر، پدر، مادر و...) و بیرون از خانواده (مثل همسایه، دوستان، همکاران و...) را مشخص می کند، می شود.
آن چه که مربوط به بحث ماست وظایفی است که همسران (زن و مرد) در قبال همدیگر دارند و آن وظایف را خدا برای انسان ها تعیین فرموده است بنا بر این انجام وظایف و تکلیف به اطاعت از خدا بر می گردد؛ مثلا اگر کسی به پدر و مادر مشرک و کافر خود خدمت کند و از ایشان (در غیر معصیت خدا) اطاعت کند این شخص قابل ستایش و تمجید است و عملش ستودنی است نه از آن جهت که از پدر و مادر کافر اطاعت کرده بلکه از آن جهت که در راستای اطاعت خدا گام برداشته و در جهت اطاعت از خدا از ایشان اطاعت نموده است بنابر این اگر زنی به خاطر فرمانبرداری از شوهرش قابل تمجید است می شود گفت که این به خاطر آن است که جامعۀ کوچک خانواده مثل سایر جوامع نیاز به مدیری دارد و خداوند برای ادارۀ جامعۀ خانواده او را انتخاب نمود "مردان، سرپرست و نگهبان زنانند"که باید حرف آخر را بزنند. بر این اساس، اگر قیمومیت زندگی زناشوئی به مرد واگذار شده از آن روی است که قیام و دوام زندگی به این بستگی دارد و زن با اطاعت از شوهر (در حدی که شرع مشخص نموده) در حقیقت از خدا اطاعت نموده که این قابل تمجید و ستایش است.
البته باید توجه داشت که از سویی، واگذاری مدیریت خانواده به مردان بر اساس مصالح و خصوصیاتی بوده است که در مردان وجود دارد و از سویی دیگر، وجود این ویژگی ها در مردان که موجب این حکم شده است دلیل برتری مردان بر زنان نیست.[2]
به عبارت دیگر، خدای متعال با توجه به آفرینش زن و مرد و تفاوت های روحی و جسمی آن دو، حقوق و تكالیف[3] زناشویی و خانوادگی خاصی به صورت مشترك و خاص برای هر یك قرار داده است تا تأمین كنندۀ نیازهای دنیوی و اخروی هر یك به صورت كامل باشد.
در زیر به برخی از این وظایف اشاره می شود:
وظایف زن و مرد در قبال هم دیگر
الف. زن و مرد وظیفه دارند در زندگی مشترك خانوادگی و زناشویی، نسبت به هم خوش رفتار، خوش رو و خوش گو باشند و از هر گونه بدرفتاری، ترش روی و بدگویی دوری نمایند.
ب. زن و مرد باید در پیشبرد و تحكیم زندگی خانوادگی، همكاری و همراهی داشته باشند و معیار این همكاری هم بنابر راهنمائی شرع و انتظار عرف، فرهنگ، زمان، مكان و موقعیت آن دو است. از باب نمونه، اگر عرف خانه داری، بچه داری، شیردهی بچه را به عهدۀ زن می داند و كارهای بیرون خانه را به عهدۀ مرد می داند، هر دو در این امور محوله، همكاری نمایند.
ج. زن و مرد، هر دو موظف اند در حد توانایی و مقتضای عرف زمان و مكان و موقعیت در رشد و پرورش فرزند، کوشش نمایند.
د. زن و مرد نباید رابطۀ نامشروع با فرد دیگری داشته باشند.
وظایف زن در قبال مرد
الف. پذیرش ریاست شوهر: اگر در زندگی زناشویی و خانوادگی مشكلی و مسئله ای پیش آمد، حل آن با نظر نهایی شوهر است،البته این وظیفۀ شوهر، نباید خارج از حسن معاشرت و معاضدت، شرع و قانون باشد و باعث سوء استفادۀ شوهر شود .
ب. تبعیت از مرد در محل اقامت و مسكن، مگر این كه این اختیار را شوهر به زن واگذار كرده باشد و یا خلاف شأن اجتماعی زن باشد و یا ضرر جانی و جسمی برای زن داشته باشد.
ج. تبعیت از مرد، در خروج از منزل و ورود دیگران به منزل، در حد عرف، مگر این كه برای انجام تكالیف دینی مثل حج واجب و یا برای انجام مداوا، یا ماندن در خانه ضرر جانی، بدنی و شرافتی،برای زن داشته باشد.
د. تبعیت از مرد در اصل شاغل بودن و نوع شغل، در صورتی كه خلاف انتظار عرف زمان، مكان و موقعیت و جنسیت زن باشد.
ه. زن آرایش برای شوهرش نماید و برای غیر شوهرش بوی خوش استفاده نكند و الاّ نماز او مورد قبول واقع نخواهد شد.[4]
وظایف مردان در برابر زنان:
1. رفتار نیكو با زنان:
الف. دوستی با زنان از اخلاق انبیا بود.[5]
ب. اظهار دوستی با زنان، هرگز از یاد آنان نمی رود.
ج. گذشت و بخشش نسبت به زنان، اگر رفتار بدی را مرتكب شدند.
د. خوش رویی و خوش رفتاری با زنان.
ه. ترس از ذات حق تعالی كه مبادا، حق زن خود را به جا نیآورد.
2. الزامات اخلاقی
الف. نگاه به زن به عنوان گل باشد نه خدمت كار، تا طراوت و شادابی آن حفظ شود و كاری فراتر از حد متعارف، از زن خواسته نشود.
ب. مشورت با زن در امور مهمۀ زندگی.
ج. رعایت اخلاق و حقوق هم بستری با زن.
3. وظایف مالی و پرداخت نفقه:
الف. تهیۀ غذا، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ب. تهیۀ پوشاك، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ج. تهیۀ وسایل بیشتر و بهتر زندگی ، پوشاكی، خوراكی، به ویژه در ایام عید.
د. تهیۀ وسایل آرایشی و تزیینی، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ه. تهیۀ مسكن، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
و. تهیۀ لوازم منزل در حد متناسب زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ز. تهیۀ خدمتكار، اگر شأن اجتماعی و خانوادگی زن اقتضا دارد یا اگر مریض است.
اینها اجمالی از وظایف مشترک زن و مرد و وظایف اختصاصی هر کدام بود خداوند در قرآن می فرماید: "آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد(و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد[6]" و هر کدام از زن و مرد که بیشتر وظایفشان را انجام دهند، در حقیقت بیشتر از خداوند متعال اطاعت کردند پس از این جهت قابل تمجید و ستایش هستند و فرقی بین زن و مرد نیست.
پی نوشتها:
[1] استاد مصباح یزدی، جزوۀ حقوق زن در اسلام، جلسۀ 209، ص 2096.
[2] نساء 34.
[3] بقره،233؛ نساء،4؛ نحل، 72 و 21 ؛روم و آیات دیگر قرآن مربوط به حقوق و تكالیف زن و مرد.
[4] حلیة المتقین، فصل 6، ص 76 – 79.
[5] طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج 2،كتاب نكاح، ص 626.
[6] حشر 7.
http://farsi.islamquest.net
ذات حق تعالی زن و مرد را از جهت جسمی و روحی به گونه ای آفرید كه بدون هر یك نه پیدایش و بقای آنان امكان پذیر است و نه نیازهای جسمی و روحی هر یك، بدون دیگری به طور كامل بر آورده می شود و نه تكامل روحی و دینی هر یك به صورت فردی و اجتماعی امكان پذیر است. گویا هر یك پاره ای از یك موجود كامل اند و بدون هم ناقص و نسبت به هم مكمل اند[1].
اطاعت از شوهر در راستای اطاعت از خدا
بندۀ کامل و مؤمن بنده ای است که در مسیر اطاعت خدا بوده و از خداوند فر مانبرداری کند؛ به عبارت دیگر جایگاه و رتبۀ انسانی و ایمانی هر شخص بستگی به میزان اطاعت او از خداوند متعال دارد. از این جهت فرقی بین زن و مرد، بزرگ و کوچک (مکلف) نیست از نظر اسلام همۀ افراد جامعه دو دسته تکلیف دارند: فردی و اجتماعی.
1. تکالیف و وظایفی که شامل عبادات و اخلاقیات فردی مثل نماز (فرادی) روزه، حج، راستی، صداقت و... می شود.
2. این قسم که بیشتر اعمال بندگان و مکلفین را به خودش اختصاص می دهد شامل عبادات، معاملات، اخلاقیات که وظیفۀ شخص در قبال خانواده (اعم از فرزند، همسر، پدر، مادر و...) و بیرون از خانواده (مثل همسایه، دوستان، همکاران و...) را مشخص می کند، می شود.
آن چه که مربوط به بحث ماست وظایفی است که همسران (زن و مرد) در قبال همدیگر دارند و آن وظایف را خدا برای انسان ها تعیین فرموده است بنا بر این انجام وظایف و تکلیف به اطاعت از خدا بر می گردد؛ مثلا اگر کسی به پدر و مادر مشرک و کافر خود خدمت کند و از ایشان (در غیر معصیت خدا) اطاعت کند این شخص قابل ستایش و تمجید است و عملش ستودنی است نه از آن جهت که از پدر و مادر کافر اطاعت کرده بلکه از آن جهت که در راستای اطاعت خدا گام برداشته و در جهت اطاعت از خدا از ایشان اطاعت نموده است بنابر این اگر زنی به خاطر فرمانبرداری از شوهرش قابل تمجید است می شود گفت که این به خاطر آن است که جامعۀ کوچک خانواده مثل سایر جوامع نیاز به مدیری دارد و خداوند برای ادارۀ جامعۀ خانواده او را انتخاب نمود "مردان، سرپرست و نگهبان زنانند"که باید حرف آخر را بزنند. بر این اساس، اگر قیمومیت زندگی زناشوئی به مرد واگذار شده از آن روی است که قیام و دوام زندگی به این بستگی دارد و زن با اطاعت از شوهر (در حدی که شرع مشخص نموده) در حقیقت از خدا اطاعت نموده که این قابل تمجید و ستایش است.
البته باید توجه داشت که از سویی، واگذاری مدیریت خانواده به مردان بر اساس مصالح و خصوصیاتی بوده است که در مردان وجود دارد و از سویی دیگر، وجود این ویژگی ها در مردان که موجب این حکم شده است دلیل برتری مردان بر زنان نیست.[2]
به عبارت دیگر، خدای متعال با توجه به آفرینش زن و مرد و تفاوت های روحی و جسمی آن دو، حقوق و تكالیف[3] زناشویی و خانوادگی خاصی به صورت مشترك و خاص برای هر یك قرار داده است تا تأمین كنندۀ نیازهای دنیوی و اخروی هر یك به صورت كامل باشد.
در زیر به برخی از این وظایف اشاره می شود:
وظایف زن و مرد در قبال هم دیگر
الف. زن و مرد وظیفه دارند در زندگی مشترك خانوادگی و زناشویی، نسبت به هم خوش رفتار، خوش رو و خوش گو باشند و از هر گونه بدرفتاری، ترش روی و بدگویی دوری نمایند.
ب. زن و مرد باید در پیشبرد و تحكیم زندگی خانوادگی، همكاری و همراهی داشته باشند و معیار این همكاری هم بنابر راهنمائی شرع و انتظار عرف، فرهنگ، زمان، مكان و موقعیت آن دو است. از باب نمونه، اگر عرف خانه داری، بچه داری، شیردهی بچه را به عهدۀ زن می داند و كارهای بیرون خانه را به عهدۀ مرد می داند، هر دو در این امور محوله، همكاری نمایند.
ج. زن و مرد، هر دو موظف اند در حد توانایی و مقتضای عرف زمان و مكان و موقعیت در رشد و پرورش فرزند، کوشش نمایند.
د. زن و مرد نباید رابطۀ نامشروع با فرد دیگری داشته باشند.
وظایف زن در قبال مرد
الف. پذیرش ریاست شوهر: اگر در زندگی زناشویی و خانوادگی مشكلی و مسئله ای پیش آمد، حل آن با نظر نهایی شوهر است،البته این وظیفۀ شوهر، نباید خارج از حسن معاشرت و معاضدت، شرع و قانون باشد و باعث سوء استفادۀ شوهر شود .
ب. تبعیت از مرد در محل اقامت و مسكن، مگر این كه این اختیار را شوهر به زن واگذار كرده باشد و یا خلاف شأن اجتماعی زن باشد و یا ضرر جانی و جسمی برای زن داشته باشد.
ج. تبعیت از مرد، در خروج از منزل و ورود دیگران به منزل، در حد عرف، مگر این كه برای انجام تكالیف دینی مثل حج واجب و یا برای انجام مداوا، یا ماندن در خانه ضرر جانی، بدنی و شرافتی،برای زن داشته باشد.
د. تبعیت از مرد در اصل شاغل بودن و نوع شغل، در صورتی كه خلاف انتظار عرف زمان، مكان و موقعیت و جنسیت زن باشد.
ه. زن آرایش برای شوهرش نماید و برای غیر شوهرش بوی خوش استفاده نكند و الاّ نماز او مورد قبول واقع نخواهد شد.[4]
وظایف مردان در برابر زنان:
1. رفتار نیكو با زنان:
الف. دوستی با زنان از اخلاق انبیا بود.[5]
ب. اظهار دوستی با زنان، هرگز از یاد آنان نمی رود.
ج. گذشت و بخشش نسبت به زنان، اگر رفتار بدی را مرتكب شدند.
د. خوش رویی و خوش رفتاری با زنان.
ه. ترس از ذات حق تعالی كه مبادا، حق زن خود را به جا نیآورد.
2. الزامات اخلاقی
الف. نگاه به زن به عنوان گل باشد نه خدمت كار، تا طراوت و شادابی آن حفظ شود و كاری فراتر از حد متعارف، از زن خواسته نشود.
ب. مشورت با زن در امور مهمۀ زندگی.
ج. رعایت اخلاق و حقوق هم بستری با زن.
3. وظایف مالی و پرداخت نفقه:
الف. تهیۀ غذا، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ب. تهیۀ پوشاك، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ج. تهیۀ وسایل بیشتر و بهتر زندگی ، پوشاكی، خوراكی، به ویژه در ایام عید.
د. تهیۀ وسایل آرایشی و تزیینی، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ه. تهیۀ مسكن، در حد متعارف زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
و. تهیۀ لوازم منزل در حد متناسب زمان، مكان و موقعیت متناسب زن.
ز. تهیۀ خدمتكار، اگر شأن اجتماعی و خانوادگی زن اقتضا دارد یا اگر مریض است.
اینها اجمالی از وظایف مشترک زن و مرد و وظایف اختصاصی هر کدام بود خداوند در قرآن می فرماید: "آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد(و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد[6]" و هر کدام از زن و مرد که بیشتر وظایفشان را انجام دهند، در حقیقت بیشتر از خداوند متعال اطاعت کردند پس از این جهت قابل تمجید و ستایش هستند و فرقی بین زن و مرد نیست.
پی نوشتها:
[1] استاد مصباح یزدی، جزوۀ حقوق زن در اسلام، جلسۀ 209، ص 2096.
[2] نساء 34.
[3] بقره،233؛ نساء،4؛ نحل، 72 و 21 ؛روم و آیات دیگر قرآن مربوط به حقوق و تكالیف زن و مرد.
[4] حلیة المتقین، فصل 6، ص 76 – 79.
[5] طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج 2،كتاب نكاح، ص 626.
[6] حشر 7.
http://farsi.islamquest.net