پرسش :
اگر شخصی به انجام فرائض دینی علاقمند بوده و آنها را بجا آورد، در عین حال والدین وی از این مساله ناراضی بوده و از او ممانعت بعمل آورند چه عذابی پیش رو خواهند داشت؟!
پاسخ :
در قرآن کریم بعد از آن که خدای متعال انسا ن ها را از شرک نهی فرموده، نسبت به احسان درحق پدر و مادر سفارش کرده است. مرحوم علامۀ طباطبائی می فرماید: بعد از توحید یکی از بزرگ ترین واجبات الهی احسان به والدین است[1] و در این احسان و احترام فرقی بین والدین مؤمن و کافر نیست؛ زیرا قرآن به صورت مطلق(بدون هیچ قیدی) می فرماید: «به پدر و مادر احسان کنید»[2]. یکی از مصادیق احسان به پدر و مادر عدم مخالفت با دستورات و خواسته های آنان است.
اما در جایی که خواستۀ آنان در تضاد و مخالفت با دستورات و اعمال دینی باشد باید گفت وظایف و دستورات شرع به پنج دسته تقسیم می شوند:
1- واجبات دینی (فرائض دینی) که انجام آنها لازم و ترک آنها حرام است. در این موارد اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب نیست.
2- محرمات (کارهای حرام) که انجام آنها حرام (ممنوع) و ترک آنها لازم است. در این موارد نیز اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند خود را وادار به انجام چنین دستوراتی کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب نیست.
امام علي (ع) در این زمینه می فرماید: " اطاعت از مخلوق (هر كس كه باشد) در انجام معصيت الاهي پذيرفتني نيست"[3].
و در جای دیگر می فرماید: " حق پدر آن ا ست كه فرزند در هر چيزي جز معصيت خداوند، از او پيروي كند".[4]
امام رضا (ع)در این باره می فرمایند: "نیکی به پدر و مادر واجب است، اگر چه مشرک باشند، ولی اگر امر به معصیت خداوند کردند، نباید از آنان اطاعت شود".[5]
3- مستحبات، دستوراتی است که انجام آنها نیکو است اما لازم نیست و ترک آنها نیکو نیست اما حرام هم نیست.در این موارد اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند ویا اورا به انجامش امر کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب است. لذا فقیهان فرموده اند:"اگر پدر و مادر فرزندشان را از روزۀ مستحبى نهی كنند، احتياط واجب آن است كه روزه نگيرد. هم چنین اگر روزۀ مستحبی فرزند موجب اذیت پدر و مادر بشود، باید ترک شود و اگر روزه گرفته باید افطار کند."[6]
همچنین فرموده اند:" اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كنند كه نماز را به جماعت بخواند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را به جماعت بخواند و قصد استحباب نمايد."[7]
4- مكروهات، دستوراتی است که انجام آنها نیکو نیست اما حرام هم نیست و ترک آنها نیکو است اما واجب نیست.در این موارد نیز اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند و یا او را به انجامش امر کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب است.
5- مباحات، کارهایی است که انجام و ترک آنها از نظر شرع یکسان است و اسلام انتخاب انجام و یا ترک آنها را به انسان ها واگذار فرموده است. در این موارد نیز اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند و یا اورا به انجامش امر کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب است.
بر این اساس باید گفت:
در مواردی که پدر و مادر آگاهانه یا ناآگاهانه فرزند خود را از انجام واجبات دینی (فرائض دینی) منع کنند و یا او را بر انجام کاری که معصیت و خلاف شرع (حرام) است، امر کنند. اطاعت از آنان واجب نیست. و اگر فرزند توانایی دارد[8] باید در این موارد با آنان مخالفت کرده و واجبات دینی خود را انجام دهد و کارهای معصیت و خلاف شرع را ترک کند. و اگر توانایی مخالفت با آنان نداشته باشد و مجبور به ارتکاب حرام و یا ترک واجب شود[9] گناه آن متوجه کسی (پدر و مادری) است که او را به گناه انداخته اند. و عقوبت این کار بستگی به نوع واجبی دارد که ترک شده یا گناهی که فرزند انجام داده است.
با این همه از آنجائیکه پدر و مادر حق بزرگی بر گردن انسان دارند، و خداوند نیکی به والدین را بصورت کلی توصیه فرموده است؛ "خواه مؤمن باشند، خواه کافر". ضمن رعایت احترام و احسان به والدین باید پیوسته، از درگاه خداوند، هدایت، رحمت و غفران الهی را برای آنان طلب نمائیم و از طریق محبت، آنان را با خویش همراه سازیم.
پی نوشتها:
[1]طباطبائی،محمد حسین،( ترجمه) المیزان ـ ج 13، آیه 14 و 23 اسراء.
[2] .انعام، 151، هم چنین در روایتی از امام باقر (ع) وارد شده است که "به والدین بر و نیکی کنید چه فاجر باشد و چه نیکوکار، بحار الانوار (چاپ وفا، بیروت ) ج 71، ص 56.
[3]. «لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق»؛ نهج البلاغه، قصار الحكم، ش/165.
[4]. «اِنَّ لِلْوالِدِ عَلَي الْوَلَدِ حَقّاً … فَحَقُّ الْوالِدِ اَنْ يُطيعَهُ في كُلِّ شَيْءٍ اِلّا في مَعْصِيَةِ اللهِ» (نهج البلاغه، كلمات قصار، ش/399)
[5].مجلسی، بحار الانوار، ج 71/ 72.
[6]. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج1،ص 966 مسئله 1741.
[7]. توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج1، ص: 769 مسئله ی1406.
[8] مثلا با تقیه یا توریه کردن و انجام واجبات دینی در خفا و پنهانی و... .
[9] این فرض به ندرت اتفاق می افتد.
http://farsi.islamquest.net
در قرآن کریم بعد از آن که خدای متعال انسا ن ها را از شرک نهی فرموده، نسبت به احسان درحق پدر و مادر سفارش کرده است. مرحوم علامۀ طباطبائی می فرماید: بعد از توحید یکی از بزرگ ترین واجبات الهی احسان به والدین است[1] و در این احسان و احترام فرقی بین والدین مؤمن و کافر نیست؛ زیرا قرآن به صورت مطلق(بدون هیچ قیدی) می فرماید: «به پدر و مادر احسان کنید»[2]. یکی از مصادیق احسان به پدر و مادر عدم مخالفت با دستورات و خواسته های آنان است.
اما در جایی که خواستۀ آنان در تضاد و مخالفت با دستورات و اعمال دینی باشد باید گفت وظایف و دستورات شرع به پنج دسته تقسیم می شوند:
1- واجبات دینی (فرائض دینی) که انجام آنها لازم و ترک آنها حرام است. در این موارد اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب نیست.
2- محرمات (کارهای حرام) که انجام آنها حرام (ممنوع) و ترک آنها لازم است. در این موارد نیز اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند خود را وادار به انجام چنین دستوراتی کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب نیست.
امام علي (ع) در این زمینه می فرماید: " اطاعت از مخلوق (هر كس كه باشد) در انجام معصيت الاهي پذيرفتني نيست"[3].
و در جای دیگر می فرماید: " حق پدر آن ا ست كه فرزند در هر چيزي جز معصيت خداوند، از او پيروي كند".[4]
امام رضا (ع)در این باره می فرمایند: "نیکی به پدر و مادر واجب است، اگر چه مشرک باشند، ولی اگر امر به معصیت خداوند کردند، نباید از آنان اطاعت شود".[5]
3- مستحبات، دستوراتی است که انجام آنها نیکو است اما لازم نیست و ترک آنها نیکو نیست اما حرام هم نیست.در این موارد اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند ویا اورا به انجامش امر کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب است. لذا فقیهان فرموده اند:"اگر پدر و مادر فرزندشان را از روزۀ مستحبى نهی كنند، احتياط واجب آن است كه روزه نگيرد. هم چنین اگر روزۀ مستحبی فرزند موجب اذیت پدر و مادر بشود، باید ترک شود و اگر روزه گرفته باید افطار کند."[6]
همچنین فرموده اند:" اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كنند كه نماز را به جماعت بخواند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را به جماعت بخواند و قصد استحباب نمايد."[7]
4- مكروهات، دستوراتی است که انجام آنها نیکو نیست اما حرام هم نیست و ترک آنها نیکو است اما واجب نیست.در این موارد نیز اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند و یا او را به انجامش امر کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب است.
5- مباحات، کارهایی است که انجام و ترک آنها از نظر شرع یکسان است و اسلام انتخاب انجام و یا ترک آنها را به انسان ها واگذار فرموده است. در این موارد نیز اگر پدر و مادر با هم یا یکی از آنها، فرزند را از انجام چنین دستوراتی منع کنند و یا اورا به انجامش امر کنند اطاعت آنان بر فرزند واجب است.
بر این اساس باید گفت:
در مواردی که پدر و مادر آگاهانه یا ناآگاهانه فرزند خود را از انجام واجبات دینی (فرائض دینی) منع کنند و یا او را بر انجام کاری که معصیت و خلاف شرع (حرام) است، امر کنند. اطاعت از آنان واجب نیست. و اگر فرزند توانایی دارد[8] باید در این موارد با آنان مخالفت کرده و واجبات دینی خود را انجام دهد و کارهای معصیت و خلاف شرع را ترک کند. و اگر توانایی مخالفت با آنان نداشته باشد و مجبور به ارتکاب حرام و یا ترک واجب شود[9] گناه آن متوجه کسی (پدر و مادری) است که او را به گناه انداخته اند. و عقوبت این کار بستگی به نوع واجبی دارد که ترک شده یا گناهی که فرزند انجام داده است.
با این همه از آنجائیکه پدر و مادر حق بزرگی بر گردن انسان دارند، و خداوند نیکی به والدین را بصورت کلی توصیه فرموده است؛ "خواه مؤمن باشند، خواه کافر". ضمن رعایت احترام و احسان به والدین باید پیوسته، از درگاه خداوند، هدایت، رحمت و غفران الهی را برای آنان طلب نمائیم و از طریق محبت، آنان را با خویش همراه سازیم.
پی نوشتها:
[1]طباطبائی،محمد حسین،( ترجمه) المیزان ـ ج 13، آیه 14 و 23 اسراء.
[2] .انعام، 151، هم چنین در روایتی از امام باقر (ع) وارد شده است که "به والدین بر و نیکی کنید چه فاجر باشد و چه نیکوکار، بحار الانوار (چاپ وفا، بیروت ) ج 71، ص 56.
[3]. «لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق»؛ نهج البلاغه، قصار الحكم، ش/165.
[4]. «اِنَّ لِلْوالِدِ عَلَي الْوَلَدِ حَقّاً … فَحَقُّ الْوالِدِ اَنْ يُطيعَهُ في كُلِّ شَيْءٍ اِلّا في مَعْصِيَةِ اللهِ» (نهج البلاغه، كلمات قصار، ش/399)
[5].مجلسی، بحار الانوار، ج 71/ 72.
[6]. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج1،ص 966 مسئله 1741.
[7]. توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج1، ص: 769 مسئله ی1406.
[8] مثلا با تقیه یا توریه کردن و انجام واجبات دینی در خفا و پنهانی و... .
[9] این فرض به ندرت اتفاق می افتد.
http://farsi.islamquest.net