پرسش :
می خواستم بدانم كه آیا در مورد ازدواج می شود استخاره کرد؟ چند سالی است كه من دختری را برای ازدواج می خواهم، ولی متاسفانه هر بار خانواده ایشان مخالفت كرده اند و بهانه هایی آورده اند آخرین بهانه ی آنها این است كه به دفتر آیت الله العظمی بهجت تلفن زدیم و در مورد ازدواج استخاره گرفتیم ، ولی استخاره بد آمد. حال ممنون می شوم به من بگویید آیا در مورد ازدواج می توان استخاره گرفت؟ مگر نمی گویند در كار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.
پاسخ :
1. تاریخ ازدواج و مسئله ی زناشویی، پیشینهای معادل تاریخ بشر دارد و از زمان آدم و حوا (ع) تاکنون هم چنان یکی از مهم ترین مسائل و از ارکان اساسی جوامع بشری به حساب می آید. پیوند زناشویی نقطه ی عطفی در زندگی انسان هاست و از جمله مسائل مطرح و مورد ابتلایی به شمار می آید که هر یک از مکتب های الاهی به نحوی درباره ی آن اظهار نظر کرده و انسان ها را به مقررات و قوانین و شرایط آن آشنا نموده اند. اسلام نیز به عنوان آخرین مکتب الاهی با نگاهی عمیق و واقع بینانه به انسان و نیازهای وی، دیدگاه های ویژه ای را درباره ی این مسئله ارائه کرده است. از مجموع معارف و آموزه های دین اسلام چنین بر می آید که در نگاه اسلام ازدواج و تشکیل خانواده از محبوب ترین چیزها نزد پروردگار است.[1]
2. در مسئله ی ازدواج، مهم ترین معیار و ملاک در انتخاب همسر از نظر مکتب اسلام، دین و اخلاق نیکو است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرمایند: اگر شخصی به خواستگاری ]نزد شما[ آمد که دین و اخلاق او مورد پسند شما بود، همسری به او بدهید، در غیر این صورت، فتنه و تباهی بزرگی در زمین ایجاد خواهد شد.[2]
3. عقل نعمت بزرگی است که خدای متعال به بشر ارزانی داشته است. انسان با چراغ عقل می تواند راه های تاریک زندگی را به راحتی طی کند و از مشکلات و خطرگاه های آن به سلامت بگذرد. در قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.[3] فراتر از این، اساساً یکی از مهم ترین علل بعثت پیامبران شکوفا سازی عقل های آدمیان بوده است.[4] تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در شرع مقدس یکی از منابع استنباط احکام به شمار می رود.[5]
4. همچنین در آموزه های دینی به عواملی که در تصمیم سازی خردمندانه دخیل اند و عقل را در حقیقت یابی و شفاف اندیشی مدد می رسانند، تأکید فراوان شده است که مهم ترین آنها "مشورت" است. مشورت که همان اندیشه ی جمعی است، بسیاری از گره های کوری را که عقل فردی قادر به گشودن آنها نیست به راحتی می گشاید. با مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می شود و مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات گران بها که دیگران در طی سال های بسیار بدان ها دست یافته اند، به آسانی در دسترس قرار می گیرد.
5. بسیار اتفاق افتاده که انسان پس از تفکر و مشورت باز هم در تردید و شک و دو دلی قرار دارد. در این جا عقل و شرع توصیه می کند که به مشورتی دیگر دست زنیم. مشورت با عقل بی نهایت و آگاه مطلق به مسائل هستی، همو که بر نیک و بد بندگان آگاه است و خیر و صلاح همگان را می خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی "استخاره" نام دارد. استخاره؛ یعنی خواستن بهترین دو امر، بهترین خواستن، طلب خیر کردن، نیکویی جستن.[6] و به همین جهت هر قدر صفای روحی و باطنی شخص استخاره کننده بیشتر باشد، ضریب اطمینان به استخاره بیشتر خواهد بود.
برای استخاره دو معناست. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده، طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخههای دعاست. این استخاره که همان استخاره ی مطلق است، اختصاص به مورد شک و تردید ندارد. این در واقع استمداد از خدای متعال و تفویض کارها به او در جمیع امور و تمام افعال زندگی است. از این رو است که امام صادق (ع) فرمود: که خداوند فرمود: «من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی». از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد. بنابراین، طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست، بلکه در همه ی مراحل یک کار خوب و پسندیده و راه گشاست.
معنای (نوع) دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.
به هر حال اگر استخاره بعد از نماز، دعا و طهارت و حضور قلب باشد، قطعاً بهتر است؛ چون در آداب استخاره ائمه این گونه دستور داده اند. [7]
6. درباره ی جایگاه استخاره در فرهنگ دینی ما باید گفت اساساً سه دیدگاه درباره ی این موضوع وجود دارد:
الف: دیدگاهی که بدون کوچک ترین تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجه ی کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می کند و به استخاره پناه می برد.
ب: گروهی نیز اساساً عقل گرا و منکر استخاره هستند.
ج: اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه عقل و شناخت جایگاه مشورت، به گونه ای استخاره را تبیین می کند که عین خردورزی و در راستای تعقل و تفکر است. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست؛ چراکه استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی دهد. نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می دهد، بلکه فقط و فقط می گوید خیر صاحب استخاره در انجام یا در ترک کدام امر است و بدین وسیله او را از تردید نجات می دهد. ولی این که اثر فعل و ترک کار در آینده چه خواهد بود و چه حوادثی را به بار خواهد آورد از عهده ی استخاره بیرون است.
7. این که خواجه ی شیراز گفته "در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست" بسیار بجا و نیکو فرموده است. در اصل مسئله ی ازدواج که یک فعل خیر و از مستحبات مؤکد است جای استخاره نیست، اما در مورد خاص و در انتخاب شخص شما به عنوان داماد خانواده ی مورد نظر، شاید از طرف خانواده ی دختر، بنا به هر دلیلی، شک و تردید وجود داشته باشد و خیر و صلاح دخترشان در ترک این ازدواج باشد و شاید بحث استخاره علت اصلی مخالفت آنان با ازدواج شما نباشد و بهانه ای باشد برای انصراف شما. یکی از چیزهایی که در امر ازدواج، در دین اسلام سفارش شده، مسئله ی هم "کفو" بودن پسر و دختر است؛ یعنی مرد هنگامی که برای ازدواج سراغ دختری می رود، باید به شرایط خانوادگی، فکری، اقتصادی فرهنگی دختر توجه کند که آیا با هم در یک سطح هستند یا نه؟ پسندیده است که پسر و دختر در یک سطح باشند تا خدای نکرده در آینده در زندگی مشترک دچار مشکل نشوند.
شما باید علت اصلی مخالفت آنان با این ازدواج را بررسی کنید و احتمال بدهید که شما داماد ایده آل و دلخواه آنان نباشید و معیارها و ملاک های یک داماد ایده آل در شما نباشد. اگر شما واقعاً فکر می کنید دختر مورد نظر می تواند همسر ایده آل شما باشد سعی کنید معیارها و شرایط آنها را که معقول و در حد توان شماست در خود ایجاد کنید، تا ان شاءالله به ایده آل خود برسید.
به شما برادر عزیز توصیه می شود در مسئله ی ازدواج به این مهمی و در دنیای کنونی و جو حاکم بر خانواده ها بیشتر دقت کنید و سعی کنید کسی را برای زندگی آینده خود انتخاب کنید که دین و اخلاق شما برای آنان مهم باشد و بتواند در آینده با مشکلات و سختی های زندگی شما بسازد و به زندگی کردن در کنار شما عشق بورزد.
پی نوشتها:
[1] "ما بنی فی الاسلام بناء احب الی الله عزوجل و اعز من التزویج"، مستدرک الوسائل، ج 2، ص 531.
[2] "اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه و ان لاتفعلوه تکن فتنة فی الارض و فساد کبیر"، وسائل الشیعة، ج 14، ص 51.
[3] انفال، 22.
[4] نهج البلاغة، خ 1.
[5] "کل ماحکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل"؛ هر چه را شرع بدان حکم کند، عقل نیز حکم می کند و هر چه را عقل حکم دهد، شرع نیز حکم خواهد کرد.
[6] فرهنگ معین و منتهی الارب، واژه ی استخاره.
[7]بحار الانوار، ج 91، ص 222؛ وسائل الشیعه، باب استخاره.
http://farsi.islamquest.net
1. تاریخ ازدواج و مسئله ی زناشویی، پیشینهای معادل تاریخ بشر دارد و از زمان آدم و حوا (ع) تاکنون هم چنان یکی از مهم ترین مسائل و از ارکان اساسی جوامع بشری به حساب می آید. پیوند زناشویی نقطه ی عطفی در زندگی انسان هاست و از جمله مسائل مطرح و مورد ابتلایی به شمار می آید که هر یک از مکتب های الاهی به نحوی درباره ی آن اظهار نظر کرده و انسان ها را به مقررات و قوانین و شرایط آن آشنا نموده اند. اسلام نیز به عنوان آخرین مکتب الاهی با نگاهی عمیق و واقع بینانه به انسان و نیازهای وی، دیدگاه های ویژه ای را درباره ی این مسئله ارائه کرده است. از مجموع معارف و آموزه های دین اسلام چنین بر می آید که در نگاه اسلام ازدواج و تشکیل خانواده از محبوب ترین چیزها نزد پروردگار است.[1]
2. در مسئله ی ازدواج، مهم ترین معیار و ملاک در انتخاب همسر از نظر مکتب اسلام، دین و اخلاق نیکو است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرمایند: اگر شخصی به خواستگاری ]نزد شما[ آمد که دین و اخلاق او مورد پسند شما بود، همسری به او بدهید، در غیر این صورت، فتنه و تباهی بزرگی در زمین ایجاد خواهد شد.[2]
3. عقل نعمت بزرگی است که خدای متعال به بشر ارزانی داشته است. انسان با چراغ عقل می تواند راه های تاریک زندگی را به راحتی طی کند و از مشکلات و خطرگاه های آن به سلامت بگذرد. در قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.[3] فراتر از این، اساساً یکی از مهم ترین علل بعثت پیامبران شکوفا سازی عقل های آدمیان بوده است.[4] تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در شرع مقدس یکی از منابع استنباط احکام به شمار می رود.[5]
4. همچنین در آموزه های دینی به عواملی که در تصمیم سازی خردمندانه دخیل اند و عقل را در حقیقت یابی و شفاف اندیشی مدد می رسانند، تأکید فراوان شده است که مهم ترین آنها "مشورت" است. مشورت که همان اندیشه ی جمعی است، بسیاری از گره های کوری را که عقل فردی قادر به گشودن آنها نیست به راحتی می گشاید. با مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می شود و مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات گران بها که دیگران در طی سال های بسیار بدان ها دست یافته اند، به آسانی در دسترس قرار می گیرد.
5. بسیار اتفاق افتاده که انسان پس از تفکر و مشورت باز هم در تردید و شک و دو دلی قرار دارد. در این جا عقل و شرع توصیه می کند که به مشورتی دیگر دست زنیم. مشورت با عقل بی نهایت و آگاه مطلق به مسائل هستی، همو که بر نیک و بد بندگان آگاه است و خیر و صلاح همگان را می خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی "استخاره" نام دارد. استخاره؛ یعنی خواستن بهترین دو امر، بهترین خواستن، طلب خیر کردن، نیکویی جستن.[6] و به همین جهت هر قدر صفای روحی و باطنی شخص استخاره کننده بیشتر باشد، ضریب اطمینان به استخاره بیشتر خواهد بود.
برای استخاره دو معناست. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده، طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخههای دعاست. این استخاره که همان استخاره ی مطلق است، اختصاص به مورد شک و تردید ندارد. این در واقع استمداد از خدای متعال و تفویض کارها به او در جمیع امور و تمام افعال زندگی است. از این رو است که امام صادق (ع) فرمود: که خداوند فرمود: «من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی». از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد. بنابراین، طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست، بلکه در همه ی مراحل یک کار خوب و پسندیده و راه گشاست.
معنای (نوع) دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.
به هر حال اگر استخاره بعد از نماز، دعا و طهارت و حضور قلب باشد، قطعاً بهتر است؛ چون در آداب استخاره ائمه این گونه دستور داده اند. [7]
6. درباره ی جایگاه استخاره در فرهنگ دینی ما باید گفت اساساً سه دیدگاه درباره ی این موضوع وجود دارد:
الف: دیدگاهی که بدون کوچک ترین تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجه ی کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می کند و به استخاره پناه می برد.
ب: گروهی نیز اساساً عقل گرا و منکر استخاره هستند.
ج: اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه عقل و شناخت جایگاه مشورت، به گونه ای استخاره را تبیین می کند که عین خردورزی و در راستای تعقل و تفکر است. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست؛ چراکه استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی دهد. نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می دهد، بلکه فقط و فقط می گوید خیر صاحب استخاره در انجام یا در ترک کدام امر است و بدین وسیله او را از تردید نجات می دهد. ولی این که اثر فعل و ترک کار در آینده چه خواهد بود و چه حوادثی را به بار خواهد آورد از عهده ی استخاره بیرون است.
7. این که خواجه ی شیراز گفته "در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست" بسیار بجا و نیکو فرموده است. در اصل مسئله ی ازدواج که یک فعل خیر و از مستحبات مؤکد است جای استخاره نیست، اما در مورد خاص و در انتخاب شخص شما به عنوان داماد خانواده ی مورد نظر، شاید از طرف خانواده ی دختر، بنا به هر دلیلی، شک و تردید وجود داشته باشد و خیر و صلاح دخترشان در ترک این ازدواج باشد و شاید بحث استخاره علت اصلی مخالفت آنان با ازدواج شما نباشد و بهانه ای باشد برای انصراف شما. یکی از چیزهایی که در امر ازدواج، در دین اسلام سفارش شده، مسئله ی هم "کفو" بودن پسر و دختر است؛ یعنی مرد هنگامی که برای ازدواج سراغ دختری می رود، باید به شرایط خانوادگی، فکری، اقتصادی فرهنگی دختر توجه کند که آیا با هم در یک سطح هستند یا نه؟ پسندیده است که پسر و دختر در یک سطح باشند تا خدای نکرده در آینده در زندگی مشترک دچار مشکل نشوند.
شما باید علت اصلی مخالفت آنان با این ازدواج را بررسی کنید و احتمال بدهید که شما داماد ایده آل و دلخواه آنان نباشید و معیارها و ملاک های یک داماد ایده آل در شما نباشد. اگر شما واقعاً فکر می کنید دختر مورد نظر می تواند همسر ایده آل شما باشد سعی کنید معیارها و شرایط آنها را که معقول و در حد توان شماست در خود ایجاد کنید، تا ان شاءالله به ایده آل خود برسید.
به شما برادر عزیز توصیه می شود در مسئله ی ازدواج به این مهمی و در دنیای کنونی و جو حاکم بر خانواده ها بیشتر دقت کنید و سعی کنید کسی را برای زندگی آینده خود انتخاب کنید که دین و اخلاق شما برای آنان مهم باشد و بتواند در آینده با مشکلات و سختی های زندگی شما بسازد و به زندگی کردن در کنار شما عشق بورزد.
پی نوشتها:
[1] "ما بنی فی الاسلام بناء احب الی الله عزوجل و اعز من التزویج"، مستدرک الوسائل، ج 2، ص 531.
[2] "اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه و ان لاتفعلوه تکن فتنة فی الارض و فساد کبیر"، وسائل الشیعة، ج 14، ص 51.
[3] انفال، 22.
[4] نهج البلاغة، خ 1.
[5] "کل ماحکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل"؛ هر چه را شرع بدان حکم کند، عقل نیز حکم می کند و هر چه را عقل حکم دهد، شرع نیز حکم خواهد کرد.
[6] فرهنگ معین و منتهی الارب، واژه ی استخاره.
[7]بحار الانوار، ج 91، ص 222؛ وسائل الشیعه، باب استخاره.
http://farsi.islamquest.net