پرسش :
چرا با وجود اين كه شيطان در جوار الاهی بود و می دانست همه بايد پاسخ گوی اعمال خود باشند، از دستور خدا سرپیچی نمود؟ و چرا مجدداً از خدا مهلت خواست تا بندگانش را منحرف كند؟ آيا شيطان در آخرالزمان نبايد در پيشگاه خدا پاسخ گو باشد؟ اگر بله چرا شيطان دست از اعمالش نمی كشد؟ آيا با توجه به اين كه خداوند توبه پذير است، آيا اگر شيطان پس از اين همه نافرمانی خداوند، درخواست توبه نمايد از نظر عقلی قابل پذيرش است، توبۀ او را نيز قبول می كند؟ لطفاً مستدل پاسخ بفرماييد.
پاسخ :
با توجه به این که شیطان از طائفۀ جنیان است[1] و اجنه نیز نظیر انسان ها دارای تکلیف و اختیار هستند و در مقابل اعمالشان نیز باید پاسخ گو باشند[2] از این رو در قبال اوامر و نواهی الاهی مختار به اتیان و ترک آن هستند.
پرسش شما از چند بخش تشکیل شده است که در حقیقت قسمت اول آن موعظه ای است به شیطان که چرا با وجود این که در جوار الاهی بود و شش هزار سال خدا را پرستيد[3] كه كسی ندانست از سال هاى دنيا است يا سال هاى آخرت در عین حال از دستورات الاهی تخلف نمود؟
در این جا دو پاسخ (نقضی و حلی) برای این پرسش بیان می نماییم:
پاسخ نقضی: اگر فرشته ای (که معصوم است) از شما بپرسد: چرا این انسانی که خداوند در مورد او می فرماید: "از روح خود (يك روح شايسته و بزرگ) در او دميدم"[4] "و با آفرینش او، خداوند خود را احسن الخالقین نامیده"[5] "و او را بر بسیاری از موجودات برتری بخشیده و آن چه را که در آسمان ها و زمين است مسخّر او قرار داده"[6] و ... در عین حال از دستور خدا سرپیچی نموده و نافرمانی او می کند؟ آیا انسان نمی داند که در یک روزی باید در مقابل تمام اعمالش پاسخ گو باشد؟
این جا شما چه پاسخی به او می دهید؟ هر پاسخی که بدهید همان را ما به شما برمی گردانیم! ظاهراً پاسخی غیر از پاسخی که ما در جواب حلی به آن می پردازیم ندارید.
پاسخ حلی: همان طور که سابقاً گفتیم انسان ها و جنیان موجودات مختاری هستند؛ یعنی خداوند راه های درست و نادرست را به آنها نشان داده و خودشان باید در انتخاب یکی از آن دو راه تصمیم بگیرند و می دانیم که بین دانستن و عمل کردن تفاوت بسیاری وجود دارد. این طور نیست که اگر کسی به چیزی علم دارد به دنبال آن عمل هم باشد، انسان می تواند به خیلی از مسائل علم داشته باشد، ولی به علت عدم اعتقاد یا اهمیت ندادن یا به جهت پیروی از هوای نفس و ... مخالف علمش عمل کند. قرآن کریم دربارۀ عده ای می فرماید: "و آن را از روى ظلم و سركشى انكار كردند، در حالى كه در دل به آن يقين داشتند! پس بنگر سرانجام تبهكاران (و مفسدان) چگونه بود".[7] شیطان هم؛ مانند خیلی از انسان ها که به وجود معاد و ضرورت آن و به حرمت خیلی از گناهان علم دارند، ولی باز هم گناه می کنند، با علم به وجود جهنم و بهشت، به اعمال خود ادامه می دهد.
توبۀ شیطان
از آیات و روایات بسیاری برمی آید که اگر کسی با هر گناهی در حال اختیار توبه نماید و گذشته اش را جبران نماید خداوند توبۀ او را می پذیرد، بی گمان این شامل ابلیس و ذریۀ او نیز خواهد شد، برخی از روایات از توبۀ ابلیس در زمان حضرت نوح (ع) خبر می دهند که نوح به خداوند عرض کرد: پروردگارا! اگر ابليس توبه كند توبهاش قبول مي شود؟ خطاب رسيد: اگر به قبر آدم سجده كند توبهاش را مي پذيريم هنگامى كه نوح (ع) اين موضوع را به ابليس خبر داد. ابليس گفت: تا آدم زنده بود من بر او سجده نكردم. آيا اكنون كه مرده است به او سجده كنم؟[8]
اما همان طور که گفتیم: باید شرایط توبه محقق باشد؛ یعنی اولاً: توبه واقعی باشد، ثانیاً: حقوقی را که در گذشته (اعم از حق الله و حقوق غیر خدا) تضییع نموده جبران نماید.
قابل ذکر است که بعضی از افراد به خاطر گناهان زیاد توفیق توبه را از دست می دهند، شاید بتوان گفت: غرور و تکبر شیطان هرگز راه بازگشتی برای او نگذاشته است، اما با توجه به رحمت واسعۀ الاهی هرگز نباید از رحمت الاهی ناامید شد.
خداوند در قرآن خطاب به پیامبرش می فرماید: بگو: «اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كردهايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مىآمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.[9]
پی نوشتها:
[1] کهف، 50، "فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه".
[2] انعام، 130.
[3] نهج البلاغه. خ 192.
[4] حجر، 29.
[5] مؤمنون، 14.
[6] اسراء، 70؛ تین، 4؛ لقمان، 20.
[7] نمل، 14.
[8] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 60، ص 281، ح 170، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.
[9] زمر، 53.
منبع: http://farsi.islamquest.net
با توجه به این که شیطان از طائفۀ جنیان است[1] و اجنه نیز نظیر انسان ها دارای تکلیف و اختیار هستند و در مقابل اعمالشان نیز باید پاسخ گو باشند[2] از این رو در قبال اوامر و نواهی الاهی مختار به اتیان و ترک آن هستند.
پرسش شما از چند بخش تشکیل شده است که در حقیقت قسمت اول آن موعظه ای است به شیطان که چرا با وجود این که در جوار الاهی بود و شش هزار سال خدا را پرستيد[3] كه كسی ندانست از سال هاى دنيا است يا سال هاى آخرت در عین حال از دستورات الاهی تخلف نمود؟
در این جا دو پاسخ (نقضی و حلی) برای این پرسش بیان می نماییم:
پاسخ نقضی: اگر فرشته ای (که معصوم است) از شما بپرسد: چرا این انسانی که خداوند در مورد او می فرماید: "از روح خود (يك روح شايسته و بزرگ) در او دميدم"[4] "و با آفرینش او، خداوند خود را احسن الخالقین نامیده"[5] "و او را بر بسیاری از موجودات برتری بخشیده و آن چه را که در آسمان ها و زمين است مسخّر او قرار داده"[6] و ... در عین حال از دستور خدا سرپیچی نموده و نافرمانی او می کند؟ آیا انسان نمی داند که در یک روزی باید در مقابل تمام اعمالش پاسخ گو باشد؟
این جا شما چه پاسخی به او می دهید؟ هر پاسخی که بدهید همان را ما به شما برمی گردانیم! ظاهراً پاسخی غیر از پاسخی که ما در جواب حلی به آن می پردازیم ندارید.
پاسخ حلی: همان طور که سابقاً گفتیم انسان ها و جنیان موجودات مختاری هستند؛ یعنی خداوند راه های درست و نادرست را به آنها نشان داده و خودشان باید در انتخاب یکی از آن دو راه تصمیم بگیرند و می دانیم که بین دانستن و عمل کردن تفاوت بسیاری وجود دارد. این طور نیست که اگر کسی به چیزی علم دارد به دنبال آن عمل هم باشد، انسان می تواند به خیلی از مسائل علم داشته باشد، ولی به علت عدم اعتقاد یا اهمیت ندادن یا به جهت پیروی از هوای نفس و ... مخالف علمش عمل کند. قرآن کریم دربارۀ عده ای می فرماید: "و آن را از روى ظلم و سركشى انكار كردند، در حالى كه در دل به آن يقين داشتند! پس بنگر سرانجام تبهكاران (و مفسدان) چگونه بود".[7] شیطان هم؛ مانند خیلی از انسان ها که به وجود معاد و ضرورت آن و به حرمت خیلی از گناهان علم دارند، ولی باز هم گناه می کنند، با علم به وجود جهنم و بهشت، به اعمال خود ادامه می دهد.
توبۀ شیطان
از آیات و روایات بسیاری برمی آید که اگر کسی با هر گناهی در حال اختیار توبه نماید و گذشته اش را جبران نماید خداوند توبۀ او را می پذیرد، بی گمان این شامل ابلیس و ذریۀ او نیز خواهد شد، برخی از روایات از توبۀ ابلیس در زمان حضرت نوح (ع) خبر می دهند که نوح به خداوند عرض کرد: پروردگارا! اگر ابليس توبه كند توبهاش قبول مي شود؟ خطاب رسيد: اگر به قبر آدم سجده كند توبهاش را مي پذيريم هنگامى كه نوح (ع) اين موضوع را به ابليس خبر داد. ابليس گفت: تا آدم زنده بود من بر او سجده نكردم. آيا اكنون كه مرده است به او سجده كنم؟[8]
اما همان طور که گفتیم: باید شرایط توبه محقق باشد؛ یعنی اولاً: توبه واقعی باشد، ثانیاً: حقوقی را که در گذشته (اعم از حق الله و حقوق غیر خدا) تضییع نموده جبران نماید.
قابل ذکر است که بعضی از افراد به خاطر گناهان زیاد توفیق توبه را از دست می دهند، شاید بتوان گفت: غرور و تکبر شیطان هرگز راه بازگشتی برای او نگذاشته است، اما با توجه به رحمت واسعۀ الاهی هرگز نباید از رحمت الاهی ناامید شد.
خداوند در قرآن خطاب به پیامبرش می فرماید: بگو: «اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كردهايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مىآمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.[9]
پی نوشتها:
[1] کهف، 50، "فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه".
[2] انعام، 130.
[3] نهج البلاغه. خ 192.
[4] حجر، 29.
[5] مؤمنون، 14.
[6] اسراء، 70؛ تین، 4؛ لقمان، 20.
[7] نمل، 14.
[8] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 60، ص 281، ح 170، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.
[9] زمر، 53.
منبع: http://farsi.islamquest.net