پرسش :
در رابطه با عصمت حضرت حضرت زهرا(سلام الله علیها) لطفاً توضیحاتی بدهید و ا ینکه نظر اهل تسنن در این رابطه چیست و شیعه چگونه این شبهه را رد می کند؟
پاسخ :
عصمت، يك صفت نفساني و نيروي دروني است كه دارنده را از فكر و خيال انجام گناه، چه رسد به ارتكاب گناه، باز مي‌دارد و در اصطلاح به معناى مصون و محفوظ بودن از خطا، نسيان، لغزش و گناه است. علامه طباطبايى مىفرمايد: منظور از "عصمت" وجود امرى است در انسان معصوم كه باعث حفظ او از وقوع در آنچه كه جايز نيست (مثل خطا و معصيت) مىشود.[1]
در یک تقسیم بندی کلی عصمت بر دو نوع است: 1- مصونيت و معصوميت كلى؛ 2- عصمت نسبى، که قابل شدت و ضعف است.
براین اساس معصوم به پنج گروه اطلاق می شود:
1.همه انبيأ الهي.
2. همه ائمه.
3. همه فرشتگان الهي.
4. عصمت غیر گروه های سه گانه (زیرا عصمت ملازم با نبوت يا امامت نيست زیرا ممكن است فردي معصوم باشد ولی پيامبر نباشد) مانند حضرت فاطمه (س)و حضرت مریم(س).
5. گروهي از انسانهای مخلص.
عصمت ائمه نيز تفاوت با عصمت پيامبران ندارد؛ آنان نيز از ابتداي ولادت معصوماند[2]، جز اين كه درباره ائمه اطهار، به جاي دريافت و ابلاغ وحي، از تبيين و توضيح معارف وحياني سخن ميرود[3].
دلائل عقلی عصمت ائمه (ع) و حضرت زهرا (س) همان است که در عصمت انبیاء آمد اما دلائل نقلی عصمت این بزرگواران عبارتند از:
آیه ی تطهیر[4]:
قرآن ميفرمايد: خداوند «تنها» ميخواهد پليدي و گناه را از شما "اهل بيت" دور سازد و شما را كاملاً پاك كند. در اين بخش از آيه دو ضمير جمع به كار رفته است كه هر دو به صورت جمع مذكر آمده است، و ربطی به همسران پیامبر (ص) پیدا نمی کند.
همچنین تعبير به "انّما" كه معمولاً براي حصر است و امروز در فارسي به جاي آن «فقط» يا «تنها» گفته ميشود، دليل بر آن است: موهبتي كه در اين آيه آمده ويژه ی خاندان پيامبر (ص) است و شامل ديگران نميشود.
جمله «يريد» (خداوند اراده دارد و ميخواهد ....) اشاره به اراده تكويني پروردگار است ، يعني خداوند با يك فرمان تكويني اراده كرده است كه شما را از هر گونه آلودگي پاك و مصون دارد، نه اراده تشريعي، زيرا اراده تشريعي، به معني مكلف ساختن آنها به حفظ پاكي خويش است و ميدانيم اين تكليف منحصر به خاندان پيامبر(ص) نيست، همه مسلمانان مكلف و موظفند كه خود را پاك نگه دارند.
و اما «رجس» در لغت به معني شيء ناپاك[5] است و اگر در بعضي از كلمات بزرگان رجس به معني «گناه» يا «شرك» يا «اعتقاد باطل» يا «بخل و حسد» تفسير شده در حقيقت بيان مصداق هايی از اين مفهوم وسيع و گسترده است.
به هر حال با توجه به الف و لام جنس كه بر سر اين كلمه آمده (اَلرِّجْس) و در اين جا معني عموم را ميرساند مفهوم آيه چنين است كه خداوند اراده كرده هرگونه و هر نوع از انواع آلودگي را از آنان دور سازد.
جملة «وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً» با توجه به اين كه معني «تطهير» پاك ساختن است تأكيد مجددي است بر مسألة نفي رجس و نفي همه پليديها كه در جمله قبل آمده است ،
و واژه «تطهيراً» كه به اصطلاح مفعول مطلق است باز هم تأكيد ديگري بر اين معني است.
نتيجه اين كه خداوند با انواع تأكيدها اراده فرموده است كه اهل بيت پيامبر اسلام (ص) را از هر گونه پليدي و آلودگي پاك و مبّرا سازد. طبق رواياتى كه از اهل سنت نقل شده است، عایشه و ام سلمه به صراحت اعلام داشتند كه آيۀ تطهير در شأن آنها نازل نشده است.[6] البته ادله ی دیگر این نکته را به وضوح بیان می کنند که اهل بیت پیامبر (ص) در چهارده معصوم منحصر است.
عصمت حضرت زهرا و اهل سنت:
اهل سنت اگرچه مناقب فراوانی را برای حضرت زهرا سلام الله علیها نقل می کنند[7]، اما غالب آنان همانطور که عصمت را برای امامان معصوم قبول ندارند برای ایشان نیز قبول ندارند. اما با توجه به استدلالی که دربارۀ آیۀ تطهیر عرض شد و اعتراف همه که حضرت زهرا(س) از اهل بیت پیامبر است. می توان عصمت حضرت را نتیجه گرفت. با توجه به مناقبی که در کتب اهل سنت ذکر شده است نیز می توان این عصمت را ثابت کرد. همان طور که در مناقب حضرت در کتب اهل سنت موجود است ، خداوند با غضب ایشان غضبناک می شود.[8] اگر ایشان شخص غیر معصومی باشد و مانند افراد عادی زندگی کند، پس چه بسا به خاطر امور فراوان وپیش پا افتاده ای که چه بسا ظالمانه و غیر عادلانه نیز باشد عصبانی شود. حال اگر بپذیریم که خداوند نیز با عصبانیت این شخص، عصبانی شود، به این معنا است که -معاذ الله- خداوند نیز ظالمانه عصبانی شود و طرف مقابل را مورد خشم قرار دهد، امری که با حکمت، قدرت، و....خداوند ناسازگار است و همۀ ادله توحید و صفات خداوند این را رد می کند.
بله در بیان بعضی از علمای اهل سنت اعتراف ضمنى به عصمت حضرت زهرا وجود دارد مثلا آلوسى - یکى از پرآوازه ترین مفسران اهل سنت - در تفسیر آیه 42 سوره آل عمران، از یکسو حضرت مریم(علیها السلام) را معصوم از گناه شمرده، از تمامى پلیدى هاى حسّى، معنوى و قلبى پاک مى داند و از سوى دیگر، بر دیدگاه کسانى که وى را سرور تمامى زنان جهان، از آغاز تا انجام مى شمارند، مى تازد و با اقامه شواهد گوناگونى چنین نتیجه مى گیرد که این ویژگى شایسته فاطمه زهرا(علیها السلام) است.[9] پرواضح است که جمع میان این دو سخن، جز با پذیرش عصمت حضرت زهرا(علیها السلام) سازگار نیست.
پی نوشتها:
[1] طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 134 (كلام فى عصمة الانبياء).
[2] راهنماشناسي، محمد تقي مصباح يزدي، ص 673.
[3]منشور عقايداماميه، ص110 و 111؛ پرسمان عصمت، حسن يوسفيان، ص 43.
[4] «انَّما يُريدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِرَّكُمْ تَطهيراً».
[5] خواه از نظر طبع آدمي آلوده و منفور باشد يا به حكم عقل يا شرع، و يا همه ی اين ها، به همين جهت راغب در مفردات بعد از آن كه رجس را به معني شيء قذر (آلوده) معني ميكند، چهار صورت برای آن ذكر مينمايد (آلوده از نظر طبع آدمي ، يا عقل، يا شرع ، و يا همه اين ها).
[6] بدران، عبدالقادر، تهذيب تاريخ دمشق، ج 4، ص 908؛ مجمع البيان، ج 8، ص 356؛ قندوزى، ينابيع المودة، ص 249؛ ابن حجر عسقلانى، الصواعق المحرقه، ص 141 و... اهل بيت در آيۀ تطهير، ص 28 - 20؛ طباطبایی، الميزان، ج 16، ص 324 - 316.
[7] حاکم، مستدرک حاکم، ج ۴، ص: ۱۳۹، شماره ی حدیث: ۴۷۸۳،( یا فاطمة إن الله یغضب لغضبك و یرضي لرضاك) دار المعرفتة، ۱۴۱۸هـ، ۱۹۹۸م؛ شرح النووی- ج ۸، ص: ۲۴۳، دار ابی حیان ۱۴۱۵هـ ۱۹۹۵م- سایت سنی نیوز
[8] حاکم، مستدرک حاکم، ج ۴، ص: ۱۳۹، شماره ی حدیث: ۴۷۸۳
[9] آلوسی ، سید محمود،روح المعاني في تفسير القرآن العظيم، ج2، ص 149
منبع: http://farsi.islamquest.net
عصمت، يك صفت نفساني و نيروي دروني است كه دارنده را از فكر و خيال انجام گناه، چه رسد به ارتكاب گناه، باز مي‌دارد و در اصطلاح به معناى مصون و محفوظ بودن از خطا، نسيان، لغزش و گناه است. علامه طباطبايى مىفرمايد: منظور از "عصمت" وجود امرى است در انسان معصوم كه باعث حفظ او از وقوع در آنچه كه جايز نيست (مثل خطا و معصيت) مىشود.[1]
در یک تقسیم بندی کلی عصمت بر دو نوع است: 1- مصونيت و معصوميت كلى؛ 2- عصمت نسبى، که قابل شدت و ضعف است.
براین اساس معصوم به پنج گروه اطلاق می شود:
1.همه انبيأ الهي.
2. همه ائمه.
3. همه فرشتگان الهي.
4. عصمت غیر گروه های سه گانه (زیرا عصمت ملازم با نبوت يا امامت نيست زیرا ممكن است فردي معصوم باشد ولی پيامبر نباشد) مانند حضرت فاطمه (س)و حضرت مریم(س).
5. گروهي از انسانهای مخلص.
عصمت ائمه نيز تفاوت با عصمت پيامبران ندارد؛ آنان نيز از ابتداي ولادت معصوماند[2]، جز اين كه درباره ائمه اطهار، به جاي دريافت و ابلاغ وحي، از تبيين و توضيح معارف وحياني سخن ميرود[3].
دلائل عقلی عصمت ائمه (ع) و حضرت زهرا (س) همان است که در عصمت انبیاء آمد اما دلائل نقلی عصمت این بزرگواران عبارتند از:
آیه ی تطهیر[4]:
قرآن ميفرمايد: خداوند «تنها» ميخواهد پليدي و گناه را از شما "اهل بيت" دور سازد و شما را كاملاً پاك كند. در اين بخش از آيه دو ضمير جمع به كار رفته است كه هر دو به صورت جمع مذكر آمده است، و ربطی به همسران پیامبر (ص) پیدا نمی کند.
همچنین تعبير به "انّما" كه معمولاً براي حصر است و امروز در فارسي به جاي آن «فقط» يا «تنها» گفته ميشود، دليل بر آن است: موهبتي كه در اين آيه آمده ويژه ی خاندان پيامبر (ص) است و شامل ديگران نميشود.
جمله «يريد» (خداوند اراده دارد و ميخواهد ....) اشاره به اراده تكويني پروردگار است ، يعني خداوند با يك فرمان تكويني اراده كرده است كه شما را از هر گونه آلودگي پاك و مصون دارد، نه اراده تشريعي، زيرا اراده تشريعي، به معني مكلف ساختن آنها به حفظ پاكي خويش است و ميدانيم اين تكليف منحصر به خاندان پيامبر(ص) نيست، همه مسلمانان مكلف و موظفند كه خود را پاك نگه دارند.
و اما «رجس» در لغت به معني شيء ناپاك[5] است و اگر در بعضي از كلمات بزرگان رجس به معني «گناه» يا «شرك» يا «اعتقاد باطل» يا «بخل و حسد» تفسير شده در حقيقت بيان مصداق هايی از اين مفهوم وسيع و گسترده است.
به هر حال با توجه به الف و لام جنس كه بر سر اين كلمه آمده (اَلرِّجْس) و در اين جا معني عموم را ميرساند مفهوم آيه چنين است كه خداوند اراده كرده هرگونه و هر نوع از انواع آلودگي را از آنان دور سازد.
جملة «وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً» با توجه به اين كه معني «تطهير» پاك ساختن است تأكيد مجددي است بر مسألة نفي رجس و نفي همه پليديها كه در جمله قبل آمده است ،
و واژه «تطهيراً» كه به اصطلاح مفعول مطلق است باز هم تأكيد ديگري بر اين معني است.
نتيجه اين كه خداوند با انواع تأكيدها اراده فرموده است كه اهل بيت پيامبر اسلام (ص) را از هر گونه پليدي و آلودگي پاك و مبّرا سازد. طبق رواياتى كه از اهل سنت نقل شده است، عایشه و ام سلمه به صراحت اعلام داشتند كه آيۀ تطهير در شأن آنها نازل نشده است.[6] البته ادله ی دیگر این نکته را به وضوح بیان می کنند که اهل بیت پیامبر (ص) در چهارده معصوم منحصر است.
عصمت حضرت زهرا و اهل سنت:
اهل سنت اگرچه مناقب فراوانی را برای حضرت زهرا سلام الله علیها نقل می کنند[7]، اما غالب آنان همانطور که عصمت را برای امامان معصوم قبول ندارند برای ایشان نیز قبول ندارند. اما با توجه به استدلالی که دربارۀ آیۀ تطهیر عرض شد و اعتراف همه که حضرت زهرا(س) از اهل بیت پیامبر است. می توان عصمت حضرت را نتیجه گرفت. با توجه به مناقبی که در کتب اهل سنت ذکر شده است نیز می توان این عصمت را ثابت کرد. همان طور که در مناقب حضرت در کتب اهل سنت موجود است ، خداوند با غضب ایشان غضبناک می شود.[8] اگر ایشان شخص غیر معصومی باشد و مانند افراد عادی زندگی کند، پس چه بسا به خاطر امور فراوان وپیش پا افتاده ای که چه بسا ظالمانه و غیر عادلانه نیز باشد عصبانی شود. حال اگر بپذیریم که خداوند نیز با عصبانیت این شخص، عصبانی شود، به این معنا است که -معاذ الله- خداوند نیز ظالمانه عصبانی شود و طرف مقابل را مورد خشم قرار دهد، امری که با حکمت، قدرت، و....خداوند ناسازگار است و همۀ ادله توحید و صفات خداوند این را رد می کند.
بله در بیان بعضی از علمای اهل سنت اعتراف ضمنى به عصمت حضرت زهرا وجود دارد مثلا آلوسى - یکى از پرآوازه ترین مفسران اهل سنت - در تفسیر آیه 42 سوره آل عمران، از یکسو حضرت مریم(علیها السلام) را معصوم از گناه شمرده، از تمامى پلیدى هاى حسّى، معنوى و قلبى پاک مى داند و از سوى دیگر، بر دیدگاه کسانى که وى را سرور تمامى زنان جهان، از آغاز تا انجام مى شمارند، مى تازد و با اقامه شواهد گوناگونى چنین نتیجه مى گیرد که این ویژگى شایسته فاطمه زهرا(علیها السلام) است.[9] پرواضح است که جمع میان این دو سخن، جز با پذیرش عصمت حضرت زهرا(علیها السلام) سازگار نیست.
پی نوشتها:
[1] طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 134 (كلام فى عصمة الانبياء).
[2] راهنماشناسي، محمد تقي مصباح يزدي، ص 673.
[3]منشور عقايداماميه، ص110 و 111؛ پرسمان عصمت، حسن يوسفيان، ص 43.
[4] «انَّما يُريدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِرَّكُمْ تَطهيراً».
[5] خواه از نظر طبع آدمي آلوده و منفور باشد يا به حكم عقل يا شرع، و يا همه ی اين ها، به همين جهت راغب در مفردات بعد از آن كه رجس را به معني شيء قذر (آلوده) معني ميكند، چهار صورت برای آن ذكر مينمايد (آلوده از نظر طبع آدمي ، يا عقل، يا شرع ، و يا همه اين ها).
[6] بدران، عبدالقادر، تهذيب تاريخ دمشق، ج 4، ص 908؛ مجمع البيان، ج 8، ص 356؛ قندوزى، ينابيع المودة، ص 249؛ ابن حجر عسقلانى، الصواعق المحرقه، ص 141 و... اهل بيت در آيۀ تطهير، ص 28 - 20؛ طباطبایی، الميزان، ج 16، ص 324 - 316.
[7] حاکم، مستدرک حاکم، ج ۴، ص: ۱۳۹، شماره ی حدیث: ۴۷۸۳،( یا فاطمة إن الله یغضب لغضبك و یرضي لرضاك) دار المعرفتة، ۱۴۱۸هـ، ۱۹۹۸م؛ شرح النووی- ج ۸، ص: ۲۴۳، دار ابی حیان ۱۴۱۵هـ ۱۹۹۵م- سایت سنی نیوز
[8] حاکم، مستدرک حاکم، ج ۴، ص: ۱۳۹، شماره ی حدیث: ۴۷۸۳
[9] آلوسی ، سید محمود،روح المعاني في تفسير القرآن العظيم، ج2، ص 149
منبع: http://farsi.islamquest.net