پرسش :
زیارت عاشورا را – با توجه به معنایش- می‌خواندم، که این سؤال مرا به خود مشغول کرد. "اَللَّهُمَّ اِنَّ هذا یَوْمٌ تَبَرَّکَتْ بِهِ بَنُو اُمَیَّةَ وَ ابْنُ آکِلَةِ الْاَکْبادِ اللَّعینُ ابْنُ اللَّعینِ عَلى لِسانِکَ وَ لِسانِ نَبِیِّکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فى کُلِّ مَوْطِنٍ وَ مَوْقِفٍ وَقَفَ فیهِ نَبِیُّکَ صَلّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ" آیا پیامبر در هر منزل و مسکن که توقف داشت معاویة بن ابی سفیان و پسر و پدرش (یزید و ابوسفیان) را لساناً لعن می‌نمود؟ ضمناًً لسان خدا یعنی چه؟
پاسخ :
ظاهرا مراد از عبارت "ابن آکلة الاکباد و اللعین بن اللعین" معاویه است؛ زیرا:
الف: مادرش هند، لقب "جگر خوار" را پس از شهادت حمزه سید الشهداء، از آن خود کرد.[1]
ب: لقب، اللعین بن اللعین، یکی از القاب چندین گانه معاویه است[2].
اما با توجه به عبارت "هذا یوم تبرکت به بنو امیة" که اسم اشارۀ "هذا"، به روز عاشورا اشاره دارد بعید نیست که منظور از "ابن آکلة الاکباد و اللعین بن اللعین"، یزید باشد.
با بیان این مقدمه به اصل سؤال می پردازیم: بدیهی است که مراد از زبان الاهی، همان کلام الاهی است که توسط خداوند به سوی بندگانش إلقاء می شود[3] اما با توجه به این که همۀ انسان ها، این شایستگی را ندارند که مخاطب ذات حق تعالی قرار گیرند، نوعا پیام های خود را از طریق انبیاء (ع) و کتاب هایی که بر آن ها، نازل کرده است، به بشر ابلاغ می کند که در خصوص ابلاغ لعن خدا بر یزید به صور متعددی بیان شده است از جمله توسط انبیا (ع) و قرآن کریم صورت گرفته است که در لعن از طریق انبیاء (ع) به صورت مشخص نام یزید ذکر شده است ولی در لعن از طریق قرآن کریم[4] به صورت کلی ذکر گردیده که شامل یزید هم می شود. قابل ذکر است که لعن توسط خداوند به معناى دور كردن آنان از رحمت الاهی است[5].
لعن یزید توسط پیامبران (ع)
یزید بن معاویه توسط پیامبران بزرگ مورد لعن و نفرین قرار گرفته است از جمله توسط پیامبران اولی العزم که ما در این جا به یک روایت بسنده می کنیم:
روزی حضرت ابراهیم (ع) از سرزمین کربلا عبور می کرد که در آن جا، از اسب بر زمین افتاد و سر مبارک او زخمی شد، حضرت استغفار کرد و عرضه داشت: بار خدایا! چه گناهی از من سر زده است؟ جبرئیل به سوی او فرود آمد و گفت: هیچ گناهی از تو سر نزده است ولی این جا فرزند آخرین پیامبر و جانشین او کشته می شود و خون تو برای همدردی با او ریخته شد. حضرت پرسید: قاتل او کیست؟ وی گفت: شخصی است که اهل آسمان ها و زمین او را لعنت می فرستند. سپس آن حضرت دست هایش را بلند کرد و بر یزید بسیار لعنت فرستاد[6].
لعن یزید توسط پیامبر اسلام (ص)
پیامبر اسلام (ص) در یکی از سفرها، در نقطه ای از مسیرش ایستاد و فرمود: "انا لله و انا الیه راجعون"، و اشک از دیدگان حضرت سرازیر شد، مردم از علت آن جویا شدند، حضرت فرمود: اکنون جبرئیل مرا از نقطه ای در کنار شط فرات خبر داد که کربلا نام دارد و فرزندم حسین در آن سرزمین کشته می شود. عرض شد! یا رسول الله! چه کسی او را می کشد، فرمود: مردی به نام یزید که خدایش لعنت کند...[7].
صفیه دختر عبد المطلب می گوید: وقتی حسین متولد شد، من او را به پیامبر دادم و پیغمبر زبان خود را در دهان وی گذاشت و حسین زبان را مکید و... پیغمبر میان دو چشم وی را بوسید، آن گاه او را به من داد و گفت: ای فرزندم خداوند لعنت کند قومی را که قاتلان تو هستند. صفیه می گوید: عرض کردم، پدر و مادر من فدای تو باد. چه کسی او را می کشد؟ فرمود: بازمانده ای از گروه یاغیان و سرکشان بنی امیة (لعنهم الله)[8].
در آیاتی از قرآن، عناوینی مورد لعن قرار گرفتند که بنابر روایاتی از شیعه و سنی، یکی از مصادیق بارز آن عناوین، بنی امیه اند و یزید نیز از بنی امیه است:
شجره ملعونه: در سورۀ اسراء آیۀ 60 در خصوص این که این خواب چه بوده است و درخت ملعون در آیه چه کسانی هستند، اقوالی مطرح شده است[9]. گروهی از تفاسیر شیعه و سنی، می گویند: خوابی را که رسول خدا دیده، خواب میمون هایی بود که بر منبر نبی خاتم (ص) جست و خیز می کردند و درخت ملعون، هم همان بنی امیه هستند که یکی پس از دیگری بر تخت خلافت پیامبر اسلام می نشینند.[10]
شجره خبیثه[11] (درخت خبیث) همان اعتقاد به کفر و شرک است که رشد و معنویتی ندارد و ریشه ای در زمین حقیقت ندارد که امام باقر (ع) فرمود: این درخت حکایت حال بنی امیه است.[12]
کسانی که خدا و رسولش را مورد اذیت قرار دهند، مورد لعن در دنیا و آخرت اند.[13] و بنابر روایت شیعه و سنی هر کس اهل بیت (ع) را مورد اذیت قرار بدهد، خدا و رسولش را مورد اذیت قرار داده است.[14]
کسانی که نعمت الاهی را ناسپاسی کنند، قوم خویش را به نیستی و نابودی کشاندند، و به همان جهنم می رسانند که بد قرار گاهی است.[15] بنابر روایت شیعه و سنی اینان دو قوم از قریش؛ یعنی بنی امیه و بنی مخزوم هستند.[16]
بنابر روایت شیعه و سنی، بنی امیه از فضایل شب قدر محرومند و در عوض آن به غصب هزار ماه حکومت گذرای دنیوی دل خوش داشتند[17].
در قرآن کریم عناوین زیادی مورد لعن قرار گرفته است؛ مانند: لعن بر ظالمین[18]، کافرین[19]، کسی که به عمد مؤمنی را بکشد[20] و ...[21] که بر یزید قابل تطبیق است.[22]
با نگاهی و لو گذرا و سطحی به جنایات یزید و چگونگی شهادت سید الشهدا و همراهان او و با در نظر گرفتن جایگاه امام حسین (ع) و مقام وراثت او نسبت به همۀ انبیای الاهی، می توان این مطلب را بیان کرد که موردی از موارد لعن قرآنی نیست که یزید جزء ملعونین مسلم آن نباشد.
زشتی و پلیدی کار یزید به گونه ای بود که در تاریخ بشریت، پس از شیطان، هیچ کس همانند او مورد لعن قرار نگرفت، کسی که بنابر روایات، همه موجودات دریایی، صحرایی، و هوایی و ... او را مورد لعن قرار دادند.
اما این که لعن در هر جایگاه و مکانی، به چه معناست باید گفت که:
1. این احتمال وجود دارد که به معنای تأکید و کثرت لعن، بر یزید باشد.
2. لعن به زبان حال نه تنها به زبان قال و گفتار نیز می تواند مد نظر باشد، از آن رو که پیامبران در همان حالی که به تبلیغ دین می پردازند، با زبان حال دارند مانعین از اجرای آن را لعنت می کنند و یزید نیز در واقع مانع اجرای دین بود و از این جهت مورد لعن حالی نبی خاتم (ص) قرار گرفته است.[23]
پی نوشتها:
[1] ابن اثیر، أسد الغابة، ج 7، ص 281؛ النزاع و التخاصم، ص 49، ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 251 و ...؛ به نقل از کتاب مدرسۀ عشق، ص 381، مجید حیدری فر، چاپ زائر قم، و کتاب بررسی و تحلیلی پیرامون زیارت عاشورا، ص 242، حسن اسدی، ناشر آدینه سبز.
[2] امینی، الغدیر، ج 10،ص 83 و 156 و 158 به نقل از مدرسۀ عشق، ص 385.
[3] گاهى از طريق نزول فرشته وحى، و گاهى از طريق الهام به قلب، و گاهى از طريق شنيدن صدا، به اين ترتيب كه خداوند امواج صوتى را در فضا و اجسام مىآفريده و از اين طريق با پيامبرش صحبت مىكرده از كسانى كه اين امتياز را به روشنى داشته اند، موسى بن عمران (ع) بود كه گاهى امواج صوتى را از لابلاى" شجره وادى ايمن" و گاهى در كوه" طور" مىشنيد، و لذا لقب كليم اللَّه به موسى داده شده. نک: مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 4، ص 212، ناشر، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش، چاپ اول.
[4] از آن جایی که قرآن یک کتاب هدایت ابدی است، مطالبی را که بیان می دارد به صورت کلی است و الا اگر بخواهد جزئیات را بیان کند تنها ذکر ملعونین در تاریخ بشری چندین جلد خواهد بود و در این جا، چون انبیاء و اوصیاء از مفسران کلام الاهی به حساب می آیند، موارد و مصادیق شاخص عناوین کلی قرآنی را بیان می دارند.
[5] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج 16، ص 521، مترجم، موسوى همدانى، سيد محمد باقر،ناشر، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ، مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 ش، چاپ پنجم.
[6] بحار الانوار، ج 58، ص 243 و 245، نقل از مدرسۀ عشق، ص 281.
[7] اللهوف فی قتلی الطفوف، ص 16، سید بن طاووس، نقل از مدرسۀ عشق، ص 284.
[8] بحار الانوار، ج 43، ص 243، المکتبة الاسلامیة، نقل از همان، ص 246.
[9] المیزان، ج 13، ص 136، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
[10] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 12، ص 171، چاپ نوزدهم، ناشر دارالکتب الاسلامیه؛ فخر الرازی، تفسیر کبیر، ج 2، ص 237؛ تفسیر قرطبی، ج 6، و 3902.
[11] ابراهیم، 26.
[12] نور الثقلین، ج 2، ص 538، به نقل از تفسیر نمونه، ج 12، ص 174.
[13] احزاب، 57.
[14] صحیح بخاری، ج 3، ح 3509، ح 3541 و 1361 و 1370، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخاری، دار ابن کثیر، چاپ پنجم، دمشق. نقل از بررسی و تحلیل از زیارات عاشورا، ص 113.
[15] ابراهیم، 29 – 28.
[16] امام ثعلبی، ابواسحاق احمد، الکشف و البیان، ج 5، ص 319، دار احیاء التراث العربی، نقل از همان، ص 134، سمرقندی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاشی سلمی، التفسیر، ج 2، ص 229 به نقل از همان.
[17] سنن ترمذی، ج 5، باب تفسیر القرآن، رقم، 3350، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره، دارالکتب الاسلامیه، تفسیر الکبیر، فخر رازی، ج 32، ص 31، دار احیاء التراث العربی، نقل از همان، ص 135.
[18] اعراف، 44، هود، 18، غافر، 52.
[19] احزاب، 64، مائده، 78، بقره، 89.
[20] نساء، 93.
[21] بقره، 89؛ بقره، 159؛ نور، 23
[22] نک: بحار، ج 43، ص 243،بحار ج 44 و 250، نقل از مدرسۀ عشق، ص 409.
[23] بررسی و تحلیل از زیارت عاشورا، ص 246.
منبع: http://farsi.islamquest.net
ظاهرا مراد از عبارت "ابن آکلة الاکباد و اللعین بن اللعین" معاویه است؛ زیرا:
الف: مادرش هند، لقب "جگر خوار" را پس از شهادت حمزه سید الشهداء، از آن خود کرد.[1]
ب: لقب، اللعین بن اللعین، یکی از القاب چندین گانه معاویه است[2].
اما با توجه به عبارت "هذا یوم تبرکت به بنو امیة" که اسم اشارۀ "هذا"، به روز عاشورا اشاره دارد بعید نیست که منظور از "ابن آکلة الاکباد و اللعین بن اللعین"، یزید باشد.
با بیان این مقدمه به اصل سؤال می پردازیم: بدیهی است که مراد از زبان الاهی، همان کلام الاهی است که توسط خداوند به سوی بندگانش إلقاء می شود[3] اما با توجه به این که همۀ انسان ها، این شایستگی را ندارند که مخاطب ذات حق تعالی قرار گیرند، نوعا پیام های خود را از طریق انبیاء (ع) و کتاب هایی که بر آن ها، نازل کرده است، به بشر ابلاغ می کند که در خصوص ابلاغ لعن خدا بر یزید به صور متعددی بیان شده است از جمله توسط انبیا (ع) و قرآن کریم صورت گرفته است که در لعن از طریق انبیاء (ع) به صورت مشخص نام یزید ذکر شده است ولی در لعن از طریق قرآن کریم[4] به صورت کلی ذکر گردیده که شامل یزید هم می شود. قابل ذکر است که لعن توسط خداوند به معناى دور كردن آنان از رحمت الاهی است[5].
لعن یزید توسط پیامبران (ع)
یزید بن معاویه توسط پیامبران بزرگ مورد لعن و نفرین قرار گرفته است از جمله توسط پیامبران اولی العزم که ما در این جا به یک روایت بسنده می کنیم:
روزی حضرت ابراهیم (ع) از سرزمین کربلا عبور می کرد که در آن جا، از اسب بر زمین افتاد و سر مبارک او زخمی شد، حضرت استغفار کرد و عرضه داشت: بار خدایا! چه گناهی از من سر زده است؟ جبرئیل به سوی او فرود آمد و گفت: هیچ گناهی از تو سر نزده است ولی این جا فرزند آخرین پیامبر و جانشین او کشته می شود و خون تو برای همدردی با او ریخته شد. حضرت پرسید: قاتل او کیست؟ وی گفت: شخصی است که اهل آسمان ها و زمین او را لعنت می فرستند. سپس آن حضرت دست هایش را بلند کرد و بر یزید بسیار لعنت فرستاد[6].
لعن یزید توسط پیامبر اسلام (ص)
پیامبر اسلام (ص) در یکی از سفرها، در نقطه ای از مسیرش ایستاد و فرمود: "انا لله و انا الیه راجعون"، و اشک از دیدگان حضرت سرازیر شد، مردم از علت آن جویا شدند، حضرت فرمود: اکنون جبرئیل مرا از نقطه ای در کنار شط فرات خبر داد که کربلا نام دارد و فرزندم حسین در آن سرزمین کشته می شود. عرض شد! یا رسول الله! چه کسی او را می کشد، فرمود: مردی به نام یزید که خدایش لعنت کند...[7].
صفیه دختر عبد المطلب می گوید: وقتی حسین متولد شد، من او را به پیامبر دادم و پیغمبر زبان خود را در دهان وی گذاشت و حسین زبان را مکید و... پیغمبر میان دو چشم وی را بوسید، آن گاه او را به من داد و گفت: ای فرزندم خداوند لعنت کند قومی را که قاتلان تو هستند. صفیه می گوید: عرض کردم، پدر و مادر من فدای تو باد. چه کسی او را می کشد؟ فرمود: بازمانده ای از گروه یاغیان و سرکشان بنی امیة (لعنهم الله)[8].
در آیاتی از قرآن، عناوینی مورد لعن قرار گرفتند که بنابر روایاتی از شیعه و سنی، یکی از مصادیق بارز آن عناوین، بنی امیه اند و یزید نیز از بنی امیه است:
شجره ملعونه: در سورۀ اسراء آیۀ 60 در خصوص این که این خواب چه بوده است و درخت ملعون در آیه چه کسانی هستند، اقوالی مطرح شده است[9]. گروهی از تفاسیر شیعه و سنی، می گویند: خوابی را که رسول خدا دیده، خواب میمون هایی بود که بر منبر نبی خاتم (ص) جست و خیز می کردند و درخت ملعون، هم همان بنی امیه هستند که یکی پس از دیگری بر تخت خلافت پیامبر اسلام می نشینند.[10]
شجره خبیثه[11] (درخت خبیث) همان اعتقاد به کفر و شرک است که رشد و معنویتی ندارد و ریشه ای در زمین حقیقت ندارد که امام باقر (ع) فرمود: این درخت حکایت حال بنی امیه است.[12]
کسانی که خدا و رسولش را مورد اذیت قرار دهند، مورد لعن در دنیا و آخرت اند.[13] و بنابر روایت شیعه و سنی هر کس اهل بیت (ع) را مورد اذیت قرار بدهد، خدا و رسولش را مورد اذیت قرار داده است.[14]
کسانی که نعمت الاهی را ناسپاسی کنند، قوم خویش را به نیستی و نابودی کشاندند، و به همان جهنم می رسانند که بد قرار گاهی است.[15] بنابر روایت شیعه و سنی اینان دو قوم از قریش؛ یعنی بنی امیه و بنی مخزوم هستند.[16]
بنابر روایت شیعه و سنی، بنی امیه از فضایل شب قدر محرومند و در عوض آن به غصب هزار ماه حکومت گذرای دنیوی دل خوش داشتند[17].
در قرآن کریم عناوین زیادی مورد لعن قرار گرفته است؛ مانند: لعن بر ظالمین[18]، کافرین[19]، کسی که به عمد مؤمنی را بکشد[20] و ...[21] که بر یزید قابل تطبیق است.[22]
با نگاهی و لو گذرا و سطحی به جنایات یزید و چگونگی شهادت سید الشهدا و همراهان او و با در نظر گرفتن جایگاه امام حسین (ع) و مقام وراثت او نسبت به همۀ انبیای الاهی، می توان این مطلب را بیان کرد که موردی از موارد لعن قرآنی نیست که یزید جزء ملعونین مسلم آن نباشد.
زشتی و پلیدی کار یزید به گونه ای بود که در تاریخ بشریت، پس از شیطان، هیچ کس همانند او مورد لعن قرار نگرفت، کسی که بنابر روایات، همه موجودات دریایی، صحرایی، و هوایی و ... او را مورد لعن قرار دادند.
اما این که لعن در هر جایگاه و مکانی، به چه معناست باید گفت که:
1. این احتمال وجود دارد که به معنای تأکید و کثرت لعن، بر یزید باشد.
2. لعن به زبان حال نه تنها به زبان قال و گفتار نیز می تواند مد نظر باشد، از آن رو که پیامبران در همان حالی که به تبلیغ دین می پردازند، با زبان حال دارند مانعین از اجرای آن را لعنت می کنند و یزید نیز در واقع مانع اجرای دین بود و از این جهت مورد لعن حالی نبی خاتم (ص) قرار گرفته است.[23]
پی نوشتها:
[1] ابن اثیر، أسد الغابة، ج 7، ص 281؛ النزاع و التخاصم، ص 49، ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 251 و ...؛ به نقل از کتاب مدرسۀ عشق، ص 381، مجید حیدری فر، چاپ زائر قم، و کتاب بررسی و تحلیلی پیرامون زیارت عاشورا، ص 242، حسن اسدی، ناشر آدینه سبز.
[2] امینی، الغدیر، ج 10،ص 83 و 156 و 158 به نقل از مدرسۀ عشق، ص 385.
[3] گاهى از طريق نزول فرشته وحى، و گاهى از طريق الهام به قلب، و گاهى از طريق شنيدن صدا، به اين ترتيب كه خداوند امواج صوتى را در فضا و اجسام مىآفريده و از اين طريق با پيامبرش صحبت مىكرده از كسانى كه اين امتياز را به روشنى داشته اند، موسى بن عمران (ع) بود كه گاهى امواج صوتى را از لابلاى" شجره وادى ايمن" و گاهى در كوه" طور" مىشنيد، و لذا لقب كليم اللَّه به موسى داده شده. نک: مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 4، ص 212، ناشر، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش، چاپ اول.
[4] از آن جایی که قرآن یک کتاب هدایت ابدی است، مطالبی را که بیان می دارد به صورت کلی است و الا اگر بخواهد جزئیات را بیان کند تنها ذکر ملعونین در تاریخ بشری چندین جلد خواهد بود و در این جا، چون انبیاء و اوصیاء از مفسران کلام الاهی به حساب می آیند، موارد و مصادیق شاخص عناوین کلی قرآنی را بیان می دارند.
[5] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج 16، ص 521، مترجم، موسوى همدانى، سيد محمد باقر،ناشر، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ، مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 ش، چاپ پنجم.
[6] بحار الانوار، ج 58، ص 243 و 245، نقل از مدرسۀ عشق، ص 281.
[7] اللهوف فی قتلی الطفوف، ص 16، سید بن طاووس، نقل از مدرسۀ عشق، ص 284.
[8] بحار الانوار، ج 43، ص 243، المکتبة الاسلامیة، نقل از همان، ص 246.
[9] المیزان، ج 13، ص 136، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
[10] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 12، ص 171، چاپ نوزدهم، ناشر دارالکتب الاسلامیه؛ فخر الرازی، تفسیر کبیر، ج 2، ص 237؛ تفسیر قرطبی، ج 6، و 3902.
[11] ابراهیم، 26.
[12] نور الثقلین، ج 2، ص 538، به نقل از تفسیر نمونه، ج 12، ص 174.
[13] احزاب، 57.
[14] صحیح بخاری، ج 3، ح 3509، ح 3541 و 1361 و 1370، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخاری، دار ابن کثیر، چاپ پنجم، دمشق. نقل از بررسی و تحلیل از زیارات عاشورا، ص 113.
[15] ابراهیم، 29 – 28.
[16] امام ثعلبی، ابواسحاق احمد، الکشف و البیان، ج 5، ص 319، دار احیاء التراث العربی، نقل از همان، ص 134، سمرقندی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاشی سلمی، التفسیر، ج 2، ص 229 به نقل از همان.
[17] سنن ترمذی، ج 5، باب تفسیر القرآن، رقم، 3350، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره، دارالکتب الاسلامیه، تفسیر الکبیر، فخر رازی، ج 32، ص 31، دار احیاء التراث العربی، نقل از همان، ص 135.
[18] اعراف، 44، هود، 18، غافر، 52.
[19] احزاب، 64، مائده، 78، بقره، 89.
[20] نساء، 93.
[21] بقره، 89؛ بقره، 159؛ نور، 23
[22] نک: بحار، ج 43، ص 243،بحار ج 44 و 250، نقل از مدرسۀ عشق، ص 409.
[23] بررسی و تحلیل از زیارت عاشورا، ص 246.
منبع: http://farsi.islamquest.net