پرسش :

معنای معصوم چیست؟


پاسخ :
علامه طباطبايى مى‏فرمايد: منظور از "عصمت" وجود امرى است در انسان معصوم كه باعث حفظ او از وقوع در آنچه كه جايز نيست (مثل خطا و معصيت) مى‏شود.[1] البته از نظر ايشان، انبياى الاهى (و تمامى اوليا و هدايت شدگان خاص) داراى عصمت مطلق مى‏باشند که مصاديق فراوانى را شامل مى‏شود.[2] از نظر ايشان "عصمت" نتيجه‏ى علم معصوم به عواقب گناه مى‏باشد؛ يعنى علم و شعور معصومان به آثار گناهان به گونه‏اى است كه هيچ گاه مغلوب قواى ديگر انسانى نشده، بلكه مسلط بر آنان است.[3]
در مورد "عصمت" نظريه‏ى ديگرى وجود دارد كه مى‏گويد: "معصوم بر اثر بالا بودن مراتب شناخت خداوند متعال و دلباختگى نسبت به جمال و كمال حق به خود اجازه نمى‏دهد كه گامى بر خلاف رضاى او بردارد، و عشق و علاقه انسان به معبود و درك جمال و جلال او و آگاهى از نعمت‏هاى بى پايان او در حق وى، آنچنان در روحش خضوع و فروتنى به وجود مى‏آورد كه هرگز به فكر گناه نمى‏افتد چه رسد به اين كه مرتكب گناه شود".[4]
اين دو نظريه بر این مطلب اتفاق دارند كه در وجود معصوم ملكه‏اى به وجود مى‏آيد كه پيوسته عصيان و تجرى و خلاف كارى را از زندگى طرد كرده و از گناه و لغزش، پاك و محفوظ نگاه مى‏دارد.
عصمت بر دو نوع است: عصمت علمى و عصمت عملى.
عصمتى كه در پيامبران است، جامع هر دو است و پيامبران در علم و عمل معصوم اند؛ يعنى هم كردارشان صالح و مطابق با واقع است، هم دانش و علمشان صائب و برخاسته از مبدئى است كه هيچ گونه اشتباه و سهو و نسيان در آن راه ندارد؛ زيرا به مرحله‏ى عقل مجرد و شهود محض و كشف صحيح راه يافته است كه در اين مرحله وهم و خيال هم تابع عقل‏اند و هرگز در اين مرحله وسوسه‏هاى شيطان راه ندارد؛ زيرا آبشخور جهالت و نادانى و شيطنت‏ها و توهمات تنها منحصر به وهم و خيال است، و محدوده وهم و خيال، همانا وابستگى به جهان طبيعت است، اما در محدوده‏ى عقل ناب شيطان وهم و خيال را نرسد كه طرفى ببندد. لذا اگر كسى در اندازه‏اى باشد كه از عالم ماده و وهم و خيال و توهمات در گذرد و به سرچشمه‏ى حقايق برسد، امكان "عصمت" مى‏يابد و نفس ناطقه ی او در اثر اشتداد وجودى در رتبه‏ى فرشتگان يا برتر قرار مى‏گيرد.[5]
نتیجه این که؛ در تمام عمر و در همه ی مراحل فهم، ابلاغ و اجرای وحى، از هر گونه سهو و نسيان و عصيان، منزه است.
البته بايد توجه داشت كه: "عصمت" به دو قسم اختیاری و غیر اختیاری تقسیم می شود.
معصوم آن کسی است که از روی اختیار گناه را ترک می کند و البته برای این که احتمال هیچ خطا و اشتباهی را در آنان ندهیم و سنت (گفتار، رفتار و تقریر) آنان برای ما حجت باشد، عصمتی هم به آنان هبه و عنایت می شود که این دیگر اختیاری نیست اما براساس این که خدا می داند آنان با اختیار خود از این شایستگی برخوردار خواهند شد، به آنان چنین چیزی موهبت کرده است و به دیگران این فضیلت را نداده است[6].
پی نوشتها:
[1] طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 134 (كلام فى عصمة الانبياء).
[2] ر.ك: همان، ج 2، ص 136 – 134؛ ج 5، ص 77 - 75؛ جوادى آملى، عبداللَّه، تفسير موضوعى قرآن كريم، ج 3، ص 292 - 197.
[3] همان، ج 5، ص 78.
[4] سبحانى، جعفر، منشور جاويد، ج 5، ص 14.
[5] اين مطالب برگرفته از بيانات استاد جوادى آملى است. تفسير موضوعى قرآن مجيد، ج 3، ص 202 - 199.
[6] نک: سید محسن خرازی، بدایة المعارف الالهیة، ص 254.

منبع: http://farsi.islamquest.net
نسخه چاپی