پرسش :
دلیل انتخاب و برگزیدن پیامبران و ائمه از سایر بندگان چیست؟ چرا شخصی به اسم محمد برگزیده خدا و جزء بهترین بندگان می گردد؟ آیا این مطلب به قبل از ولادت در این دنیا نیز بستگی دارد؟
پاسخ :
براساس ادله ی نبوت عامه، خداوند برای هدایت بشر افرادی را از جنس خود بشر از میان آنها به عنوان الگو و هادی برمی گزیند و آنان را از ویژگی هائی چون علم و عصمت برخوردار می كند. بنابر این بدون شك پیامبران و امامان (ع) مورد عنایت الاهی قرار گرفته اند. اما این موهبت خدا دادی ناشی از قابلیت و شایستگی اراده ی معصومین علیهم السلام است یعنی خداوند با علم ازلی و مطلق خود می دانست كه عده ای از بندگانش بیش از دیگران و در بالاترین حد ممكن از استعداد خود بهره برداری می كنند و مطیع محض خداوند خواهند بود، و همین سبب شد كه خداوند از میان افراد بشر آنان را برگزیند و تفضلاً پاداش و موهبت ویژه را به آنها عطا نماید و آنان را از علم و اراده ای بر خوردار كند كه به واسطه ی آن به مصونیت كامل و مطلق (عصمت) برسند تا در پرتو آن راهنمایانی موثق و مطمئن برای همه افراد بشر گردند.
آیات و روایات فراوانی به این واقعیت گواهی می هد كه به چند نمونه از آن اشاره می شود؛ خداوند متعال در قرآن می فرمایند: چون شكیبائی كردند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم كه به فرمان ما مردم را هدایت می كردند[1].
امام صادق (ع)در همین زمینه می فرمایند: به درستی كه خداوند متعال انسانهایی را از فرزندان آدم انتخاب كرد و تولد آنها را پاك و بدنهای آنان را پاكيزه گردانید و آنها را در پشت مردان و رحم زنان در حفظ خویش قرار دارد نه به جهت طلبی كه از خداوند داشته باشند، بلكه از آنجا كه خداوند در هنگام خلقت می دانست كه از او فرمانبرداری می كنند و او را عبادت می نمایند و هیچگونه شركی [حتی شرك خفی] نسبت به او روا نمی دارند. پس اینان بواسطه ی فرمانبرداری از خداوند به این كرامت و منزلت والا در نزد خداوند نایل شده اند[2].
در بخش های آغازین دعای ندبه آمده است: خداوندا تو را سپاس، تو با آنها (اولیای خود) شرط نمودی كه نسبت به زینتها و منزلتهای دنیوی بی اعتنا باشند جز به مقام قرب تو نیاندیشند و آنها نیز این شرط را پذیرفتند و چون می دانستی به این شرط عمل خواهند كرد آنان را پذیرفتی و مقرب خویش ساختی و به خاطر همین شایستگی فرشتگان را بر آنها نازل كردی و با وحی خود ایشان را گرامی داشتی و از خوان علم بی كران خویش بهره ها دادی[3].
نتیجه اینكه استعداد خلافت الهی در نهاد تمامی انسان ها گذارده شده است اما در همه ی افراد به مرحله فعلیت نمی رسد[4]؛ و برگزیدن پیامبران و ائمه علیهم السلام ناشی از بهره برداری مطلق و كامل ایشان از زمینه ها و استعدادهای خدادادی در راه عبودیت و بندگی خداوند است و خداوند با علم ازلی خویش به این خصوصیت آگاه بود. یعنی می دانست كه این افراد در آینده به اختیار خود تمام مساعی خویش را در راه بندگی او قرار می دهند و خداوند نیز به پاس این بندگی اختیاری، ایشان را از مواهب ویژه ای چون رسالت و امامت برخوردار نموده است.
به هر حال؛ اعطای مواهب از جانب خداوند بر اساس مصالح افراد است، از این رو كسانی كه از چنین مواهبی برخوردار نیستند به این دلیل است كه داشتن آن استعدادها به مصلحت ایشان نیست و قدر آن را نمی دانند.
چند نمونه از این قبیل را نیز خداوند ذكر كرده است تا بدانیم افرادی از [برخی] فضایل برخوردار شدند لكن به دلیل سوء استفاده از آنها به بلایای عظیمی مبتلا گردیدند. اعطای این مواهب از جانب خداوند به افراد خاص بدون حكمت نیست و الله اعلم حدیث یجعل رسالته، او بهتر می داند رسالت خود را به چه كسی بدهد و چه كسی لیاقت آن را دارد.
خداوند در مورد یكی از افراد قوم حضرت موسی (ع) كه در روایات بلعم باعورا نامیده شده است می فرماید: ما به بعضی از بندگان كرامت هایی اعطا كردیم، مزایای خاص را برای او قائل شدیم و افتخاراتی به او دادیم [ البته نه مقام نبوت و رسالت]... ولی او این مواهب خدا دادی را در خدمت هوای نفس خود قرار داد و از آنها سؤ استفاده كرد به سبب این سؤ استفاده نه تنها رفعت پیدا نكرد بلكه تاحد یك سگ تنزل یافت[5].
با توجه به توضیحات داده شده، پاسخ به این سؤال كه آیا این انتخاب به قبل از ولادت این دنیا نیز بستگی دارد یا خیر؟ روشن گردید که ملاک عمل در دنیا است؛ چنان که معنای روایاتی مثل این روایت که امام صادق (ع)فرمودند: خداوند به اصحاب یمین امر كرد در آتش داخل شوند و ایشان اجابت كرده و داخل آتش شده اند ولی اصحاب شمال سرپیچی كرده و داخل در آتش نشدند[6]، آشکار شده است که منظور کسانی است که بعدا در دنیا با انتخاب و اختیار خود از اصحاب یمین و یا اصحاب شمال محسوب می شوند و حقیقت آنها در عالم قبل از دنیا بدان گونه نشان داده می شود.
در هر صورت برتری پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) نسبت به سایر افراد واضح و روشن است؛ امام صادق (ع) این گونه فرموده اند: «هنگامی كه خداوند خلق را آفرید ایشان را در پیشگاه خویش حاضر نمود و از آنان پرسید كه رب شما كیست؟ اولین كسی كه پاسخ داد و گفت تو رب ما هستی، رسول الله (ص) و امیر المؤمنین و ائمه (ع) بودند پس خداوند ایشان را حاملان علم و دین قرار داد.[7]
یا در روایت دیگری پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «خداوند من علی و فاطمه و حسن و حسین را هفت هزار سال قبل از خلقت دنیا آفرید[8]» كه مراد حضرت از این خلقت، خلقت نوری و ملكوتی است نه خلقت جسمانی و بدنی كه در برهه ای خاص از زمان بوده است. نتیجه این که تفضل خداوند نسبت پیامبران و ائمه (ع) چون اولا: بر اساس قابلیت و تلاش آنها بوده و ثانیا: اعطا این موهبت در واقع نوعی تفضل به کل بشریت و برای هدایت آنها بوده، حکیمانه و عادلانه است.
پی نوشتها:
[1] سجده، 24.
[2] بحار الانوار، ج 10، ص 170.
[3] نک: نرم افراز پرسمان.
[4] آیت الله مصباح یزدی، پیش نیازهای مدیریت اسلامی، ص 56.
[5] آیت الله مصباح یزدی،در پرتور ولایت، ص 56.
[6] بحار الانوار، ج 5، ص 241.
[7] همان، ص 224.
[8]همان، ج 54، ص 43.
منبع: http://farsi.islamquest.net
براساس ادله ی نبوت عامه، خداوند برای هدایت بشر افرادی را از جنس خود بشر از میان آنها به عنوان الگو و هادی برمی گزیند و آنان را از ویژگی هائی چون علم و عصمت برخوردار می كند. بنابر این بدون شك پیامبران و امامان (ع) مورد عنایت الاهی قرار گرفته اند. اما این موهبت خدا دادی ناشی از قابلیت و شایستگی اراده ی معصومین علیهم السلام است یعنی خداوند با علم ازلی و مطلق خود می دانست كه عده ای از بندگانش بیش از دیگران و در بالاترین حد ممكن از استعداد خود بهره برداری می كنند و مطیع محض خداوند خواهند بود، و همین سبب شد كه خداوند از میان افراد بشر آنان را برگزیند و تفضلاً پاداش و موهبت ویژه را به آنها عطا نماید و آنان را از علم و اراده ای بر خوردار كند كه به واسطه ی آن به مصونیت كامل و مطلق (عصمت) برسند تا در پرتو آن راهنمایانی موثق و مطمئن برای همه افراد بشر گردند.
آیات و روایات فراوانی به این واقعیت گواهی می هد كه به چند نمونه از آن اشاره می شود؛ خداوند متعال در قرآن می فرمایند: چون شكیبائی كردند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم كه به فرمان ما مردم را هدایت می كردند[1].
امام صادق (ع)در همین زمینه می فرمایند: به درستی كه خداوند متعال انسانهایی را از فرزندان آدم انتخاب كرد و تولد آنها را پاك و بدنهای آنان را پاكيزه گردانید و آنها را در پشت مردان و رحم زنان در حفظ خویش قرار دارد نه به جهت طلبی كه از خداوند داشته باشند، بلكه از آنجا كه خداوند در هنگام خلقت می دانست كه از او فرمانبرداری می كنند و او را عبادت می نمایند و هیچگونه شركی [حتی شرك خفی] نسبت به او روا نمی دارند. پس اینان بواسطه ی فرمانبرداری از خداوند به این كرامت و منزلت والا در نزد خداوند نایل شده اند[2].
در بخش های آغازین دعای ندبه آمده است: خداوندا تو را سپاس، تو با آنها (اولیای خود) شرط نمودی كه نسبت به زینتها و منزلتهای دنیوی بی اعتنا باشند جز به مقام قرب تو نیاندیشند و آنها نیز این شرط را پذیرفتند و چون می دانستی به این شرط عمل خواهند كرد آنان را پذیرفتی و مقرب خویش ساختی و به خاطر همین شایستگی فرشتگان را بر آنها نازل كردی و با وحی خود ایشان را گرامی داشتی و از خوان علم بی كران خویش بهره ها دادی[3].
نتیجه اینكه استعداد خلافت الهی در نهاد تمامی انسان ها گذارده شده است اما در همه ی افراد به مرحله فعلیت نمی رسد[4]؛ و برگزیدن پیامبران و ائمه علیهم السلام ناشی از بهره برداری مطلق و كامل ایشان از زمینه ها و استعدادهای خدادادی در راه عبودیت و بندگی خداوند است و خداوند با علم ازلی خویش به این خصوصیت آگاه بود. یعنی می دانست كه این افراد در آینده به اختیار خود تمام مساعی خویش را در راه بندگی او قرار می دهند و خداوند نیز به پاس این بندگی اختیاری، ایشان را از مواهب ویژه ای چون رسالت و امامت برخوردار نموده است.
به هر حال؛ اعطای مواهب از جانب خداوند بر اساس مصالح افراد است، از این رو كسانی كه از چنین مواهبی برخوردار نیستند به این دلیل است كه داشتن آن استعدادها به مصلحت ایشان نیست و قدر آن را نمی دانند.
چند نمونه از این قبیل را نیز خداوند ذكر كرده است تا بدانیم افرادی از [برخی] فضایل برخوردار شدند لكن به دلیل سوء استفاده از آنها به بلایای عظیمی مبتلا گردیدند. اعطای این مواهب از جانب خداوند به افراد خاص بدون حكمت نیست و الله اعلم حدیث یجعل رسالته، او بهتر می داند رسالت خود را به چه كسی بدهد و چه كسی لیاقت آن را دارد.
خداوند در مورد یكی از افراد قوم حضرت موسی (ع) كه در روایات بلعم باعورا نامیده شده است می فرماید: ما به بعضی از بندگان كرامت هایی اعطا كردیم، مزایای خاص را برای او قائل شدیم و افتخاراتی به او دادیم [ البته نه مقام نبوت و رسالت]... ولی او این مواهب خدا دادی را در خدمت هوای نفس خود قرار داد و از آنها سؤ استفاده كرد به سبب این سؤ استفاده نه تنها رفعت پیدا نكرد بلكه تاحد یك سگ تنزل یافت[5].
با توجه به توضیحات داده شده، پاسخ به این سؤال كه آیا این انتخاب به قبل از ولادت این دنیا نیز بستگی دارد یا خیر؟ روشن گردید که ملاک عمل در دنیا است؛ چنان که معنای روایاتی مثل این روایت که امام صادق (ع)فرمودند: خداوند به اصحاب یمین امر كرد در آتش داخل شوند و ایشان اجابت كرده و داخل آتش شده اند ولی اصحاب شمال سرپیچی كرده و داخل در آتش نشدند[6]، آشکار شده است که منظور کسانی است که بعدا در دنیا با انتخاب و اختیار خود از اصحاب یمین و یا اصحاب شمال محسوب می شوند و حقیقت آنها در عالم قبل از دنیا بدان گونه نشان داده می شود.
در هر صورت برتری پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) نسبت به سایر افراد واضح و روشن است؛ امام صادق (ع) این گونه فرموده اند: «هنگامی كه خداوند خلق را آفرید ایشان را در پیشگاه خویش حاضر نمود و از آنان پرسید كه رب شما كیست؟ اولین كسی كه پاسخ داد و گفت تو رب ما هستی، رسول الله (ص) و امیر المؤمنین و ائمه (ع) بودند پس خداوند ایشان را حاملان علم و دین قرار داد.[7]
یا در روایت دیگری پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «خداوند من علی و فاطمه و حسن و حسین را هفت هزار سال قبل از خلقت دنیا آفرید[8]» كه مراد حضرت از این خلقت، خلقت نوری و ملكوتی است نه خلقت جسمانی و بدنی كه در برهه ای خاص از زمان بوده است. نتیجه این که تفضل خداوند نسبت پیامبران و ائمه (ع) چون اولا: بر اساس قابلیت و تلاش آنها بوده و ثانیا: اعطا این موهبت در واقع نوعی تفضل به کل بشریت و برای هدایت آنها بوده، حکیمانه و عادلانه است.
پی نوشتها:
[1] سجده، 24.
[2] بحار الانوار، ج 10، ص 170.
[3] نک: نرم افراز پرسمان.
[4] آیت الله مصباح یزدی، پیش نیازهای مدیریت اسلامی، ص 56.
[5] آیت الله مصباح یزدی،در پرتور ولایت، ص 56.
[6] بحار الانوار، ج 5، ص 241.
[7] همان، ص 224.
[8]همان، ج 54، ص 43.
منبع: http://farsi.islamquest.net