پرسش :
آیا ملک الموت جان هر موجود زنده ای را می گیرد؟
پاسخ :
در قرآن آمده است که : «خداوند جانها را موقع مرگشان می گیرد[1]».
خداوند در این آیه شریفه، گرفتن جانها را کار خودش معرفی می کند و اگر مسند الیه «الله» را مقدم بر مسند «یتوفی» آورده برای آن است که حصر را بفهماند، یعنی قبض روح فقط کار خداست نه غیر.[2]
در عین حال از آیات دیگر قرآن استفاده می شود که خداوند امور این جهان را بوسیله ی گروهی از فرشتگان تدبیر می کند. چنان که در آیه ی 5 سوره ی نازعات می فرماید: «سوگند به فرشتگان که به فرمان خدا تدبیر امور می کنند».
و سنت الهی بر این تعلق گرفته است که امور و کارها از طریق اسباب آن، اجرا و پیاده شوند.
از این روی؛ گروهی از فرشتگان، مأمور قبض ارواحند و در رأس آنها[3] ملک الموت قرار دارد[4].
قرآن دراین باره می فرماید: «بگو، ملک الموت که مسؤول گرفتن جان شماست، جانتان را می گیرد»[5] و «تا هنگامی که مرگ یکی از شما فرا می رسد فرشتگان ما (فرشتگان مرگ) جان او را می گیرند»[6] . اگر این دو آیه را در کنار آیه ی اول قرار دهیم، این معنا به دست می آید که گرفتن جان اصالتا کار خداست نه غیر او، و به تبعیت و اجازه ی خدا، کار ملک الموت است و به تبعیت و اجازه ی ملک الموت، کار یاران ملک الموت که فرستادگان خدا هستند می باشد.[7] همه کارها در جهان هستی در دست خداوند است و فرشتگان مجریان فرمان اویند.
در روایتی آمده است: شخصی از امام صادق (ع) در مورد این آیات سؤال کرد که خداوند می فرماید: « خدا جانها را موقع مرگشان می گیرد» و در جای دیگر می فرماید: «بگو ملک الموت که مسؤول گرفتن جان شماست، جانتان را می گیرد» و در جای دیگر فرموده است: «... کسانی که فرشتگان جان آنها را می گیرند ...»[8] و نیز در جای دیگر می فرماید: «فرستادگان ما جانش را می گیرند» با اینکه در یک ساعت در دینا هزاران نفر که عددشان را کسی جز خدا نمی داند، می میرند، این چگونه ممکن است که ملائکه یا ملک الموت در آن واحد به قبض روح همه اینها برسد؟
امام در جواب فرمود: خدای تبارک و تعالی برای ملک الموت کارکنان و یارانی از ملائکه قرار داده است که او نسبت به آنها به منزله ی فرمانده است و هر یک را به مأموریتی می فرستد پس هم ملائکه قبض روح می کنند و هم خود ملک الموت، آن گاه خدا آن ارواح را از ملک الموت می گیرد.[9]» ملحدی نزد امیر المؤمنین علی (ع) می آید و می گوید: در قرآن تناقض وجود دارد چون در یک جا آمده خدا جان انسان را می گیرد در جای دیگر فرموده: ملک الموت این کار را انجام می دهد و در جای دیگر به گروهی از ملائکه نسبت داده است، حضرت در جواب می فرماید: «ملک الموت یاورانی دارد از ملائکه رحمت و ملائکه عذاب که کار آنها کار ملک الموت است و هر آنچه انجام می دهند منسوب به اوست و کار ملک الموت هم کار خداست چون خدا جانها را به دست هر کس که بخواهد می گیرد و کارهای دیگر را نیز مثل عطا و منع کردن، پاداش دادن و عذاب کردن، به دست هر کس که بخواهد انجام می دهد و همانا کار مأمورانش کار خود اوست همانطور که در قرآن فرموده: شما نمی خواهید مگر این که خدا بخواهد[10].»[11]
به عبارت دیگر؛ در آن صورتی که ملک الموت مباشرتا به گرفتن جان اقدام نمی کند هم می توان آن کار را به ملک الموت و خدا استناد داد زیرا همه ی اسباب، نیرو و قدرت خود را از خدا گرفته اند و در تحت تدبیر الهی اند و همچنین وسایط دیگر غیر از ملک الموت از جنود و سربازان ملک الموت به حساب می آیند و همانگونه که می شود این کار را به اسباب مباشر استناد داد، می توان به وسائط میانی و نهایی هم نسبت داد همانند فتح و پیروزی در جنگ که حقیقتا به سربازان، ملت، فرماندهان و فرمانده ی کل، نسبت داده می شود.
با این مقدمه به پاسخ این سؤال می پردازیم که قبض روح موجودات زنده ی دیگر غیر از انسان ها به دست چه کسی انجام می شود؟
امیر المؤمنین (ع) در روایتی فرمودند: «... همین مقدار برای تو بس است که بدانی خداوند زنده می کند و می میراند و همانا او جانها را به دست هر کس که بخواهد می گیرد ، بوسیله ی ملائکه یا غیر ملائکه.[12]»
پس مهم آن است که بدانیم خدا این کار را انجام می دهد و با واسطه هم انجام می دهد چه این واسطه ملک الموت باشد یا نباشد.
بله در روایت دیگری آمده است که: « آنگاه که پیامبر (ص) در معراج بودند از ملک الموت سؤال می فرمایند: آیا تو جان همه ی کسانی که مرده اند و خواهند مرد، را می گیری؟ او گفت: بلی... تمام دنیا و آنچه خداوند برای من مسخر فرموده است، در نزد من مثل سکه ای است در دست مردی که آن را در دست خود هر طور بخواهد می گرداند و من در تمام خانه های دنیا روزی پنج بار سرکشی می کنم (که بینم نمازشان را به موقع به جا می آوردند یا نه؟)».[13]
از اطلاق این روایت می توان این احتمال را تقویت کرد که ملک الموت جان تمام موجودات زنده را می گیرد، حتی موجودات زنده ای که انسان نیستند.
پی نوشتها:
[1] "اللَّهُ يَتَوَفىَّ الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا" الزمر، 42.
[2] طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان (ترجمه)، ج 17، ص 407.
[3] زیرا مراتب وجودی فرشتگان باهمدیگر مختلف است و در این بین درجۀ وجودی عزرائیل (ملک الموت) از فرشتگانی که در گرفتن جان از آنها استفاده می شود، بالاتر است.
[4] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 140.
[5] السجده، 11.
[6] الانعام، 61.
[7] طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان (ترجمه)، ج 17، ص 407.
[8] النحل، 32.
[9] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 136.
[10] الانسان، 20؛ التکویر، 29.
[11] مجلسی، بحار الانوار، ج 6، حدیث 1، ص 140.
[12] همان، حدیث 6، ص 143.
[13] همان ،حدیث 2، ص 141.
منبع: http://farsi.islamquest.net
در قرآن آمده است که : «خداوند جانها را موقع مرگشان می گیرد[1]».
خداوند در این آیه شریفه، گرفتن جانها را کار خودش معرفی می کند و اگر مسند الیه «الله» را مقدم بر مسند «یتوفی» آورده برای آن است که حصر را بفهماند، یعنی قبض روح فقط کار خداست نه غیر.[2]
در عین حال از آیات دیگر قرآن استفاده می شود که خداوند امور این جهان را بوسیله ی گروهی از فرشتگان تدبیر می کند. چنان که در آیه ی 5 سوره ی نازعات می فرماید: «سوگند به فرشتگان که به فرمان خدا تدبیر امور می کنند».
و سنت الهی بر این تعلق گرفته است که امور و کارها از طریق اسباب آن، اجرا و پیاده شوند.
از این روی؛ گروهی از فرشتگان، مأمور قبض ارواحند و در رأس آنها[3] ملک الموت قرار دارد[4].
قرآن دراین باره می فرماید: «بگو، ملک الموت که مسؤول گرفتن جان شماست، جانتان را می گیرد»[5] و «تا هنگامی که مرگ یکی از شما فرا می رسد فرشتگان ما (فرشتگان مرگ) جان او را می گیرند»[6] . اگر این دو آیه را در کنار آیه ی اول قرار دهیم، این معنا به دست می آید که گرفتن جان اصالتا کار خداست نه غیر او، و به تبعیت و اجازه ی خدا، کار ملک الموت است و به تبعیت و اجازه ی ملک الموت، کار یاران ملک الموت که فرستادگان خدا هستند می باشد.[7] همه کارها در جهان هستی در دست خداوند است و فرشتگان مجریان فرمان اویند.
در روایتی آمده است: شخصی از امام صادق (ع) در مورد این آیات سؤال کرد که خداوند می فرماید: « خدا جانها را موقع مرگشان می گیرد» و در جای دیگر می فرماید: «بگو ملک الموت که مسؤول گرفتن جان شماست، جانتان را می گیرد» و در جای دیگر فرموده است: «... کسانی که فرشتگان جان آنها را می گیرند ...»[8] و نیز در جای دیگر می فرماید: «فرستادگان ما جانش را می گیرند» با اینکه در یک ساعت در دینا هزاران نفر که عددشان را کسی جز خدا نمی داند، می میرند، این چگونه ممکن است که ملائکه یا ملک الموت در آن واحد به قبض روح همه اینها برسد؟
امام در جواب فرمود: خدای تبارک و تعالی برای ملک الموت کارکنان و یارانی از ملائکه قرار داده است که او نسبت به آنها به منزله ی فرمانده است و هر یک را به مأموریتی می فرستد پس هم ملائکه قبض روح می کنند و هم خود ملک الموت، آن گاه خدا آن ارواح را از ملک الموت می گیرد.[9]» ملحدی نزد امیر المؤمنین علی (ع) می آید و می گوید: در قرآن تناقض وجود دارد چون در یک جا آمده خدا جان انسان را می گیرد در جای دیگر فرموده: ملک الموت این کار را انجام می دهد و در جای دیگر به گروهی از ملائکه نسبت داده است، حضرت در جواب می فرماید: «ملک الموت یاورانی دارد از ملائکه رحمت و ملائکه عذاب که کار آنها کار ملک الموت است و هر آنچه انجام می دهند منسوب به اوست و کار ملک الموت هم کار خداست چون خدا جانها را به دست هر کس که بخواهد می گیرد و کارهای دیگر را نیز مثل عطا و منع کردن، پاداش دادن و عذاب کردن، به دست هر کس که بخواهد انجام می دهد و همانا کار مأمورانش کار خود اوست همانطور که در قرآن فرموده: شما نمی خواهید مگر این که خدا بخواهد[10].»[11]
به عبارت دیگر؛ در آن صورتی که ملک الموت مباشرتا به گرفتن جان اقدام نمی کند هم می توان آن کار را به ملک الموت و خدا استناد داد زیرا همه ی اسباب، نیرو و قدرت خود را از خدا گرفته اند و در تحت تدبیر الهی اند و همچنین وسایط دیگر غیر از ملک الموت از جنود و سربازان ملک الموت به حساب می آیند و همانگونه که می شود این کار را به اسباب مباشر استناد داد، می توان به وسائط میانی و نهایی هم نسبت داد همانند فتح و پیروزی در جنگ که حقیقتا به سربازان، ملت، فرماندهان و فرمانده ی کل، نسبت داده می شود.
با این مقدمه به پاسخ این سؤال می پردازیم که قبض روح موجودات زنده ی دیگر غیر از انسان ها به دست چه کسی انجام می شود؟
امیر المؤمنین (ع) در روایتی فرمودند: «... همین مقدار برای تو بس است که بدانی خداوند زنده می کند و می میراند و همانا او جانها را به دست هر کس که بخواهد می گیرد ، بوسیله ی ملائکه یا غیر ملائکه.[12]»
پس مهم آن است که بدانیم خدا این کار را انجام می دهد و با واسطه هم انجام می دهد چه این واسطه ملک الموت باشد یا نباشد.
بله در روایت دیگری آمده است که: « آنگاه که پیامبر (ص) در معراج بودند از ملک الموت سؤال می فرمایند: آیا تو جان همه ی کسانی که مرده اند و خواهند مرد، را می گیری؟ او گفت: بلی... تمام دنیا و آنچه خداوند برای من مسخر فرموده است، در نزد من مثل سکه ای است در دست مردی که آن را در دست خود هر طور بخواهد می گرداند و من در تمام خانه های دنیا روزی پنج بار سرکشی می کنم (که بینم نمازشان را به موقع به جا می آوردند یا نه؟)».[13]
از اطلاق این روایت می توان این احتمال را تقویت کرد که ملک الموت جان تمام موجودات زنده را می گیرد، حتی موجودات زنده ای که انسان نیستند.
پی نوشتها:
[1] "اللَّهُ يَتَوَفىَّ الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا" الزمر، 42.
[2] طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان (ترجمه)، ج 17، ص 407.
[3] زیرا مراتب وجودی فرشتگان باهمدیگر مختلف است و در این بین درجۀ وجودی عزرائیل (ملک الموت) از فرشتگانی که در گرفتن جان از آنها استفاده می شود، بالاتر است.
[4] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 140.
[5] السجده، 11.
[6] الانعام، 61.
[7] طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان (ترجمه)، ج 17، ص 407.
[8] النحل، 32.
[9] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 136.
[10] الانسان، 20؛ التکویر، 29.
[11] مجلسی، بحار الانوار، ج 6، حدیث 1، ص 140.
[12] همان، حدیث 6، ص 143.
[13] همان ،حدیث 2، ص 141.
منبع: http://farsi.islamquest.net