پرسش :
هدف از آفرینش انس و جن چیست؟
پاسخ :
براى روشن شدن پاسخ، توجه به چند مطلب لازم است:
مطلب اول؛ هدف خداوند به طور کلی از آفرينش كل مخلوقات:
توجه به نکاتی ما را در دست یابی به تصویری واضح از هدف خداوند در آفرينش مخلوقات، یاری می رساند:
1- خداوند متعال به مقتضاى اين كه واجب الوجود است و وجود او وابسته به چيزى نيست، هيچ محدوديتى و نقصى ندارد و همهى كمالها را دارا است.
2- ازجمله كمالات او فياض و جواد بودن است. خداوند در قرآن مىفرمايد: (و عطاى پروردگارت منع نشده است).[1]خداوند متعال، براى عطا كردن از ناحيهى خودش، هيچ محدوديتى ندارد و هر چيز كه لايق عطا شدن باشد، عطا مى شود.
3- هر خير و كمالى ناشى از وجود و هر شرّ و نقصى ناشى از عدم است. مثلاً علم، خير و كمال است و جهل، شرّ و نقص. و نيز قدرت، در مقابل عجز و ناتوانى، كمال و خير است. پس معلوم مىشود كه وجود خير است، و در مقابل آن، هر شرّ و نقصى از عدم است.
4- با توجه به مقدمه سوم مىتوان دريافت كه فياض و جواد بودن خداوند با آفريدن و ايجاد كردن محقق مىشود. پس لازمهى فياض بودن آفريدن است.به عبارت ديگر، اگر چيزى لايق آفريده شدن باشد و خداوند آن را نيافريند، اين نيافريدن با توجه به خير بودن وجود، منع از خير است و بخل محسوب مى شود و بخل از خداوند محال است. از اين مقدمات نتيجه مىگيريم، اگر سؤال شود چه چيز باعث شد خدا بيافريند؟ پاسخ این است كه فياض بودن او باعث آفرينش شده است.
نکته قابل توجه آن است که اگرچه هدف فاعل، به این معنا که برای تامین نیازها و جبران نقص خود، دست به خلقت زده باشد، برای خدا تصور ندارد چون بی نیاز مطلق است و نقصی در او راه ندارد، اما فعل خداوند باید هدف داشته باشد (هدف فعل) ،زیرا خداوند حکيم است و از شخص حکيم کار بيهوده و عبث صادر نمي شود، نظام آفرينش نظامي است هدفمند که در راستاي اهداف عاليه ذات باريتعالي بنيان نهاده شده و در آن اثري از اعوجاج و آشفتگي پيدا نيست و ذرات عالم با زبان بي زباني مي گويند:
نيست در دايره يک نقطه خلاف از کم و بيش
که من اين مسأله بي چون و چرا مي بينيم
مطابق نص آيات قرآني ، خالق موجودات، اشياء و پديده ها را نه باطل آفريد و نه بازيچه، بلکه محور و اساس آفرينش او بر مبناي حق استوار گشته است که در اين نظام احسن ، حتي کوچکترين اجزاء آن اهداف و مقاصد بلند و ارزشمندي را تعقيب مي نمايند و هيچ يک از آنها معطل و بي کار نمي باشند که:
در اين پرده يک رشته بي کار نيست
سر رشته بر ما پديدار نيست
مطلب دوم؛ هدف خداوند از آفرينش انسان و جن به طور اختصاصی:
تفاوت اساسی دو گروه جن و انس با انواع دیگر مخلوقات ، توانایی رشد و به کمال رسیدن اختیاری آنها است یعنی تا آنجا که ما علم داریم موجودات دیگر قابلیت رشد و ارتقای کمالات خود را ندارد و درجه وجودی موجودات دیگر در هر مرتبه ای که باشند ثابت خواهد بود و از همین رو است که اصطلاح مومن و کافر فقط برای انسان و جن معنی دارد و برای موجودات دیگر بی معنی می باشد. [2]
درباره هدف آفرينش انسان و جن در آيات قرآن بيانات مختلفي آمده است که در حقيقت هر کدام به يکي از ابعاد اين هدف اشاره مي نمايند، از جمله: « من جن و انس را نيافريدم مگر اينکه مرا پرستش کنند»[3] و در جاي ديگر مي خوانيم: « آن خدايي که مرگ و زندگي را آفريد تا شما را بيازمايد تا کدامين بهتر عمل مي کنيد».[4] (يعني آزمايشي آميخته با پرورش و در نتيجه تکامل ) همانگونه که ملاحظه مي شود همه اين خطوط به يک نقطه منتهي مي شود و آن پرورش و هدايت و تکامل انسانهاست از اين جا معلوم مي شود که: هدف نهايي آفرينش انسان، رسيدن به کمال و سعادت و دست يازيدن به والاترين کرامت ها و ارزش هاي انساني است که اين همه در پرتو شناخت و معرفت و عبوديت و بندگي آگاهانه و اختياري به پيشگاه ذات احديت ميسور و ممکن خواهد بود که:« بندگي خدا گوهر گران بهايي است که باطن آن ربوبيت است»[5] که هر کس به آن دست يافت سلطنت بر همه ما سوي الله کند.
در روايتي معرفت بخش از امام صادق (ع) مي خوانيم: که امام حسين (ع) در برابر اصحابش آمد و چنين فرمود: «خداوند بزرگ بندگان را نيافريده مگر به خاطر اينکه او را بشناسند ، هنگامي که او را بشناسند، عبادتش مي کنند و هنگامي که بندگي او کنند از بندگي غير او بي نياز شوند».[6]
با توجه به مطلب ياد شده مىتوان دريافت كه هدف از آفرينش انسان و جن زمانى مىتواند محقق شود كه آنها قابليت رسيدن به كمال را داشته باشند و با فعلِ اختيارىِ خود، آن را تحصيل كنند. درحالى كه اگر آن كمال را از ابتدا دارا مىبودند قطعاً كمالِ اختيارىِ آنها به شمار نمىآمد و هدف اصلى از آفرينش آنها نيز تحصيل نمى شد.
بايد توجه داشت كه حتى ترقى يك پله از نردبان تكامل براى انسان، تحصيل كمال اختيارى به شمار مىآيد و به همان اندازه هدف اصلى از آفرينش را تحصيل كرده است.
پی نوشتها:
[1]-اسراء، 20.
[2]-سوره جن آیه 2 و 13.
[3]-«و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون »، ذاريات ، آيه 56.
[4]-«الذي خلق الموت و الحياة ليبلوکم ايکم احسن عملاً »، ملک، آيه 2.این آیه می تواند شامل جنیان نیز باشد چون از آيات قرآن بر مىآيد كه جن نيز مانند نوع بشر زندگى و مرگ و قيامت دارند.
[5]-«العبودية جوهرة کنهها الربوبيه»، مصباح الشريعة در حقيقت عبوديت.
[6]-«ان الله عزوجل ما خلق العباد الا ليعرفوه، فإذا عرفوه عبدوه، فإذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه»، علل الشرائع صدوق (طبق نقل الميزان، ج 18، ص 423.
منبع: islamquest.net
براى روشن شدن پاسخ، توجه به چند مطلب لازم است:
مطلب اول؛ هدف خداوند به طور کلی از آفرينش كل مخلوقات:
توجه به نکاتی ما را در دست یابی به تصویری واضح از هدف خداوند در آفرينش مخلوقات، یاری می رساند:
1- خداوند متعال به مقتضاى اين كه واجب الوجود است و وجود او وابسته به چيزى نيست، هيچ محدوديتى و نقصى ندارد و همهى كمالها را دارا است.
2- ازجمله كمالات او فياض و جواد بودن است. خداوند در قرآن مىفرمايد: (و عطاى پروردگارت منع نشده است).[1]خداوند متعال، براى عطا كردن از ناحيهى خودش، هيچ محدوديتى ندارد و هر چيز كه لايق عطا شدن باشد، عطا مى شود.
3- هر خير و كمالى ناشى از وجود و هر شرّ و نقصى ناشى از عدم است. مثلاً علم، خير و كمال است و جهل، شرّ و نقص. و نيز قدرت، در مقابل عجز و ناتوانى، كمال و خير است. پس معلوم مىشود كه وجود خير است، و در مقابل آن، هر شرّ و نقصى از عدم است.
4- با توجه به مقدمه سوم مىتوان دريافت كه فياض و جواد بودن خداوند با آفريدن و ايجاد كردن محقق مىشود. پس لازمهى فياض بودن آفريدن است.به عبارت ديگر، اگر چيزى لايق آفريده شدن باشد و خداوند آن را نيافريند، اين نيافريدن با توجه به خير بودن وجود، منع از خير است و بخل محسوب مى شود و بخل از خداوند محال است. از اين مقدمات نتيجه مىگيريم، اگر سؤال شود چه چيز باعث شد خدا بيافريند؟ پاسخ این است كه فياض بودن او باعث آفرينش شده است.
نکته قابل توجه آن است که اگرچه هدف فاعل، به این معنا که برای تامین نیازها و جبران نقص خود، دست به خلقت زده باشد، برای خدا تصور ندارد چون بی نیاز مطلق است و نقصی در او راه ندارد، اما فعل خداوند باید هدف داشته باشد (هدف فعل) ،زیرا خداوند حکيم است و از شخص حکيم کار بيهوده و عبث صادر نمي شود، نظام آفرينش نظامي است هدفمند که در راستاي اهداف عاليه ذات باريتعالي بنيان نهاده شده و در آن اثري از اعوجاج و آشفتگي پيدا نيست و ذرات عالم با زبان بي زباني مي گويند:
نيست در دايره يک نقطه خلاف از کم و بيش
که من اين مسأله بي چون و چرا مي بينيم
مطابق نص آيات قرآني ، خالق موجودات، اشياء و پديده ها را نه باطل آفريد و نه بازيچه، بلکه محور و اساس آفرينش او بر مبناي حق استوار گشته است که در اين نظام احسن ، حتي کوچکترين اجزاء آن اهداف و مقاصد بلند و ارزشمندي را تعقيب مي نمايند و هيچ يک از آنها معطل و بي کار نمي باشند که:
در اين پرده يک رشته بي کار نيست
سر رشته بر ما پديدار نيست
مطلب دوم؛ هدف خداوند از آفرينش انسان و جن به طور اختصاصی:
تفاوت اساسی دو گروه جن و انس با انواع دیگر مخلوقات ، توانایی رشد و به کمال رسیدن اختیاری آنها است یعنی تا آنجا که ما علم داریم موجودات دیگر قابلیت رشد و ارتقای کمالات خود را ندارد و درجه وجودی موجودات دیگر در هر مرتبه ای که باشند ثابت خواهد بود و از همین رو است که اصطلاح مومن و کافر فقط برای انسان و جن معنی دارد و برای موجودات دیگر بی معنی می باشد. [2]
درباره هدف آفرينش انسان و جن در آيات قرآن بيانات مختلفي آمده است که در حقيقت هر کدام به يکي از ابعاد اين هدف اشاره مي نمايند، از جمله: « من جن و انس را نيافريدم مگر اينکه مرا پرستش کنند»[3] و در جاي ديگر مي خوانيم: « آن خدايي که مرگ و زندگي را آفريد تا شما را بيازمايد تا کدامين بهتر عمل مي کنيد».[4] (يعني آزمايشي آميخته با پرورش و در نتيجه تکامل ) همانگونه که ملاحظه مي شود همه اين خطوط به يک نقطه منتهي مي شود و آن پرورش و هدايت و تکامل انسانهاست از اين جا معلوم مي شود که: هدف نهايي آفرينش انسان، رسيدن به کمال و سعادت و دست يازيدن به والاترين کرامت ها و ارزش هاي انساني است که اين همه در پرتو شناخت و معرفت و عبوديت و بندگي آگاهانه و اختياري به پيشگاه ذات احديت ميسور و ممکن خواهد بود که:« بندگي خدا گوهر گران بهايي است که باطن آن ربوبيت است»[5] که هر کس به آن دست يافت سلطنت بر همه ما سوي الله کند.
در روايتي معرفت بخش از امام صادق (ع) مي خوانيم: که امام حسين (ع) در برابر اصحابش آمد و چنين فرمود: «خداوند بزرگ بندگان را نيافريده مگر به خاطر اينکه او را بشناسند ، هنگامي که او را بشناسند، عبادتش مي کنند و هنگامي که بندگي او کنند از بندگي غير او بي نياز شوند».[6]
با توجه به مطلب ياد شده مىتوان دريافت كه هدف از آفرينش انسان و جن زمانى مىتواند محقق شود كه آنها قابليت رسيدن به كمال را داشته باشند و با فعلِ اختيارىِ خود، آن را تحصيل كنند. درحالى كه اگر آن كمال را از ابتدا دارا مىبودند قطعاً كمالِ اختيارىِ آنها به شمار نمىآمد و هدف اصلى از آفرينش آنها نيز تحصيل نمى شد.
بايد توجه داشت كه حتى ترقى يك پله از نردبان تكامل براى انسان، تحصيل كمال اختيارى به شمار مىآيد و به همان اندازه هدف اصلى از آفرينش را تحصيل كرده است.
پی نوشتها:
[1]-اسراء، 20.
[2]-سوره جن آیه 2 و 13.
[3]-«و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون »، ذاريات ، آيه 56.
[4]-«الذي خلق الموت و الحياة ليبلوکم ايکم احسن عملاً »، ملک، آيه 2.این آیه می تواند شامل جنیان نیز باشد چون از آيات قرآن بر مىآيد كه جن نيز مانند نوع بشر زندگى و مرگ و قيامت دارند.
[5]-«العبودية جوهرة کنهها الربوبيه»، مصباح الشريعة در حقيقت عبوديت.
[6]-«ان الله عزوجل ما خلق العباد الا ليعرفوه، فإذا عرفوه عبدوه، فإذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه»، علل الشرائع صدوق (طبق نقل الميزان، ج 18، ص 423.
منبع: islamquest.net