پرسش :
مفهوم بدا، لوح محفوظ كتاب مبين، لوح محو و اثبات، چيست؟
پاسخ :
"بداء" در لغت به معناى ظهور بعد از خفاست و در قرآن نيز به همين معناى لغوى نيز استعمال شده است: "و بدا لهم من اللَّه ما لم يكونوا يحتسبون" و در اصطلاح بعضی از علما، بداى در تكوين، نظير نسخ در تشريع است، و به معناى جديد شدن "رأى" است. بايد دانست كه بدا و نسخ واقعى از ناحيۀ خداوند محال است، چون لازمۀ آنها، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (ع) فرمودند: "إنّ اللَّه لَم يَبدُ له من جهل"؛ همانا خداوند بدايى به خاطر جهل برايش نيست. و آنچه در مورد خداوند قابل تصور است، بدا و نسخ ظاهرى است؛ يعنى پديدار ساختن امرى براى مردم كه در گذشته بر ايشان پنهان بوده است كه اين امر را خداوند از ازل مىدانسته و از همان آغاز به همين شكل جديد كه پديدار گشته مقدّر داشته است، ولى به جهت مصلحتى كه مقام تكليف آن را ايجاب مىكرد براى مدتى آن را از مردم مخفى داشته و سپس در موقع خود آشكار نموده است و اين معنا معقول و پذيرفته است. آيۀ شريفۀ: "لِكُلِّ أَجل كِتابٌ. يمحو اللَّهُ ما يشاءُ و يُثبِت و عِندهُ أُمُّ الكتابِ"؛ براى هر زمان و دورهاى كتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو يا اثبات مىكند و اُم الكتاب تنها نزد او است، صريحترين آيه در رابطه با شأن تغيير در تقدير؛ يعنى بدا است، چون علم خداوند، آن گونه كه امام صادق (ع) فرمودهاند دو گونه است: "علم مكنون و مخزون كه جز خودش كسى نمىداند كه خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، ديگرى علمى كه به فرشتگان و انبيا آموخته است و ما نيز بدان آگاهيم". بنابر اين علمى كه "بدا" از آن نشأت مىگيرد، لوح محفوظ است و علمى كه بدا بدان تعلق مىگيرد "لوح محو و اثبات" است. حال ببينيم مقصود از لوح محفوظ و محو و اثبات چيست.
لوح محفوظ و لوح محو و اثبات:
مقصود از لوح محفوظ (ام الكتاب) همان علم ازلى الاهی است كه مقدّرات در آن ثابت و غير قابل تغيير است. بنا به گفتۀ بسيارى از مفسران، لوح محفوظ و "كتاب مبين" يكى هستند چون كتاب مبين همان مقام علم پروردگار است، و در آيۀ شريفه است كه "در زمين و آسمان چيزى به سنگينى ذره از پروردگار تو پوشيده نيست، و هيچ موجودى كوچك تر و بزگ تر از آن نيست مگر اين كه در كتابى مبين هست". و مقصود از لوح محو و اثبات، صفحۀ گيتى و جهان هستى و طبيعت است كه سرنوشت و تقدير هر چيزى بر آن ثبت شده، لكن هيچ كدام از اين تقديرات ثابت نيست، بلكه همۀ آنها جنبۀ اقتضايى دارند.
نتيجه آن كه تغيير بر حسب مصالح و مقتضيات زمان و مكان و... در لوح محو و اثبات سارى و جارى است كه بدا نيز بدان تعلق مىگيرد. به خلاف لوح محفوظ (علم ازلى الاهی) كه از آن تعبير به كتاب مبين و "ام الكتاب" نيز شده، تغيير ناپذير و ثابت است.
منبع: http://farsi.islamquest.net
"بداء" در لغت به معناى ظهور بعد از خفاست و در قرآن نيز به همين معناى لغوى نيز استعمال شده است: "و بدا لهم من اللَّه ما لم يكونوا يحتسبون" و در اصطلاح بعضی از علما، بداى در تكوين، نظير نسخ در تشريع است، و به معناى جديد شدن "رأى" است. بايد دانست كه بدا و نسخ واقعى از ناحيۀ خداوند محال است، چون لازمۀ آنها، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (ع) فرمودند: "إنّ اللَّه لَم يَبدُ له من جهل"؛ همانا خداوند بدايى به خاطر جهل برايش نيست. و آنچه در مورد خداوند قابل تصور است، بدا و نسخ ظاهرى است؛ يعنى پديدار ساختن امرى براى مردم كه در گذشته بر ايشان پنهان بوده است كه اين امر را خداوند از ازل مىدانسته و از همان آغاز به همين شكل جديد كه پديدار گشته مقدّر داشته است، ولى به جهت مصلحتى كه مقام تكليف آن را ايجاب مىكرد براى مدتى آن را از مردم مخفى داشته و سپس در موقع خود آشكار نموده است و اين معنا معقول و پذيرفته است. آيۀ شريفۀ: "لِكُلِّ أَجل كِتابٌ. يمحو اللَّهُ ما يشاءُ و يُثبِت و عِندهُ أُمُّ الكتابِ"؛ براى هر زمان و دورهاى كتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو يا اثبات مىكند و اُم الكتاب تنها نزد او است، صريحترين آيه در رابطه با شأن تغيير در تقدير؛ يعنى بدا است، چون علم خداوند، آن گونه كه امام صادق (ع) فرمودهاند دو گونه است: "علم مكنون و مخزون كه جز خودش كسى نمىداند كه خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، ديگرى علمى كه به فرشتگان و انبيا آموخته است و ما نيز بدان آگاهيم". بنابر اين علمى كه "بدا" از آن نشأت مىگيرد، لوح محفوظ است و علمى كه بدا بدان تعلق مىگيرد "لوح محو و اثبات" است. حال ببينيم مقصود از لوح محفوظ و محو و اثبات چيست.
لوح محفوظ و لوح محو و اثبات:
مقصود از لوح محفوظ (ام الكتاب) همان علم ازلى الاهی است كه مقدّرات در آن ثابت و غير قابل تغيير است. بنا به گفتۀ بسيارى از مفسران، لوح محفوظ و "كتاب مبين" يكى هستند چون كتاب مبين همان مقام علم پروردگار است، و در آيۀ شريفه است كه "در زمين و آسمان چيزى به سنگينى ذره از پروردگار تو پوشيده نيست، و هيچ موجودى كوچك تر و بزگ تر از آن نيست مگر اين كه در كتابى مبين هست". و مقصود از لوح محو و اثبات، صفحۀ گيتى و جهان هستى و طبيعت است كه سرنوشت و تقدير هر چيزى بر آن ثبت شده، لكن هيچ كدام از اين تقديرات ثابت نيست، بلكه همۀ آنها جنبۀ اقتضايى دارند.
نتيجه آن كه تغيير بر حسب مصالح و مقتضيات زمان و مكان و... در لوح محو و اثبات سارى و جارى است كه بدا نيز بدان تعلق مىگيرد. به خلاف لوح محفوظ (علم ازلى الاهی) كه از آن تعبير به كتاب مبين و "ام الكتاب" نيز شده، تغيير ناپذير و ثابت است.
منبع: http://farsi.islamquest.net