پرسش :
با توجه به این که خداوند در عالم هستی موجودات و آفریده های دیگری نیز آفریده است و ما از آن بی خبریم، آیا انسان در روی زمین اشرف مخلوقات است، یا در کل عالم هستی؟ و آیا امکان دارد خداوند موجودی شریف تر از انسان بیافریند؟
پاسخ :
برای روشن شدن پاسخ باید به چند نکته توجه داشت:
1. هرچند بشر از طریق علوم ظاهری احاطه به تمام انواع موجودات ندارد، ولی از طریق وحی و اخبار غیبی اولیای الاهی، می تواند اطلاعاتی از انواع موجودات و موقعیت و درجۀ وجودی انسان، کسب کند. برای نمونه به این روایت توجه فرمایید: عبدالله بن سنان می گوید از امام صادق (ع) پرسیدم ملائکه بالاترند یا فرزندان آدم؟ آن حضرت در جواب سخن امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) را نقل فرمود: "خداوند در فرشتگان عقل بدون شهوت قرار داد و در حیوان شهوت بدون عقل و در انسان عقل همراه با شهوت؛ پس اگر عقل انسان بر شهوتش پیروز گردد او از ملائکه برتر است و اگر شهوتش بر عقل او پیروز گردد او از حیوان فروتر و پست تر است".[1]
2. به عقیدۀ ما آنچه از مجموع آیات و روایات دربارۀ خلقت انسان استفاده می شود برتری و شرافت انسان بر تمام موجودات زمینی و سماوی است. این به جهت ویژگی های است که انسان از آنها برخوردار است که در ذیل اشاره ای به آن خواهیم داشت:
الف. اوّلین ویژگی و شاخصۀ انسان، برخورداری وی از روح الاهی است و این ویژگی مختص انسان است و بس: "چون آفرینشش را به پایان بردم و از روح خود در آن دمیدم...".[2]
ب. به سجده افتادن ملائکه در برابر انسان: "و ... هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده و خضوع کنید، همگی سجده می کردند، جز ...".[3]
ج. خلافت و جانشینی خدا در رو ی زمین از دیگر ویژگی هایی است که انسان را از سایر موجودات هستی اعم از ملائکه، جن و ... ممتاز می کند: "بیاد آر آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روی زمین جانشین قرار خواهم داد...".[4]
د. یکی دیگر از ویژگی های انسان این است که وی هدف اصلی خلقت است. در حقیقت خلقت موجودات دیگر برای انسان و به جهت استفاده و بهره وری انسان است: "و آنچه در زمین و آسمان ها است تمام را مسخر شما گردانید".[5] "ای پسر آدم من موجودات را برای تو خلق کردم و تو را برای خودم".[6] این شاید بدان جهت باشد که انسان آن توان را دارد که از پست ترین عالم یعنی عالم ناسوت و طبیعت سیر کند تا به بالاترین مرحلۀ رشد که فنای فی الله است، برسد و این ویژگی فقط از آن انسان است.
ه. وجود خلاصۀ خلقت و عصارۀ هستی، حضرت محمد (ص) در میان انسان های کنونی، بهترین دلیل بر شرافت و برتری انسان بر سایر موجودات اعم از فرشتگان، جن و ... است.
با توضیحاتی که بیان نمودیم، روشن شد که انسان در کل عالم هستی اشرف مخلوقات است.
اما امکان خلق موجودی شریف تر از انسان هرچند امتناع ذاتی ندارد، ولی بعید به نظر می رسد.
توضیح این که خداوند در سورۀ بقره در خلال بیان علت و سیر خلقت آدم و محاوراتی که بین ملائکه رد و بدل شده می فرماید: "اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة".[7] "بیاد آر آن گاه که پرودگار تو به فرشتگان فرمود: در زمین خلیفه ای (از بشر) خواهم گماشت".
در زبان عرب کلمۀ خلیفه به معنای "الامام الذی لیس فوقه امام"؛ یعنی پیشوایی که بالاتر از او کسی نیست،[8] ترجمه شده است، لذا با عنایت به این معنا و علم به این که خداوند متعال کلمه ای که را بیهوده و بدون عنایت به معانی و مفاهیم آن مورد بهره برداری قرار نمی دهد، بنابر این، به این نتیجه می رسیم که خداوند متعال با اهدای این لقب به انسان، قابلیت های او را برتر از هر آنچه هست و خواهد بود، قرار داده است. در صورت تصمیم پرودگار بر خلقت شریف تر از آدمی، لازم است انسان از این مقام (خلیفة اللهی) عزل شود.
علاوه، وجود حضرت محمد (ص)، و معصومان - که بهانۀ خلقت و گل سر سبد موجودات هستی هستند و به بالاترین درجۀ کمال رسیده اند و قابلیت های انسانی در آنها به فعلیت رسیده است - در میان انسان ها، خلق موجودی اشرف از انسان از ناحیۀ خداوند را بعید می نماید.
پی نوشتها:
[1] وسائل الشیعة، ج 15، ص 209.
[2] حجر، 29 .
[3] بقره، 34.
[4] همان، 30.
[5] جاثیه، 13.
[6] علم الیقین،ج 1،ص 381.
[7] بقره، 30.
[8] المنجد فی اللغة و الاعلام ،ص 192، مادۀ خلف.
منبع: http://farsi.islamquest.net
برای روشن شدن پاسخ باید به چند نکته توجه داشت:
1. هرچند بشر از طریق علوم ظاهری احاطه به تمام انواع موجودات ندارد، ولی از طریق وحی و اخبار غیبی اولیای الاهی، می تواند اطلاعاتی از انواع موجودات و موقعیت و درجۀ وجودی انسان، کسب کند. برای نمونه به این روایت توجه فرمایید: عبدالله بن سنان می گوید از امام صادق (ع) پرسیدم ملائکه بالاترند یا فرزندان آدم؟ آن حضرت در جواب سخن امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) را نقل فرمود: "خداوند در فرشتگان عقل بدون شهوت قرار داد و در حیوان شهوت بدون عقل و در انسان عقل همراه با شهوت؛ پس اگر عقل انسان بر شهوتش پیروز گردد او از ملائکه برتر است و اگر شهوتش بر عقل او پیروز گردد او از حیوان فروتر و پست تر است".[1]
2. به عقیدۀ ما آنچه از مجموع آیات و روایات دربارۀ خلقت انسان استفاده می شود برتری و شرافت انسان بر تمام موجودات زمینی و سماوی است. این به جهت ویژگی های است که انسان از آنها برخوردار است که در ذیل اشاره ای به آن خواهیم داشت:
الف. اوّلین ویژگی و شاخصۀ انسان، برخورداری وی از روح الاهی است و این ویژگی مختص انسان است و بس: "چون آفرینشش را به پایان بردم و از روح خود در آن دمیدم...".[2]
ب. به سجده افتادن ملائکه در برابر انسان: "و ... هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده و خضوع کنید، همگی سجده می کردند، جز ...".[3]
ج. خلافت و جانشینی خدا در رو ی زمین از دیگر ویژگی هایی است که انسان را از سایر موجودات هستی اعم از ملائکه، جن و ... ممتاز می کند: "بیاد آر آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روی زمین جانشین قرار خواهم داد...".[4]
د. یکی دیگر از ویژگی های انسان این است که وی هدف اصلی خلقت است. در حقیقت خلقت موجودات دیگر برای انسان و به جهت استفاده و بهره وری انسان است: "و آنچه در زمین و آسمان ها است تمام را مسخر شما گردانید".[5] "ای پسر آدم من موجودات را برای تو خلق کردم و تو را برای خودم".[6] این شاید بدان جهت باشد که انسان آن توان را دارد که از پست ترین عالم یعنی عالم ناسوت و طبیعت سیر کند تا به بالاترین مرحلۀ رشد که فنای فی الله است، برسد و این ویژگی فقط از آن انسان است.
ه. وجود خلاصۀ خلقت و عصارۀ هستی، حضرت محمد (ص) در میان انسان های کنونی، بهترین دلیل بر شرافت و برتری انسان بر سایر موجودات اعم از فرشتگان، جن و ... است.
با توضیحاتی که بیان نمودیم، روشن شد که انسان در کل عالم هستی اشرف مخلوقات است.
اما امکان خلق موجودی شریف تر از انسان هرچند امتناع ذاتی ندارد، ولی بعید به نظر می رسد.
توضیح این که خداوند در سورۀ بقره در خلال بیان علت و سیر خلقت آدم و محاوراتی که بین ملائکه رد و بدل شده می فرماید: "اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة".[7] "بیاد آر آن گاه که پرودگار تو به فرشتگان فرمود: در زمین خلیفه ای (از بشر) خواهم گماشت".
در زبان عرب کلمۀ خلیفه به معنای "الامام الذی لیس فوقه امام"؛ یعنی پیشوایی که بالاتر از او کسی نیست،[8] ترجمه شده است، لذا با عنایت به این معنا و علم به این که خداوند متعال کلمه ای که را بیهوده و بدون عنایت به معانی و مفاهیم آن مورد بهره برداری قرار نمی دهد، بنابر این، به این نتیجه می رسیم که خداوند متعال با اهدای این لقب به انسان، قابلیت های او را برتر از هر آنچه هست و خواهد بود، قرار داده است. در صورت تصمیم پرودگار بر خلقت شریف تر از آدمی، لازم است انسان از این مقام (خلیفة اللهی) عزل شود.
علاوه، وجود حضرت محمد (ص)، و معصومان - که بهانۀ خلقت و گل سر سبد موجودات هستی هستند و به بالاترین درجۀ کمال رسیده اند و قابلیت های انسانی در آنها به فعلیت رسیده است - در میان انسان ها، خلق موجودی اشرف از انسان از ناحیۀ خداوند را بعید می نماید.
پی نوشتها:
[1] وسائل الشیعة، ج 15، ص 209.
[2] حجر، 29 .
[3] بقره، 34.
[4] همان، 30.
[5] جاثیه، 13.
[6] علم الیقین،ج 1،ص 381.
[7] بقره، 30.
[8] المنجد فی اللغة و الاعلام ،ص 192، مادۀ خلف.
منبع: http://farsi.islamquest.net