پرسش :
یه 54 سوره آل عمران می گوید: "به یاد آر وقتی که خداوند فرمود: ای عیسی همانا روح تو را قبض نموده و بر آسمان بالا می برم و تو را پاك و منزه از معاشرت و آلایش کافران می گردانم و پیروان تو را بر کافران تا روز قیامت برتری می دهم، پس آن گاه بازگشت شما به سوی من خواهد بود...". طبق این آیه حضرت عیسی مرده است. آیا قبض روح به جز مردن معنای دیگری هم می تواند داشته باشد؟ شما که می گویید عیسی نمرده و در پیش خداوند است. این آیه را چگونه توجیه می کنید؟
پاسخ :
آنچه موجب این سؤال شده، این است که تعداد محدودی از مترجمان قرآن، کلمۀ "متوفیک "را در آیه شریفه به "میراندن"معنا کرده اند، هر چند که بیشتر آنان، ترجمه ای را ارائه کرده اند که با زنده بودن عیسی (ع) منافاتی ندارد، از جمله: " [ياد كنيد] هنگامى كه خدا فرمود: اى عيسى! من تو را [از روى زمين و از ميان مردم] بر مىگيرم، و به سوى خود بالا مىبرم، و از بودن در ميان اجتماع آلوده كافران پاك مىكنم".[1]
باید دانست که "توفی" از ماده "وفی" بوده و در معانی متعددی از آن استفاده می شود، از جمله "مردن"، "گرفتن"، "تکمیل کردن"و...[2]. در این راستا، عمل به عهد و پیمان را نیز وفا می گویند که به معنای تکمیل کردن و انجام دادن آن است و از این رو اگر کسی طلبش را از دیگری به طور کامل بگیرد در زبان عرب می گویند: "توفی دینه".
مجمع البحرین که یکی از کتب لغوی است، در توضیح این آیه آورده است: "أي مستوف أجلك، و معناه إني عاصمك من أن تصلبك الكفار و مؤخرك إلى أجل أكتبه لك و مميتك حتف أنفك لا قتلا بأيديهم و رافعك إلى سمائي". یعنی (ای عیسی) من اجل تو را استیفاء می کنم و معنایش آن است که تو را از گزند کافران حفظ می کنم، تا نتوانند تو را به صلیب بیاویزند و مرگ تو را تا اجل طبیعی که برایت نوشته شده است به تأخیر می اندازم.[3]
بنابراین، واژۀ "توفی"، گرچه می تواند به معنای مرگ هم باشد چنان که در بعضی از آیات نیز به همین معنا آمده است،[4] اما لزوماً به این معنا نیست، بلکه آیاتی وجود دارند که معنای دیگری را از این واژه ارائه می کنند، از جمله، این آیه: "وَ هُوَ الَّذي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فيهِ لِيُقْضى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُون"؛[5] او كسى است كه شبانگاهان روح شما را به وقت خواب مىگيرد، و آنچه را در روز [از نيكى و بدى] به دست مىآوريد مىداند سپس شما را در روز [با برگرداندن روح به جسمتان از خواب] بر مىانگيزد تا اجل مُعّين سر آيد ... .
مطمئناً، عبارت "یتوفاکم" در این آیه به معنای مرگ نبوده، بلکه به معنای خواب شبانگاهی است که در هر شبانه روز تکرار می شود! و قبض روح را به گونه ای دیگر، در خواب نیز می توان مشاهده کرد و بر همین اساس، نباید آیۀ موجود در پرسش را نشانی قطعی از مرگ عیسی (ع) تلقی کرد. اما در مورد این که سرانجام عیسی (ع) چه بوده، نکاتی قابل مطالعه است:
1. مسیحیان معتقدند که ایشان به دار آویخته شده و به دست دشمنانش کشته شده، اما قرآن صراحتاً این نوع از مرگ ایشان را منتفی دانسته است: "وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ....وَ ما قَتَلُوهُ يَقينا".[6]
2. قرآن هر چند کشته شدن عیسی (ع) را انکار کرده است، اما هیچ آیه ای در آن نمی یابیم که به صراحت اعلام نماید که ایشان به گونۀ دیگر نیز وفات نیافته و اکنون زنده است.
3. آیاتی چون آیۀ 55 آل عمران (موجود در پرسش) و نیز آیۀ 117 سورۀ مائده وجود دارند که اگرچه نمی توان از آنها به صورت قطعی، مرگ این پیامبر بزرگ را استنباط کرد، اما نشانگر آن هستند که ارتباط کنونی ایشان با جهان مادی، متفاوت از ارتباطشان در زمان حضور مستقیم در میان پیروانشان است.
4. روایات فراوانی در کتاب های معتبر شیعیان و اهل سنت وجود دارد که زنده بودن عیسی (ع) را اعلام می کند و ما حتی اگر نتوانیم آیۀ صریحی از قرآن در این مورد بیابیم، می توانیم با استفاده از این روایات، به حیات ایشان پی ببریم. به دو مورد از این روایات توجه فرمایید:
1-4. قال رسول الله (ص) لليهود: "أن عيسى لم يمت و أنه راجع إليكم قبل يوم القيامة"؛[7] پیامبر (ص)، خطاب به یهودیان فرمودند که عیسی نمرده و قبل از روز قیامت به میان شما بازخواهد گشت.
2-4. قال رسول الله (ص): "... و من ذريتي المهدي إذا خرج نزل عيسى ابن مريم لنصرته فقدمه و صلى خلفه"؛[8] پیامبر فرمودند: و مهدی از دودمان من است که هر گاه ظهور کند، عیسی بن مریم برای یاری او حاضر شده و در پی او نماز خواهد گزارد.
5. حتی اگر بر خلاف روایات موجود و نیز با نادیده گرفتن معانی دیگر "توفی"، معتقد باشیم که بر اساس آیات اشاره شده، مرگ ایشان حتمی است، باز هم این موضوع، منافاتی با زنده بودنشان در زمان حاضر ندارد؛ چراکه بر اساس آیاتی از قرآن، شخصی وجود داشت که صد سال بعد از مرگش زنده شد.[9] بنابر این ممکن است که این اتفاق برای عیسی (ع) نیز تکرار شده باشد.
پی نوشتها:
[1] آل عمران، 54، ترجمۀ انصاریان.
[2] ابن منظور، لسان العرب، ج 15،ص 398 و 399، چاپ اول، نشر ادب، حوزه، قم، 1405.
[3] مجمع البحرين، ج1، ص 444،اده "وفی"، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375 ش.
[4] نساء، 97؛ محمد، 27؛ یونس، 46؛ سجده، 11.
[5] انعام، 60.
[6] نساء، 157.
[7] ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج 4، ص 1110، ح 6232، مکتبة نزار الصطفی الباز، عربستان سعودی، 1419 هـ ق.
[8] شیخ صدوق، الامالی، ج 1، ص 218، انتشارات کتابخانۀ اسلامیه، تهران، 1362 هـ ش.
[9] بقره، 259؛ " فَأَماتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَه".
منبع: http://farsi.islamquest.net
آنچه موجب این سؤال شده، این است که تعداد محدودی از مترجمان قرآن، کلمۀ "متوفیک "را در آیه شریفه به "میراندن"معنا کرده اند، هر چند که بیشتر آنان، ترجمه ای را ارائه کرده اند که با زنده بودن عیسی (ع) منافاتی ندارد، از جمله: " [ياد كنيد] هنگامى كه خدا فرمود: اى عيسى! من تو را [از روى زمين و از ميان مردم] بر مىگيرم، و به سوى خود بالا مىبرم، و از بودن در ميان اجتماع آلوده كافران پاك مىكنم".[1]
باید دانست که "توفی" از ماده "وفی" بوده و در معانی متعددی از آن استفاده می شود، از جمله "مردن"، "گرفتن"، "تکمیل کردن"و...[2]. در این راستا، عمل به عهد و پیمان را نیز وفا می گویند که به معنای تکمیل کردن و انجام دادن آن است و از این رو اگر کسی طلبش را از دیگری به طور کامل بگیرد در زبان عرب می گویند: "توفی دینه".
مجمع البحرین که یکی از کتب لغوی است، در توضیح این آیه آورده است: "أي مستوف أجلك، و معناه إني عاصمك من أن تصلبك الكفار و مؤخرك إلى أجل أكتبه لك و مميتك حتف أنفك لا قتلا بأيديهم و رافعك إلى سمائي". یعنی (ای عیسی) من اجل تو را استیفاء می کنم و معنایش آن است که تو را از گزند کافران حفظ می کنم، تا نتوانند تو را به صلیب بیاویزند و مرگ تو را تا اجل طبیعی که برایت نوشته شده است به تأخیر می اندازم.[3]
بنابراین، واژۀ "توفی"، گرچه می تواند به معنای مرگ هم باشد چنان که در بعضی از آیات نیز به همین معنا آمده است،[4] اما لزوماً به این معنا نیست، بلکه آیاتی وجود دارند که معنای دیگری را از این واژه ارائه می کنند، از جمله، این آیه: "وَ هُوَ الَّذي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فيهِ لِيُقْضى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُون"؛[5] او كسى است كه شبانگاهان روح شما را به وقت خواب مىگيرد، و آنچه را در روز [از نيكى و بدى] به دست مىآوريد مىداند سپس شما را در روز [با برگرداندن روح به جسمتان از خواب] بر مىانگيزد تا اجل مُعّين سر آيد ... .
مطمئناً، عبارت "یتوفاکم" در این آیه به معنای مرگ نبوده، بلکه به معنای خواب شبانگاهی است که در هر شبانه روز تکرار می شود! و قبض روح را به گونه ای دیگر، در خواب نیز می توان مشاهده کرد و بر همین اساس، نباید آیۀ موجود در پرسش را نشانی قطعی از مرگ عیسی (ع) تلقی کرد. اما در مورد این که سرانجام عیسی (ع) چه بوده، نکاتی قابل مطالعه است:
1. مسیحیان معتقدند که ایشان به دار آویخته شده و به دست دشمنانش کشته شده، اما قرآن صراحتاً این نوع از مرگ ایشان را منتفی دانسته است: "وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ....وَ ما قَتَلُوهُ يَقينا".[6]
2. قرآن هر چند کشته شدن عیسی (ع) را انکار کرده است، اما هیچ آیه ای در آن نمی یابیم که به صراحت اعلام نماید که ایشان به گونۀ دیگر نیز وفات نیافته و اکنون زنده است.
3. آیاتی چون آیۀ 55 آل عمران (موجود در پرسش) و نیز آیۀ 117 سورۀ مائده وجود دارند که اگرچه نمی توان از آنها به صورت قطعی، مرگ این پیامبر بزرگ را استنباط کرد، اما نشانگر آن هستند که ارتباط کنونی ایشان با جهان مادی، متفاوت از ارتباطشان در زمان حضور مستقیم در میان پیروانشان است.
4. روایات فراوانی در کتاب های معتبر شیعیان و اهل سنت وجود دارد که زنده بودن عیسی (ع) را اعلام می کند و ما حتی اگر نتوانیم آیۀ صریحی از قرآن در این مورد بیابیم، می توانیم با استفاده از این روایات، به حیات ایشان پی ببریم. به دو مورد از این روایات توجه فرمایید:
1-4. قال رسول الله (ص) لليهود: "أن عيسى لم يمت و أنه راجع إليكم قبل يوم القيامة"؛[7] پیامبر (ص)، خطاب به یهودیان فرمودند که عیسی نمرده و قبل از روز قیامت به میان شما بازخواهد گشت.
2-4. قال رسول الله (ص): "... و من ذريتي المهدي إذا خرج نزل عيسى ابن مريم لنصرته فقدمه و صلى خلفه"؛[8] پیامبر فرمودند: و مهدی از دودمان من است که هر گاه ظهور کند، عیسی بن مریم برای یاری او حاضر شده و در پی او نماز خواهد گزارد.
5. حتی اگر بر خلاف روایات موجود و نیز با نادیده گرفتن معانی دیگر "توفی"، معتقد باشیم که بر اساس آیات اشاره شده، مرگ ایشان حتمی است، باز هم این موضوع، منافاتی با زنده بودنشان در زمان حاضر ندارد؛ چراکه بر اساس آیاتی از قرآن، شخصی وجود داشت که صد سال بعد از مرگش زنده شد.[9] بنابر این ممکن است که این اتفاق برای عیسی (ع) نیز تکرار شده باشد.
پی نوشتها:
[1] آل عمران، 54، ترجمۀ انصاریان.
[2] ابن منظور، لسان العرب، ج 15،ص 398 و 399، چاپ اول، نشر ادب، حوزه، قم، 1405.
[3] مجمع البحرين، ج1، ص 444،اده "وفی"، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375 ش.
[4] نساء، 97؛ محمد، 27؛ یونس، 46؛ سجده، 11.
[5] انعام، 60.
[6] نساء، 157.
[7] ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج 4، ص 1110، ح 6232، مکتبة نزار الصطفی الباز، عربستان سعودی، 1419 هـ ق.
[8] شیخ صدوق، الامالی، ج 1، ص 218، انتشارات کتابخانۀ اسلامیه، تهران، 1362 هـ ش.
[9] بقره، 259؛ " فَأَماتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَه".
منبع: http://farsi.islamquest.net