پرسش :
در آیۀ نهم سورۀ انفال می خوانیم که جنگ جویان بدر با ارسال 1000 فرشته از جانب خداوند مورد پشتیبانی قرار گرفته اند، اما در آیۀ 124 سورۀ آل عمران، تعداد آن فرشتگان، 3000 نفر اعلام شده است! آیا این آمارها متناقض نیست؟
پاسخ :
بدر: نام سرزمینی است میان مکه و مدینه که در آن جا جنگی بین مسلمانان به فرماندهی حضرت رسول (ص) و مشرکان، در صدر اسلام در گرفت؛ از این رو آن جنگ را بدر نامیدند.[1]
مفهوم نقیض و متناقض:
مشهور گفته اند نقیض هر چیزی رفع و برداشتن آن است؛ مثل انسان و لا انسان[2] و در آن هشت چیز را شرط دانستند.[3] بنابر تعریفی که از تناقض شد بین دو آیۀ شریفه مورد اشاره هیچ گونه تناقضی وجود ندارند.
توضیح آیات:
خداوند در آیۀ نهم سورۀ انفال می فرماید: "(به خاطر بياوريد) زمانى را (كه از شدت ناراحتى در ميدان بدر،) از پروردگارتان كمك مىخواستيد و او خواسته شما را پذيرفت (و گفت): من شما را با يك هزار از فرشتگان، كه پشت سر هم فرود مىآيند، يارى مىكنم. و در آیۀ 124 سورۀ آل عمران می فرماید: "در آن هنگام كه تو به مؤمنان مىگفتنى: آيا كافى نيست كه پروردگارتان، شما را به 3000 هزار نفر از فرشتگان، كه از آسمان فرود مىآيند، يارى كند؟!
آنچه از آیه نهم سورۀ مبارکه انفال فهمیده می شود اشاره به این است: وقتی مسلمانان در میدان جنگ بدر از شدت ناراحتی و نگرانی شکست توسط دشمن، دست دعا و تمنا بالا بردند و از خدا یاری و کمک خواستند، خدای تعالی دعایشان را مستجاب ساخت و به آنان بشارت فرو فرستادن 1000 فرشته برای یاریشان داد: به خاطر بیاورید زمانی را که از شدت ناراحتی در میدان بدر از پروردگارتان کمک خواستید و او خواسته شما را پذیرفت و گفت من شما را با یک هزار از فرشتگان که پشت سرهم فرود می آیند یاری می کنم،[4] این بشارت و استجابت و جواب مثبت به استغاثه و دعای مسلمانان باعث تجدید قوای روانی و تقویت روحیۀ سپاهیان مسلمان درآن میدان شد و نتیجۀ جنگ به سود مسلمانان رقم خورد.
در ادامۀ سوره هر چند بشارت فرو فرستاده شدن فرشتگان باعث شادی و اطمینان در دل مسلمانان شد، اما عامل پیروزی مسلمانان بر سپاه مشرکان؛ خداوند حکیم دانسته شد.[5] لذا همان طور که واضح است از ظاهر آیه فهمیده می شود که تعداد افراد فرشتگانی که خداوند بشارت و و عده فرستاده شدنشان را برای یاری به مسلمانان در جنگ بدر داده 1000 نفر بوده است.
اما آن جا که در آیۀ شریفه 124 سوره آل عمران عدد 3000 نفر آمده است، این نیست که بخواهد آماری دیگر و متفاوت از آنچه در آیۀ نهم سورۀ مبارکه انفال آمده، ارائه دهد، حتی اساساً در صدد بیان تعداد فرشتگان فرو فرستاده شده و یا بشارت داده شده نیست.
از آهنگ و لحن بیان آیه معلوم است که در صدد بیان حکم تعداد نیست، بلکه خداوند در آیۀ شریفۀ اشاره شده به سخن حضرت رسول (ص) در آن روز دارد که مسلمانان در جنگ بدر نگران شکست خوردن از دشمن بودند او می خواست به مسلمانان بقبولاند که یاری و پشتیبانی خدای برای رسیدن به پیروزی حتمی است و این مهم محقق خواهد شد؛ برای همین به آنان وعده داده که حتی اگر لازم باشد خداوند با 3000 فرشته به یاریتان می شتابد[6] و این به این معنا نیست که خداوند 3000 فرشته برای یاری و به دست آمدن پیروزی فرو فرستاده باشد. این فقط وعده پیامبر برای تقویت قوای روانی بود که به حالت استفهام خطاب به مسلمانان بیان شد (آیا کافی نیست که پروردگار تان شما را به 3000 از فرشتگان که از آسمان فرود می آیند یاری کند؟[7]
لذا در هیچ یک از دو آیه به طور قطع و یقین بیان نشد که چه تعداد فرشتگان برای یاری مسلمانان در جنگ بدر فرود آمدند تادر دو آیه تناقضی پیش آمده باشد؟
علامه طباطبائی، با نگاهی دیگر در این باره بیان می دارد: اما نزول سه هزار ملك در روز بدر منافاتى با آيه سوره انفال ندارد، كه مىگويد: "فَاسْتَجابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ". براى اين كه كلمه" مردفين" به معناى پشت سر هم است، و آيه را چنين معنا مىدهد كه با چند هزار ملك كه هر هزارش دنبال هزارى ديگر باشد مدد خواهم كرد، كه توضيح اين معنا در تفسير سوره انفال آمده است.[8]
آنچه از ظاهر آیه فهمیده می شود این است که خداوند آیه 9 سوره انفال فقط بشارت فرود 1000 فرشته را دادند و پیامبر هم برای تقویت روحیه مسلمانان آن طور که در آیه 124 سوره آل عمران آمده؛ بیان داشتند که اگر 3000 فرشته به یاریتان بیایند کافی نیست؟ و البته شرط یاری خداوند برای پیروزی تقوا پیشه کردن بیان شد.
پی نوشتها:
[1] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص79، چاپ یازدهم، دار الکتاب الاسلامیة، تهران، 1368، ابو عبدالله، محمد ابن احمد، احسن التقاسیم، ترجمه علی نقی منزوی، ج 1، ص 119، چاپ اول، شرکت مولفان ومترجمان.
[2] غروی، محمد حسین، نهاية الدراية، ج 1، ص 406.
[3] موضوع، محمول، مکان، زمان، قوه، فعل، اضافه و جزء و کل.
[4] انفال، 9.
[5] انفال،10.
[6] تفسیر نمونه، ج 7، ص126.
[7] آل عمران،124.
[8] ترجمه الميزان، ج 4، ص 11.
منبع: http://farsi.islamquest.net
بدر: نام سرزمینی است میان مکه و مدینه که در آن جا جنگی بین مسلمانان به فرماندهی حضرت رسول (ص) و مشرکان، در صدر اسلام در گرفت؛ از این رو آن جنگ را بدر نامیدند.[1]
مفهوم نقیض و متناقض:
مشهور گفته اند نقیض هر چیزی رفع و برداشتن آن است؛ مثل انسان و لا انسان[2] و در آن هشت چیز را شرط دانستند.[3] بنابر تعریفی که از تناقض شد بین دو آیۀ شریفه مورد اشاره هیچ گونه تناقضی وجود ندارند.
توضیح آیات:
خداوند در آیۀ نهم سورۀ انفال می فرماید: "(به خاطر بياوريد) زمانى را (كه از شدت ناراحتى در ميدان بدر،) از پروردگارتان كمك مىخواستيد و او خواسته شما را پذيرفت (و گفت): من شما را با يك هزار از فرشتگان، كه پشت سر هم فرود مىآيند، يارى مىكنم. و در آیۀ 124 سورۀ آل عمران می فرماید: "در آن هنگام كه تو به مؤمنان مىگفتنى: آيا كافى نيست كه پروردگارتان، شما را به 3000 هزار نفر از فرشتگان، كه از آسمان فرود مىآيند، يارى كند؟!
آنچه از آیه نهم سورۀ مبارکه انفال فهمیده می شود اشاره به این است: وقتی مسلمانان در میدان جنگ بدر از شدت ناراحتی و نگرانی شکست توسط دشمن، دست دعا و تمنا بالا بردند و از خدا یاری و کمک خواستند، خدای تعالی دعایشان را مستجاب ساخت و به آنان بشارت فرو فرستادن 1000 فرشته برای یاریشان داد: به خاطر بیاورید زمانی را که از شدت ناراحتی در میدان بدر از پروردگارتان کمک خواستید و او خواسته شما را پذیرفت و گفت من شما را با یک هزار از فرشتگان که پشت سرهم فرود می آیند یاری می کنم،[4] این بشارت و استجابت و جواب مثبت به استغاثه و دعای مسلمانان باعث تجدید قوای روانی و تقویت روحیۀ سپاهیان مسلمان درآن میدان شد و نتیجۀ جنگ به سود مسلمانان رقم خورد.
در ادامۀ سوره هر چند بشارت فرو فرستاده شدن فرشتگان باعث شادی و اطمینان در دل مسلمانان شد، اما عامل پیروزی مسلمانان بر سپاه مشرکان؛ خداوند حکیم دانسته شد.[5] لذا همان طور که واضح است از ظاهر آیه فهمیده می شود که تعداد افراد فرشتگانی که خداوند بشارت و و عده فرستاده شدنشان را برای یاری به مسلمانان در جنگ بدر داده 1000 نفر بوده است.
اما آن جا که در آیۀ شریفه 124 سوره آل عمران عدد 3000 نفر آمده است، این نیست که بخواهد آماری دیگر و متفاوت از آنچه در آیۀ نهم سورۀ مبارکه انفال آمده، ارائه دهد، حتی اساساً در صدد بیان تعداد فرشتگان فرو فرستاده شده و یا بشارت داده شده نیست.
از آهنگ و لحن بیان آیه معلوم است که در صدد بیان حکم تعداد نیست، بلکه خداوند در آیۀ شریفۀ اشاره شده به سخن حضرت رسول (ص) در آن روز دارد که مسلمانان در جنگ بدر نگران شکست خوردن از دشمن بودند او می خواست به مسلمانان بقبولاند که یاری و پشتیبانی خدای برای رسیدن به پیروزی حتمی است و این مهم محقق خواهد شد؛ برای همین به آنان وعده داده که حتی اگر لازم باشد خداوند با 3000 فرشته به یاریتان می شتابد[6] و این به این معنا نیست که خداوند 3000 فرشته برای یاری و به دست آمدن پیروزی فرو فرستاده باشد. این فقط وعده پیامبر برای تقویت قوای روانی بود که به حالت استفهام خطاب به مسلمانان بیان شد (آیا کافی نیست که پروردگار تان شما را به 3000 از فرشتگان که از آسمان فرود می آیند یاری کند؟[7]
لذا در هیچ یک از دو آیه به طور قطع و یقین بیان نشد که چه تعداد فرشتگان برای یاری مسلمانان در جنگ بدر فرود آمدند تادر دو آیه تناقضی پیش آمده باشد؟
علامه طباطبائی، با نگاهی دیگر در این باره بیان می دارد: اما نزول سه هزار ملك در روز بدر منافاتى با آيه سوره انفال ندارد، كه مىگويد: "فَاسْتَجابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ". براى اين كه كلمه" مردفين" به معناى پشت سر هم است، و آيه را چنين معنا مىدهد كه با چند هزار ملك كه هر هزارش دنبال هزارى ديگر باشد مدد خواهم كرد، كه توضيح اين معنا در تفسير سوره انفال آمده است.[8]
آنچه از ظاهر آیه فهمیده می شود این است که خداوند آیه 9 سوره انفال فقط بشارت فرود 1000 فرشته را دادند و پیامبر هم برای تقویت روحیه مسلمانان آن طور که در آیه 124 سوره آل عمران آمده؛ بیان داشتند که اگر 3000 فرشته به یاریتان بیایند کافی نیست؟ و البته شرط یاری خداوند برای پیروزی تقوا پیشه کردن بیان شد.
پی نوشتها:
[1] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص79، چاپ یازدهم، دار الکتاب الاسلامیة، تهران، 1368، ابو عبدالله، محمد ابن احمد، احسن التقاسیم، ترجمه علی نقی منزوی، ج 1، ص 119، چاپ اول، شرکت مولفان ومترجمان.
[2] غروی، محمد حسین، نهاية الدراية، ج 1، ص 406.
[3] موضوع، محمول، مکان، زمان، قوه، فعل، اضافه و جزء و کل.
[4] انفال، 9.
[5] انفال،10.
[6] تفسیر نمونه، ج 7، ص126.
[7] آل عمران،124.
[8] ترجمه الميزان، ج 4، ص 11.
منبع: http://farsi.islamquest.net