پرسش :
واژه های: مبارک، بارک و تبارک که در قرآن ذکر شده اند به چه معناست؟ آیا همانند آنچه که در جمله «و بارک علی محمد و آل محمد» آمده است می باشند؟
پاسخ :
معنای لغوی "مبارک"
این کلمه از نظر ادبیات عرب، از باب مفاعلة (از ابواب ثلاثی مزید) است که مصدرش "مبارکة" است. مانند این که گفته می شود: "بارک الله فیه" خداوند به او خیر و برکت بدهد. البته این کلمه به باب تفاعل و تفعیل (از ابواب ثلاثی مزید) هم رفته است؛ یعنی تبارک و تبریک؛ مثلاً گفته می شود: "إنّ الله تبارک و تعالی" و یا "برّک علیه" برای کسی برکت خواست، دعای خیر کرد.
ریشۀ اصلی این کلمه "برک" بر وزن "برگ" به معنای سینۀ شتر است.
و هنگامی که "برک البعیر" گفته می شود، مفهومش این است که شتر سینه خود را به زمین زد. سپس این کلمه به معنای دوام، بقا و زوال ناپذیری آمده و در مورد هر نعمتی که پایدار و بادوام باشد، گفته شده است؛ مخزن آب را از این رو "برکه" می گویند که آب مدتی طولانی در آن باقی می ماند.[1]
معنای بارک از جهت قرآنی و روائی:
معادل و مشتقات این کلمه در سوره هایی از قرآن آمده است. از جمله در آیات اول سوره فرقان و ملک کلمه تبارک آمده است.
مثلاً در آیۀ: "تبارک الذی بیده الملک ..."؛ پر برکت و زوال ناپذیر است کسی که حکومت جهان هستی به دست اوست.
در این آیه شریفه، در حقیقت دلیل مبارک بودن ذات پاک خدا ذکر شده و آن مالکیت و حاکمیت او بر جهان و قدرت او بر همه چیز است، و به همین دلیل، وجودی است زوال ناپذیر و پر برکت.[2]
پس، تبارک و بارک اگر به خدا نسبت داده شود؛ یعنی گفته شود "تبارک الله"، به معنای این است که خداوند زوال ناپذیر، پاک و بلند مرتبه است.[3]
در روایات هم، به همین معانی که در قرآن آمده، وارد شده است. البته با الفاظ مختلف که به چند نمونه اشاره می شود:
الف. حضرت علی (ع) از رسول خدا نقل می کنند که حضرت فرمود: "اللّهمّ بارک لأمّتی فی برکتها یومَ الخمیس"؛ خداوندا! بامداد روز پنجشنبه را بر أمّتم مبارک گردان (یعنی خیر و سعادت)".[4]
در این روایت، کلمه بارک آمده است که به معنای "خیر و سعادت" است.
ب. رسول اکرم (ص) می فرمایند: "البَرَکةُ فی المُماسَحَة"؛ برکت (خیر و فزونی) در مصافحه است.[5]
ج. حضرت علی (ع) می فرمایند: "بَرَکة المال فی أداء الزکاة"؛ برکت (فزونی و زیادی) مال در دادن زکات است.[6]
بنابراین، کلماتی که از سه حرف اصلی "ب ر ک" گرفته می شوند، مانند "بارک"، "تبارک"، "مبارکة" و "تبریک"، به طور کلی به معنای خیر و سعادت و فزونی و زیادی هستند، ولی این کلمه اگر درباره خدای متعال به کار رود به معنای پاکی و بلند مرتبه بودن ذات اقدس اله است.
پی نوشتها:
[1] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 24، ص 316، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسۀ الامام امیرالمؤمنین، قم، 1366 شمسی؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، در تفسیر آیه اول سوره های فرقان و ملک، ازسایت قرائتی؛ جبران مسعود، الرائد، با ترجمه دکتر رضا انزابی نژاد، ج1، ص 376و 355، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1376 شمسی؛ طباطبایی، محمد حسین، تفسیرالمیزان، ج 19،ذیل آیه اول سوره ملک، نرم افزار جامع تفاسیر شیعه.
[2] . تفسیر نمونه، ج 24، ص316؛ تفسیرالمیزان، ج 19، ذیل آیه اول سوره ملک.
[3] . الرائد، ج1، ص 419.
[4] الحرّانی، ابو محمد الحسن علیّ بن شعبه، تحف العقول، ج1، ص 190، ترجمه، جعفری، بهراد، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشر صدوق، چاپ اول، 1377 شمسی.
[5] . خرمشاهی، بهاءالدین، انصاری، مسعود، پیام پیامبر، ص 374، چاپخانه منفرد، چاپ اول، 1376.
[6] . صابری یزدی، علی رضا، الحکم الزّاهرة عن النبی و عترته الطاهره، ترجمه، انصاری محلاتی، محمدرضا، ص 316، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1372 شمسی.
منبع: http://farsi.islamquest.net
معنای لغوی "مبارک"
این کلمه از نظر ادبیات عرب، از باب مفاعلة (از ابواب ثلاثی مزید) است که مصدرش "مبارکة" است. مانند این که گفته می شود: "بارک الله فیه" خداوند به او خیر و برکت بدهد. البته این کلمه به باب تفاعل و تفعیل (از ابواب ثلاثی مزید) هم رفته است؛ یعنی تبارک و تبریک؛ مثلاً گفته می شود: "إنّ الله تبارک و تعالی" و یا "برّک علیه" برای کسی برکت خواست، دعای خیر کرد.
ریشۀ اصلی این کلمه "برک" بر وزن "برگ" به معنای سینۀ شتر است.
و هنگامی که "برک البعیر" گفته می شود، مفهومش این است که شتر سینه خود را به زمین زد. سپس این کلمه به معنای دوام، بقا و زوال ناپذیری آمده و در مورد هر نعمتی که پایدار و بادوام باشد، گفته شده است؛ مخزن آب را از این رو "برکه" می گویند که آب مدتی طولانی در آن باقی می ماند.[1]
معنای بارک از جهت قرآنی و روائی:
معادل و مشتقات این کلمه در سوره هایی از قرآن آمده است. از جمله در آیات اول سوره فرقان و ملک کلمه تبارک آمده است.
مثلاً در آیۀ: "تبارک الذی بیده الملک ..."؛ پر برکت و زوال ناپذیر است کسی که حکومت جهان هستی به دست اوست.
در این آیه شریفه، در حقیقت دلیل مبارک بودن ذات پاک خدا ذکر شده و آن مالکیت و حاکمیت او بر جهان و قدرت او بر همه چیز است، و به همین دلیل، وجودی است زوال ناپذیر و پر برکت.[2]
پس، تبارک و بارک اگر به خدا نسبت داده شود؛ یعنی گفته شود "تبارک الله"، به معنای این است که خداوند زوال ناپذیر، پاک و بلند مرتبه است.[3]
در روایات هم، به همین معانی که در قرآن آمده، وارد شده است. البته با الفاظ مختلف که به چند نمونه اشاره می شود:
الف. حضرت علی (ع) از رسول خدا نقل می کنند که حضرت فرمود: "اللّهمّ بارک لأمّتی فی برکتها یومَ الخمیس"؛ خداوندا! بامداد روز پنجشنبه را بر أمّتم مبارک گردان (یعنی خیر و سعادت)".[4]
در این روایت، کلمه بارک آمده است که به معنای "خیر و سعادت" است.
ب. رسول اکرم (ص) می فرمایند: "البَرَکةُ فی المُماسَحَة"؛ برکت (خیر و فزونی) در مصافحه است.[5]
ج. حضرت علی (ع) می فرمایند: "بَرَکة المال فی أداء الزکاة"؛ برکت (فزونی و زیادی) مال در دادن زکات است.[6]
بنابراین، کلماتی که از سه حرف اصلی "ب ر ک" گرفته می شوند، مانند "بارک"، "تبارک"، "مبارکة" و "تبریک"، به طور کلی به معنای خیر و سعادت و فزونی و زیادی هستند، ولی این کلمه اگر درباره خدای متعال به کار رود به معنای پاکی و بلند مرتبه بودن ذات اقدس اله است.
پی نوشتها:
[1] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 24، ص 316، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسۀ الامام امیرالمؤمنین، قم، 1366 شمسی؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، در تفسیر آیه اول سوره های فرقان و ملک، ازسایت قرائتی؛ جبران مسعود، الرائد، با ترجمه دکتر رضا انزابی نژاد، ج1، ص 376و 355، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1376 شمسی؛ طباطبایی، محمد حسین، تفسیرالمیزان، ج 19،ذیل آیه اول سوره ملک، نرم افزار جامع تفاسیر شیعه.
[2] . تفسیر نمونه، ج 24، ص316؛ تفسیرالمیزان، ج 19، ذیل آیه اول سوره ملک.
[3] . الرائد، ج1، ص 419.
[4] الحرّانی، ابو محمد الحسن علیّ بن شعبه، تحف العقول، ج1، ص 190، ترجمه، جعفری، بهراد، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشر صدوق، چاپ اول، 1377 شمسی.
[5] . خرمشاهی، بهاءالدین، انصاری، مسعود، پیام پیامبر، ص 374، چاپخانه منفرد، چاپ اول، 1376.
[6] . صابری یزدی، علی رضا، الحکم الزّاهرة عن النبی و عترته الطاهره، ترجمه، انصاری محلاتی، محمدرضا، ص 316، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1372 شمسی.
منبع: http://farsi.islamquest.net