پرسش :
در ذیل آیات 190 تا 196 سوره بقره گفته شده هر کس از عمره تمتع به حج باز آید هر چه میسر و مقدور اوست از جنس شتر و گاو و گوسفند قربانی کند. کشتن این همه حیوان چه دردی از مردم دوا می كرد. رسوم عبادی که دردی از درد مردم دوا نكند،به چه کار می آید؟ این رسم نه تنها دردی را دوا نمی کند بلکه برای عرب بدبخت از نظر بهداشتی صد در صد دارای مشكلاتی هم بوده است؟
پاسخ :
از آن جا که قانون گذار و شارع احکام اسلام خداوند حکیم است، تمام دستورات و قوانین اسلام بر اساس حکمت یا حکمت های بسیار دقیق و سودمند (برای مخلوقات) وضع شده است هر چند ممکن است ما از بسیاری از علل و حکمت های آن آگاه نباشیم. از جمله قوانین و احکام اسلام این است که افرادی که حج تمتع و قران بجا می آورند واجب است در روز عید قربان در سرزمین منی قربانی کنند.[1]
دانشمندان جهان اسلام با استفاده از آیات و روایات حکمت ها و فلسفه های متعددی برای قربانی در حج بیان کرده اند که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. قربانی نماد مبارزه با تعلقات نفسانی
قرباني کردن حاجیان در روز عید قربان، نمادي از قرباني كردن هواهاي نفساني و ذبح نفس اماره است. همانطوری که دستور خداوند به حضرت ابراهيم (ع) در مورد ذبح حضرت اسماعيل (ع) برای این منظور بوده است تا آن حضرت در پرتو اين عمل با سرسخت ترين و ريشه دارترين عامل تعلق نفس كه حب فرزند است مبارزه كند و با اطاعت از خدا تعلق نفساني را ريشه كن سازد. بنابراين همانطور که اطاعت از این دستور نقش تربيتي بزرگي در جهت رهايي از زندان نفس و تعلقات حضرت ابراهيم (ع) و حضرت اسماعيل (ع) داشته و مقام و منزلت آنان را نزد خداوند بالاتر برده است. بر این اساس قرباني كردن حاجیان در واقع نوعي جهاد با نفس در جهت زدودن تعلقات و وابستگي هاي دنيايي و مادي و رهايي از زندان مال پرستي و دنياطلبي است.[2]
2. کسب تقوی و تقرب به خداوند
قرآن مجید در این زمینه می فرماید: "گوشتها و خونهاى اين قربانيان هرگز به خدا نمىرسد بلكه آنچه به خدا مىرسد تقوا و پرهيزگاى و پاكى اعمال شما بندگان است... "[3] زیرا اصولا خدا نيازى به گوشت قربانى ندارد، چرا که او نه جسم است و نه نيازمند، او وجودى است كامل و بى انتها از هر جهت.
به تعبير ديگر: هدف خداوند از واجب کردن قربانی آن است كه شما با پيمودن مدارج تقوا در مسير يك انسان كامل قرار گيريد و روز به روز به خدا نزديكتر شويد، همه عبادات كلاسهاى تربيت است . قربانى درس ايثار و فداكارى و گذشت و آمادگى براى شهادت در راه خدا به انسانها مىآموزد، و درس كمك به نيازمندان و مستمندان.[4]
اگر تنها به حکمت های گفته شده نظر داشته باشیم، حتی در صورتی که از گوشت های قربانی هیچ استفاده ای نشود باز این حکمت ها می تواند حاصل شود.
3. کمک به مستمندان (اطعام آنان)از آيات قران به خوبى استفاده مىشود كه یکی از اهداف قربانى كردن اين است كه گوشت آن به مصرف هاى لازم برسد هم قربانى كننده از آن استفاده كند و هم قسمتى را به فقيران نيازمند برساند. [5]
بر اساس این هدف ارزشمند، مسلمانان مجاز نيستند گوشت هاى قربانى را در سرزمين منى بر روى زمين بيندازند تا گنديده شود و يا در زير خاكها مدفون كنند، بلكه گوشت های حاصل از قربانی در سرزمین مقدس منا باید در درجه اول به مصرف افراد نیازمند آن سرزمین برسد و اگر نيازمندانى در آن روز و در آن سرزمين پيدا نشوند بايد آن را به مناطق ديگر حمل كنند و در اختیار نیازمندان قرار دهند. حتی بر اساس این حکمت نیز اگر این گوشت ها به موقع به دست افرد نیازمند نرسد و فاسد گردد نباید گفت پس قربانی لازم نیست! بلکه مسلمانان باید سعی کنند با استفاده از امکانات پیشرفته این ثروت عظیم را حفظ کرده و در اسرع وقت در اختیار نیازمندان قرار دهند. به عبارت دیگر؛ نباید گفت چون به دست فقرا نمی رسد قربانی نکنید، بلکه باید گفت چون قربانی واجب است و یکی از حکمت های آن هم استفاده فقرا از این گوشت است، باید امکانات لازم را فراهم کرد.
خوشبختانه در چند سال اخیر، امکانات بسيارى خوبی درکشتار گاه های مکه فراهم شده است و مسئولین حج تا حد زیادی موفق شده اند با منجمد کردن این گوشتها جلو اسراف را گرفته و آنها را به مصرف نیازمندان برسانند. اگر چه این موفقیت هنوز به مرحله صد در صد نرسیده است اما با موفقیت های بزرگی که در این راه حاصل شده است تا آن استفاده صد در صد تنها فاصله اندکی باقی است.
پی نوشتها:
[1] مناسك حج (المحشى للإمام الخميني؛ ص: 100مناسك حج (للخامنئي)، ص: 16
[2] برگرفته از سایت پرسمان قرآن
[3]حج،37:" لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ"
[4] تفسير نمونه، ج14، ص: 107
[5] تفسير نمونه، ج14، ص: 83
منبع: http://farsi.islamquest.net
از آن جا که قانون گذار و شارع احکام اسلام خداوند حکیم است، تمام دستورات و قوانین اسلام بر اساس حکمت یا حکمت های بسیار دقیق و سودمند (برای مخلوقات) وضع شده است هر چند ممکن است ما از بسیاری از علل و حکمت های آن آگاه نباشیم. از جمله قوانین و احکام اسلام این است که افرادی که حج تمتع و قران بجا می آورند واجب است در روز عید قربان در سرزمین منی قربانی کنند.[1]
دانشمندان جهان اسلام با استفاده از آیات و روایات حکمت ها و فلسفه های متعددی برای قربانی در حج بیان کرده اند که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. قربانی نماد مبارزه با تعلقات نفسانی
قرباني کردن حاجیان در روز عید قربان، نمادي از قرباني كردن هواهاي نفساني و ذبح نفس اماره است. همانطوری که دستور خداوند به حضرت ابراهيم (ع) در مورد ذبح حضرت اسماعيل (ع) برای این منظور بوده است تا آن حضرت در پرتو اين عمل با سرسخت ترين و ريشه دارترين عامل تعلق نفس كه حب فرزند است مبارزه كند و با اطاعت از خدا تعلق نفساني را ريشه كن سازد. بنابراين همانطور که اطاعت از این دستور نقش تربيتي بزرگي در جهت رهايي از زندان نفس و تعلقات حضرت ابراهيم (ع) و حضرت اسماعيل (ع) داشته و مقام و منزلت آنان را نزد خداوند بالاتر برده است. بر این اساس قرباني كردن حاجیان در واقع نوعي جهاد با نفس در جهت زدودن تعلقات و وابستگي هاي دنيايي و مادي و رهايي از زندان مال پرستي و دنياطلبي است.[2]
2. کسب تقوی و تقرب به خداوند
قرآن مجید در این زمینه می فرماید: "گوشتها و خونهاى اين قربانيان هرگز به خدا نمىرسد بلكه آنچه به خدا مىرسد تقوا و پرهيزگاى و پاكى اعمال شما بندگان است... "[3] زیرا اصولا خدا نيازى به گوشت قربانى ندارد، چرا که او نه جسم است و نه نيازمند، او وجودى است كامل و بى انتها از هر جهت.
به تعبير ديگر: هدف خداوند از واجب کردن قربانی آن است كه شما با پيمودن مدارج تقوا در مسير يك انسان كامل قرار گيريد و روز به روز به خدا نزديكتر شويد، همه عبادات كلاسهاى تربيت است . قربانى درس ايثار و فداكارى و گذشت و آمادگى براى شهادت در راه خدا به انسانها مىآموزد، و درس كمك به نيازمندان و مستمندان.[4]
اگر تنها به حکمت های گفته شده نظر داشته باشیم، حتی در صورتی که از گوشت های قربانی هیچ استفاده ای نشود باز این حکمت ها می تواند حاصل شود.
3. کمک به مستمندان (اطعام آنان)از آيات قران به خوبى استفاده مىشود كه یکی از اهداف قربانى كردن اين است كه گوشت آن به مصرف هاى لازم برسد هم قربانى كننده از آن استفاده كند و هم قسمتى را به فقيران نيازمند برساند. [5]
بر اساس این هدف ارزشمند، مسلمانان مجاز نيستند گوشت هاى قربانى را در سرزمين منى بر روى زمين بيندازند تا گنديده شود و يا در زير خاكها مدفون كنند، بلكه گوشت های حاصل از قربانی در سرزمین مقدس منا باید در درجه اول به مصرف افراد نیازمند آن سرزمین برسد و اگر نيازمندانى در آن روز و در آن سرزمين پيدا نشوند بايد آن را به مناطق ديگر حمل كنند و در اختیار نیازمندان قرار دهند. حتی بر اساس این حکمت نیز اگر این گوشت ها به موقع به دست افرد نیازمند نرسد و فاسد گردد نباید گفت پس قربانی لازم نیست! بلکه مسلمانان باید سعی کنند با استفاده از امکانات پیشرفته این ثروت عظیم را حفظ کرده و در اسرع وقت در اختیار نیازمندان قرار دهند. به عبارت دیگر؛ نباید گفت چون به دست فقرا نمی رسد قربانی نکنید، بلکه باید گفت چون قربانی واجب است و یکی از حکمت های آن هم استفاده فقرا از این گوشت است، باید امکانات لازم را فراهم کرد.
خوشبختانه در چند سال اخیر، امکانات بسيارى خوبی درکشتار گاه های مکه فراهم شده است و مسئولین حج تا حد زیادی موفق شده اند با منجمد کردن این گوشتها جلو اسراف را گرفته و آنها را به مصرف نیازمندان برسانند. اگر چه این موفقیت هنوز به مرحله صد در صد نرسیده است اما با موفقیت های بزرگی که در این راه حاصل شده است تا آن استفاده صد در صد تنها فاصله اندکی باقی است.
پی نوشتها:
[1] مناسك حج (المحشى للإمام الخميني؛ ص: 100مناسك حج (للخامنئي)، ص: 16
[2] برگرفته از سایت پرسمان قرآن
[3]حج،37:" لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ"
[4] تفسير نمونه، ج14، ص: 107
[5] تفسير نمونه، ج14، ص: 83
منبع: http://farsi.islamquest.net