پرسش :
پيامبر اکرم(ص) در حجة الوداع چه رهنمودهائي به مردم دادند؟
پاسخ :
پيامبراکرم(ص) دربارة تعليم اسرار حج و بيان سرّ بعضي از زواياي آن در حجة‌الوداع مطالبي فرمودند كه نموداري از آن ذيلا بيان مي شود:
1ـ تهذيب نفس و تزكيه روح در ابعاد توحيد و پيوند با امام و اتحاد و انفاق و حفظ هماهنگي عامة مؤمنان:
يكي از خطابه هاي رسول اكرم(ص) در حجة الوداع، در سرزمين منا و در مسجد خيف ايراد شده است. آن حضرت در آغاز اين خطبه، در تشويق حاضران براي آنكه گفتارش را به ياد بسپارند، فرمود: خدا ياري كند بنده اي را كه سخنم را شنيد وبه ياد سپرد وبه كسي كه نشنيده بود ،رسانيد. چه بسا حامل فقهي كه خود فقيه نباشد وچه بسا حامل فقهي كه آن را به سوي كسي مي برد كه از او فقيه تراست:
«نَصرُالله عَبداَسِمعَ مَقالَتي فَوَعاها وحَفَظها وبَلَغَها مَن لَم يَسمَعها. فَرُبَّ حامِل فقه غير فَقيهٍ وَرُبَّ حامل فقهٍ إلي من هو أفقه منه». آنگاه فرمود :سه چيز است كه دلهاي مسلمانان بدانها خيانت روا نمي دارد:
الف: همة كارها را خالصانه براي خدا انجام دادن .توحيد را درهمة كارها حاكم كردن.
ب: با زمامداران حق ،ناصحانه برخوردكردن وپيوند با امام راستين را محفوظ داشتن ومسائل را با مقام رهبري درميان گذاشتن وجريان را درست گزارش دادن ورهنمود كامل گرفتن و خالصانه به كار بستن.
ج: اتحاد همه جانبة با مؤمنان را حفظ كردن و از اجتماع انان جدا نشدن وصفوف به هم فشردة آنها را ترك نكردن وملازم صحنه همياري وهماهنگي آنان بودن وتاروپود جامعة اسلامي را باحضور در متن اجتماع مستحكم كردن:
«ثَلاثٌ لا يغل عليهنُّ قلب امريٍٍءمسلمٍٍ :إخلاص ُ العمل لله والنُّصيحه لأئمّه المسلمين واللزوم لجماعتهم»؛(كافي 1/403-404)
بنابراين ،حج گزار خدا را به اخلاص كامل وبي شائبه دردين او مي پرستد وسران وپيشوايان خويش را نصيحت ودرباره آن خيرخواهي مي كند وهمراه با جامعه اسلامي است ؛ چنانكه اميرالمومنين امام علي (ع ) فرمود: بدان كه درمتحد و يكپارچه ساختن امت حضرت محمد (ص )وهماهنگي وسازگاري آنان با يكديگر ،كسي از من حريص تر نيست .من بدين كار ،پاداش نيكو وسرانجام شايسته از خدا مي طلبم:
«وليس رجل ـفاعلم ـأحرص علي جماعه أمه محمد (ص )وألفتها مني أبتغي بذلك حسن الثواب وكرم الماب» ؛(نهج البلاغه ،نامة 78،بند2ـ3)
2ـبرقراري امنيت همه جانبه مردم وحفظ مال وخون آنان از تها جم:
رسول اكرم(ص) خطبه اي ديگر در مراسم حجه الوداع ايراد فرمودند (تاريخ يعقوبي 2/109ـ112) كه در اينجا بخشهايي از آن نقل مي شود: خداوند خونها واموالتان رابر شما حرام فرمود ...و در زمين به تبهكاري مكوشيد .پس هر كس كه امانتي نزد اوست آن را ادا كند:
«فإنّ الله حرّم عليكم دما ئكم وأموالكم ...واتقواالله ولا تبخسوا الناس أشياءهم ولا تَعثَوا في الأرض مُفسدين. فمن كانت عنده أمانه فليؤدها». بنابراين ،حج گزار، امين اعراض و اسرار مردم است؛ زيرا دلهاي آزادگان گنجينههاي اسرار است.
3ـحفظ اصل مساوات وبرابري فردي ونژادي :
مردم دراسلام يكسانند .عرب را برعجم وعجم را بر عرب هيچ برتري نيست مگر به تقواي خدا: «النّاس في الإسلام سواء...لا فضّل عربي علي عجمي و لاعجمي علي عربيُّ إلا بتقوي الله»؛ يعني همه افراد در برابر قانون اسلامي مساوي و برابرند و همچنين همة اقوام و قبايل نيز در قبال اسلام يكسانند.
بنابراين، حج گزار در پي مساوات با مردم است و خود را بر ديگري برتر نمي بيند و قومش را بر قوم ديگر مقدم نمي شمارد و افراد و ملّتها را يكسان و برابر مي بيند.
4ـ پالايش جامعة اسلامي از سنّتهاي جاهلي در مورد اموال و خونها و بغض و كينه ها؛ بدين صورت كه خونخواهيها و خونريزيهايي كه در جاهليت بر محور انتقام جابرانه و كينه توزيهاي خصمانه رايج بود، خاتمه داده شود و ربا خواريهاي گذشته كه خون آشامي اقتصادي بود، پايان يافته تلقي گردد.
پيامبر اكرم(ص) براي اهميّت تحريم ربا و تخطئه خون آشامي جاهلي آن، ضمن آنكه همة اسناد و مدارك بستانكاران ربوي را لغو و بي اثر دانست فرمود: اولين ربايي كه سند آن را زير پا مي گذارم و باطل بودن آن را اعلام مي كنم سند ربوي عمويم عباس بن عبدالمطلب است:
«كلّ دمٍ كان في الجاهليّه موضوع تحت قدميُّ ... و كلّ رباُُ كان في الجاهليّة موضوع تحت قدميُّ و أوّل ربا اَضعه ربا العبّاس بن عبد المطلب»
بنابراين، سابقة بدرفتاري قومي، حج گزار را وانمي دارد كه در حقّ آنها دست به بدي بيالايد مائده/8و دنيا دوستي او را بدانجا نمي كشد كه به خدا اعلان جنگ داده و بگويد: بيع نيز همچون رباست؛ بقره/275 زيرا خود مي داند كه خداي سبحان ربا را نابود مي كند وصدقات را فزوني مي بخشد.بقره/276
5ـ رعايت حقوق زنان و با آنان به نيكي رفتار كردن و زحمات آنان را با خدمات متقابل و متعادل جبران كردن:
شما را در مورد زنان به خير و نيكي سفارش مي كنم ... شما را بر آنها حقي است و ايشان را بر شما حقي است و پوشاك و خوراك آنها بايد در حد متعارف باشد:«أوصيكم بالنّساء خيراً... و لكم عليهنُّ حقّ ولهنُّ عليكم حقُّ كسوتهنُّ ورزقهنُّ بالمعروف».
بنابراين، حجّ گزار نظاره گر و شاهد و رعايت كنندة اين آيات شريف است كه: «جعل بينكم مودّة ورحمة»روم/21و «هنّ لباس لكم و انتم لباسٌ كَهُنَّ» بقره/188 «وَ لَهنَّ مثل الّذي عليهنّ بالمعروف»بقره/228.
6ـ محترم شمردن حقوق خدمتگزاران و كارگران و زيردستان و برطرف كردن نيازمنديهاي آنان در خوراك و پوشاك، همانند خود:
شما را به زير دستانتان سفارش مي كنم. از آنچه خود مي خوريد به آنها بخورانيد و از آنچه خود در بر مي كنيد به آنها نيز بپوشانيد:«فأوصيكم بمن مَلَكَتْ أَيمانُكم فأطعِموهُم ممّا تأكلون وألبسوهُم ممّا تلبسون».
بنابراين، حج گزار به زيردستانش محبّت مي ورزد و خود رابر آنها برتر نمي شمارد، بلكه با آنان بر سر يك سفره مي نشيند و آنچه را خود مي پوشد بدانان مي پوشاند و هيچ گاه از راه تفاخر به آنها نمي گويد: من از تو داراتر و خوشترم.مريم/74
7ـ اصول برادري و فضايل اخلاقي را نسبت به برادران اسلامي رعايت كردن و حيثيت و آبروي آنان را محترم شمردن و به مال و خون آنان تعدي نكردن:
مسلمان برادر مسلمان است، او را فريب نمي دهد و بدو خيانت نمي كند و غيبت او را روا نمي دارد و ريختن خون و تعرض جاني به او را روا نمي داند و تصرف و برداشت چيزي از ثروتش را جايز نمي شمرد مگر با رضايتش:
«إنّ المسلم أخو المسلم لا يغشّه و لا يَخوُنه و لا يَغتابُه و لا يحلّ له دمُه شيء مِن ماله ألا بِطَيبةِ نَفسه»
بنابراين، حج گزار با هر مسلمان ديگري برادر ديني است. پدر او نور و مادرش رحمت است. (بحار64/64و 74ـ75)او پاك است و جز پاك را قصد نمي كند.
8ـ قرآن كريم و اهل بيت نبوّت و امامت(س) را گرامي داشتن و از اين دو وزنة وزين، الهام گرفتن و از آنها جدا نشدن:
من در ميان شما چيزي بر جا نهادم كه تا زماني كه بدان تمسّك مي جوييد، هرگز گمراه نمي شويد: كتاب خدا و عترتم، يعني خاندانم را:
«إِنّّي قد خلّفت فيكم ما إن تَمَسَّكتُم بِه لَن تَضلّوا: كتاب الله و عترتي أهلّ بيتي»
بنابراين، حج گزار به ريسمان خداوند چنگ مي زند و هر كس به ريسمان خدا چنگ انداخت به راه راست هدايت شده است.آل عمران/101
9ـ همگان را در برابر قانون الهي مسئول دانستن و از احكام اسلام پاسداري كردن وبه عنوان ره توشه حج و زيارت كعبه آنچه را در آن صحنه گذشت به غايبان رساندن:
شما مسئول هستيد پس بايد افراد شاهد شما به افراد غايب اطلاع دهد:
«إنكم مسئولون فليبلّغ الشاهد منكم الغائب»
بنابراين ،حج گزار فقيهي است ك براي مسلمان ديگري كه توفيق حضور در مواقف رانداشته وحرمين واجتماعاتي را كه در آنها برپا شده ادراك نكرده ،حامل بار فقه است.
10ـولايت وامامت اميرالمومنين، علي بن ابيطالب (ع ) را مطرح كردن و امت را با امام آشنا كردن و امام را به بامت شناساندن و اطاعت او را چون اطاعت پيامبر دانستن و در نتيجه حيات جامعه را زندگي معقول واسلامي كردن واز زندگي جاهلي نجات دادن.
رسول اكرم(ص) هنگام بازگشت به مدينه ،در محلي نزديك «جحفه »به نام «غديرخم »فرمود :هركس كه من مولاي اويم، علي هم مولاي اوست. خداوندا! دوستدار علي را دوست بدار و با كسي كه با او دشمني ميكند، دشمني فرما:
«مَن كُنت مولاه فعلي مولاه. اللّهم وال من والاه وعادمن عاداه»؛ (تاريخ يعقوبي 2/112 وكافي 1/295) با گماردن امام علي(ع) بدين مقام، دين كامل و نعمت تمام شد.مائده/3(1)
پی نوشت:
1. آيت الله جوادي آملي،صهباي حج
منبع: www.payambarazam.ir
پيامبراکرم(ص) دربارة تعليم اسرار حج و بيان سرّ بعضي از زواياي آن در حجة‌الوداع مطالبي فرمودند كه نموداري از آن ذيلا بيان مي شود:
1ـ تهذيب نفس و تزكيه روح در ابعاد توحيد و پيوند با امام و اتحاد و انفاق و حفظ هماهنگي عامة مؤمنان:
يكي از خطابه هاي رسول اكرم(ص) در حجة الوداع، در سرزمين منا و در مسجد خيف ايراد شده است. آن حضرت در آغاز اين خطبه، در تشويق حاضران براي آنكه گفتارش را به ياد بسپارند، فرمود: خدا ياري كند بنده اي را كه سخنم را شنيد وبه ياد سپرد وبه كسي كه نشنيده بود ،رسانيد. چه بسا حامل فقهي كه خود فقيه نباشد وچه بسا حامل فقهي كه آن را به سوي كسي مي برد كه از او فقيه تراست:
«نَصرُالله عَبداَسِمعَ مَقالَتي فَوَعاها وحَفَظها وبَلَغَها مَن لَم يَسمَعها. فَرُبَّ حامِل فقه غير فَقيهٍ وَرُبَّ حامل فقهٍ إلي من هو أفقه منه». آنگاه فرمود :سه چيز است كه دلهاي مسلمانان بدانها خيانت روا نمي دارد:
الف: همة كارها را خالصانه براي خدا انجام دادن .توحيد را درهمة كارها حاكم كردن.
ب: با زمامداران حق ،ناصحانه برخوردكردن وپيوند با امام راستين را محفوظ داشتن ومسائل را با مقام رهبري درميان گذاشتن وجريان را درست گزارش دادن ورهنمود كامل گرفتن و خالصانه به كار بستن.
ج: اتحاد همه جانبة با مؤمنان را حفظ كردن و از اجتماع انان جدا نشدن وصفوف به هم فشردة آنها را ترك نكردن وملازم صحنه همياري وهماهنگي آنان بودن وتاروپود جامعة اسلامي را باحضور در متن اجتماع مستحكم كردن:
«ثَلاثٌ لا يغل عليهنُّ قلب امريٍٍءمسلمٍٍ :إخلاص ُ العمل لله والنُّصيحه لأئمّه المسلمين واللزوم لجماعتهم»؛(كافي 1/403-404)
بنابراين ،حج گزار خدا را به اخلاص كامل وبي شائبه دردين او مي پرستد وسران وپيشوايان خويش را نصيحت ودرباره آن خيرخواهي مي كند وهمراه با جامعه اسلامي است ؛ چنانكه اميرالمومنين امام علي (ع ) فرمود: بدان كه درمتحد و يكپارچه ساختن امت حضرت محمد (ص )وهماهنگي وسازگاري آنان با يكديگر ،كسي از من حريص تر نيست .من بدين كار ،پاداش نيكو وسرانجام شايسته از خدا مي طلبم:
«وليس رجل ـفاعلم ـأحرص علي جماعه أمه محمد (ص )وألفتها مني أبتغي بذلك حسن الثواب وكرم الماب» ؛(نهج البلاغه ،نامة 78،بند2ـ3)
2ـبرقراري امنيت همه جانبه مردم وحفظ مال وخون آنان از تها جم:
رسول اكرم(ص) خطبه اي ديگر در مراسم حجه الوداع ايراد فرمودند (تاريخ يعقوبي 2/109ـ112) كه در اينجا بخشهايي از آن نقل مي شود: خداوند خونها واموالتان رابر شما حرام فرمود ...و در زمين به تبهكاري مكوشيد .پس هر كس كه امانتي نزد اوست آن را ادا كند:
«فإنّ الله حرّم عليكم دما ئكم وأموالكم ...واتقواالله ولا تبخسوا الناس أشياءهم ولا تَعثَوا في الأرض مُفسدين. فمن كانت عنده أمانه فليؤدها». بنابراين ،حج گزار، امين اعراض و اسرار مردم است؛ زيرا دلهاي آزادگان گنجينههاي اسرار است.
3ـحفظ اصل مساوات وبرابري فردي ونژادي :
مردم دراسلام يكسانند .عرب را برعجم وعجم را بر عرب هيچ برتري نيست مگر به تقواي خدا: «النّاس في الإسلام سواء...لا فضّل عربي علي عجمي و لاعجمي علي عربيُّ إلا بتقوي الله»؛ يعني همه افراد در برابر قانون اسلامي مساوي و برابرند و همچنين همة اقوام و قبايل نيز در قبال اسلام يكسانند.
بنابراين، حج گزار در پي مساوات با مردم است و خود را بر ديگري برتر نمي بيند و قومش را بر قوم ديگر مقدم نمي شمارد و افراد و ملّتها را يكسان و برابر مي بيند.
4ـ پالايش جامعة اسلامي از سنّتهاي جاهلي در مورد اموال و خونها و بغض و كينه ها؛ بدين صورت كه خونخواهيها و خونريزيهايي كه در جاهليت بر محور انتقام جابرانه و كينه توزيهاي خصمانه رايج بود، خاتمه داده شود و ربا خواريهاي گذشته كه خون آشامي اقتصادي بود، پايان يافته تلقي گردد.
پيامبر اكرم(ص) براي اهميّت تحريم ربا و تخطئه خون آشامي جاهلي آن، ضمن آنكه همة اسناد و مدارك بستانكاران ربوي را لغو و بي اثر دانست فرمود: اولين ربايي كه سند آن را زير پا مي گذارم و باطل بودن آن را اعلام مي كنم سند ربوي عمويم عباس بن عبدالمطلب است:
«كلّ دمٍ كان في الجاهليّه موضوع تحت قدميُّ ... و كلّ رباُُ كان في الجاهليّة موضوع تحت قدميُّ و أوّل ربا اَضعه ربا العبّاس بن عبد المطلب»
بنابراين، سابقة بدرفتاري قومي، حج گزار را وانمي دارد كه در حقّ آنها دست به بدي بيالايد مائده/8و دنيا دوستي او را بدانجا نمي كشد كه به خدا اعلان جنگ داده و بگويد: بيع نيز همچون رباست؛ بقره/275 زيرا خود مي داند كه خداي سبحان ربا را نابود مي كند وصدقات را فزوني مي بخشد.بقره/276
5ـ رعايت حقوق زنان و با آنان به نيكي رفتار كردن و زحمات آنان را با خدمات متقابل و متعادل جبران كردن:
شما را در مورد زنان به خير و نيكي سفارش مي كنم ... شما را بر آنها حقي است و ايشان را بر شما حقي است و پوشاك و خوراك آنها بايد در حد متعارف باشد:«أوصيكم بالنّساء خيراً... و لكم عليهنُّ حقّ ولهنُّ عليكم حقُّ كسوتهنُّ ورزقهنُّ بالمعروف».
بنابراين، حجّ گزار نظاره گر و شاهد و رعايت كنندة اين آيات شريف است كه: «جعل بينكم مودّة ورحمة»روم/21و «هنّ لباس لكم و انتم لباسٌ كَهُنَّ» بقره/188 «وَ لَهنَّ مثل الّذي عليهنّ بالمعروف»بقره/228.
6ـ محترم شمردن حقوق خدمتگزاران و كارگران و زيردستان و برطرف كردن نيازمنديهاي آنان در خوراك و پوشاك، همانند خود:
شما را به زير دستانتان سفارش مي كنم. از آنچه خود مي خوريد به آنها بخورانيد و از آنچه خود در بر مي كنيد به آنها نيز بپوشانيد:«فأوصيكم بمن مَلَكَتْ أَيمانُكم فأطعِموهُم ممّا تأكلون وألبسوهُم ممّا تلبسون».
بنابراين، حج گزار به زيردستانش محبّت مي ورزد و خود رابر آنها برتر نمي شمارد، بلكه با آنان بر سر يك سفره مي نشيند و آنچه را خود مي پوشد بدانان مي پوشاند و هيچ گاه از راه تفاخر به آنها نمي گويد: من از تو داراتر و خوشترم.مريم/74
7ـ اصول برادري و فضايل اخلاقي را نسبت به برادران اسلامي رعايت كردن و حيثيت و آبروي آنان را محترم شمردن و به مال و خون آنان تعدي نكردن:
مسلمان برادر مسلمان است، او را فريب نمي دهد و بدو خيانت نمي كند و غيبت او را روا نمي دارد و ريختن خون و تعرض جاني به او را روا نمي داند و تصرف و برداشت چيزي از ثروتش را جايز نمي شمرد مگر با رضايتش:
«إنّ المسلم أخو المسلم لا يغشّه و لا يَخوُنه و لا يَغتابُه و لا يحلّ له دمُه شيء مِن ماله ألا بِطَيبةِ نَفسه»
بنابراين، حج گزار با هر مسلمان ديگري برادر ديني است. پدر او نور و مادرش رحمت است. (بحار64/64و 74ـ75)او پاك است و جز پاك را قصد نمي كند.
8ـ قرآن كريم و اهل بيت نبوّت و امامت(س) را گرامي داشتن و از اين دو وزنة وزين، الهام گرفتن و از آنها جدا نشدن:
من در ميان شما چيزي بر جا نهادم كه تا زماني كه بدان تمسّك مي جوييد، هرگز گمراه نمي شويد: كتاب خدا و عترتم، يعني خاندانم را:
«إِنّّي قد خلّفت فيكم ما إن تَمَسَّكتُم بِه لَن تَضلّوا: كتاب الله و عترتي أهلّ بيتي»
بنابراين، حج گزار به ريسمان خداوند چنگ مي زند و هر كس به ريسمان خدا چنگ انداخت به راه راست هدايت شده است.آل عمران/101
9ـ همگان را در برابر قانون الهي مسئول دانستن و از احكام اسلام پاسداري كردن وبه عنوان ره توشه حج و زيارت كعبه آنچه را در آن صحنه گذشت به غايبان رساندن:
شما مسئول هستيد پس بايد افراد شاهد شما به افراد غايب اطلاع دهد:
«إنكم مسئولون فليبلّغ الشاهد منكم الغائب»
بنابراين ،حج گزار فقيهي است ك براي مسلمان ديگري كه توفيق حضور در مواقف رانداشته وحرمين واجتماعاتي را كه در آنها برپا شده ادراك نكرده ،حامل بار فقه است.
10ـولايت وامامت اميرالمومنين، علي بن ابيطالب (ع ) را مطرح كردن و امت را با امام آشنا كردن و امام را به بامت شناساندن و اطاعت او را چون اطاعت پيامبر دانستن و در نتيجه حيات جامعه را زندگي معقول واسلامي كردن واز زندگي جاهلي نجات دادن.
رسول اكرم(ص) هنگام بازگشت به مدينه ،در محلي نزديك «جحفه »به نام «غديرخم »فرمود :هركس كه من مولاي اويم، علي هم مولاي اوست. خداوندا! دوستدار علي را دوست بدار و با كسي كه با او دشمني ميكند، دشمني فرما:
«مَن كُنت مولاه فعلي مولاه. اللّهم وال من والاه وعادمن عاداه»؛ (تاريخ يعقوبي 2/112 وكافي 1/295) با گماردن امام علي(ع) بدين مقام، دين كامل و نعمت تمام شد.مائده/3(1)
پی نوشت:
1. آيت الله جوادي آملي،صهباي حج
منبع: www.payambarazam.ir