پرسش :
نقش روزه از نظر مراتب تاثيرگذاري در مسيرحركت تكاملي انسان را توضيح دهيد؟
پاسخ :
روزه، از نظر مراتب و زاويه نقشي كه در تكامل انسان دارد، به سه دسته تقسيم مي شود و از همين رو است كه علماي اخلاق و سير و سلوك، روزه را به: 1- روزه عوام 2- روزه خواص 3- و روزه خواص خواص تقسيم كرده اند.
1- روزه عوام
اين مرتبه از روزه، با پرهيز از مفطرات روزه صورت مي پذيرد، كه آسان ترين و پايين ترين مرتبه روزه داري است. پيامبر (ص) مي فرمايد:
«ان ايسر ما افترض الله تعالي علي الصائم في صيامه، ترك الطعام و الشراب؟1
آسان ترين چيزي كه خداي متعال بر روزه دار در روزه داري اش واجب ساخته است نخوردن و نياشاميدن است.
2- روزه خواص
در اين مرتبه از روزه، روزه دار، تنها به پرهيز از مفطرات روزه، بسنده نمي كند، بلكه از همه حرام هاي الهي پرهيز مي نمايد. از اين رو، اجتناب از مفطرات شرط درستي روزه و اجتناب از حرام ها، شرط قبولي آن است. بر اين اساس، همه احاديثي كه با عنوان «مهم ترين آداب روزه داري» آمده به اين مرتبه از روزه داري اشاره دارند. پيامبر اعظم(ص) از قول خداي متعال مي فرمايد: قال رسول الله(ص): يقول الله: «من لم تصم جوارحه عن محارمي، فلا حاجه في ان يدع طعامه و شرابه من اجلي.»
پيامبر اعظم در حديث قدسي مي فرمايد: «هركس اعضايش از حرام هاي من، روزه دار نباشد، نيازي نيست كه به خاطر من، خوراك و نوشيدني اش را ترك كند.»
3- روزه خواص خواص
اين مرتبه از روزه با بازداشتن قلب و نگهداري آن از هرچيزي كه اشغال كننده دل (چه حلال و چه حرام) است بجز خدا، به دست مي آيد. ابوحامد غزالي در توصيف اين مرتبه از روزه مي گويد:
«اما روزه خواص خواص، روزه دل از همت هاي دون و انديشه هاي دنيوي و بازداشتن كلي آن از غيرخداوند است. شكستن اين مرتبه از روزه، با انديشه درباره غيرخدا و قيامت، و فكر درباره دنيا تحقق مي يابد، (مگر دنيايي كه به خاطر دين خواسته شود كه چنين دنيايي، توشه آخرت است و دنيا نيست) تا آنجا كه اهل دل گفته اند: «هر كس در روزش به تدبير آنچه با آن افطار مي كند، اهتمام ورزد، گناه بر او نوشته مي شود، چرا كه اين از كم اطميناني به فضل خدا و يقين اندك به روزي موعود خويش است.»
آري اين مرتبه، رتبه پيامبران، صديقان و مقربان است.
امام علي(ع) در مقام اشاره به اين سه مرتبه مي فرمايد:
«صوم القلب خيرمن صيام اللسان و صيام اللسان خيرمن صيام البطن(2)
امام علي(ع) مي فرمايد:
روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شكم. هر يك از دو مرتبه اخير، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگي آنان مراتب بسياري دارد، علاوه بر اين كه خود روزه هم از نظر انگيزه هاي روزه دار گوناگون است. نقطه اوج اين مراتب، حال روزه داري است كه انگيزه روزه داري اش نه بيم از كيفر و نه شوق به ثواب، بلكه تنها به خاطر فرمان برداري از فرمان الهي، علاقمندي به تقرب به خداي سبحان و كسب رضا و لقاي اوست.
پي نوشت ها
1- بحارالانوار، ج 97، ص 352
2- غررالحكم، حديث 5890
منبع: مراقبات ماه رمضان: محمدمحمدي ري شهري
روزه، از نظر مراتب و زاويه نقشي كه در تكامل انسان دارد، به سه دسته تقسيم مي شود و از همين رو است كه علماي اخلاق و سير و سلوك، روزه را به: 1- روزه عوام 2- روزه خواص 3- و روزه خواص خواص تقسيم كرده اند.
1- روزه عوام
اين مرتبه از روزه، با پرهيز از مفطرات روزه صورت مي پذيرد، كه آسان ترين و پايين ترين مرتبه روزه داري است. پيامبر (ص) مي فرمايد:
«ان ايسر ما افترض الله تعالي علي الصائم في صيامه، ترك الطعام و الشراب؟1
آسان ترين چيزي كه خداي متعال بر روزه دار در روزه داري اش واجب ساخته است نخوردن و نياشاميدن است.
2- روزه خواص
در اين مرتبه از روزه، روزه دار، تنها به پرهيز از مفطرات روزه، بسنده نمي كند، بلكه از همه حرام هاي الهي پرهيز مي نمايد. از اين رو، اجتناب از مفطرات شرط درستي روزه و اجتناب از حرام ها، شرط قبولي آن است. بر اين اساس، همه احاديثي كه با عنوان «مهم ترين آداب روزه داري» آمده به اين مرتبه از روزه داري اشاره دارند. پيامبر اعظم(ص) از قول خداي متعال مي فرمايد: قال رسول الله(ص): يقول الله: «من لم تصم جوارحه عن محارمي، فلا حاجه في ان يدع طعامه و شرابه من اجلي.»
پيامبر اعظم در حديث قدسي مي فرمايد: «هركس اعضايش از حرام هاي من، روزه دار نباشد، نيازي نيست كه به خاطر من، خوراك و نوشيدني اش را ترك كند.»
3- روزه خواص خواص
اين مرتبه از روزه با بازداشتن قلب و نگهداري آن از هرچيزي كه اشغال كننده دل (چه حلال و چه حرام) است بجز خدا، به دست مي آيد. ابوحامد غزالي در توصيف اين مرتبه از روزه مي گويد:
«اما روزه خواص خواص، روزه دل از همت هاي دون و انديشه هاي دنيوي و بازداشتن كلي آن از غيرخداوند است. شكستن اين مرتبه از روزه، با انديشه درباره غيرخدا و قيامت، و فكر درباره دنيا تحقق مي يابد، (مگر دنيايي كه به خاطر دين خواسته شود كه چنين دنيايي، توشه آخرت است و دنيا نيست) تا آنجا كه اهل دل گفته اند: «هر كس در روزش به تدبير آنچه با آن افطار مي كند، اهتمام ورزد، گناه بر او نوشته مي شود، چرا كه اين از كم اطميناني به فضل خدا و يقين اندك به روزي موعود خويش است.»
آري اين مرتبه، رتبه پيامبران، صديقان و مقربان است.
امام علي(ع) در مقام اشاره به اين سه مرتبه مي فرمايد:
«صوم القلب خيرمن صيام اللسان و صيام اللسان خيرمن صيام البطن(2)
امام علي(ع) مي فرمايد:
روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شكم. هر يك از دو مرتبه اخير، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگي آنان مراتب بسياري دارد، علاوه بر اين كه خود روزه هم از نظر انگيزه هاي روزه دار گوناگون است. نقطه اوج اين مراتب، حال روزه داري است كه انگيزه روزه داري اش نه بيم از كيفر و نه شوق به ثواب، بلكه تنها به خاطر فرمان برداري از فرمان الهي، علاقمندي به تقرب به خداي سبحان و كسب رضا و لقاي اوست.
پي نوشت ها
1- بحارالانوار، ج 97، ص 352
2- غررالحكم، حديث 5890
منبع: مراقبات ماه رمضان: محمدمحمدي ري شهري