پرسش :
اگر خمس سود تجارت و كسب يك فريضه است، چرا دير هنگام وضع شده و ائمه معصومينعليهم السلام در زمان متأخر آن را واجب كردهاند؟
پاسخ :
ترديدي نيست كه آيه خمس در عصر رسالت نازل شده و پيامبر اكرمصلي الله عليه وآله اين فريضه را به اجرا درآوردهاند و آنچه مسلّم است اينكه حضرت رسولصلي الله عليه وآله خمس غنايم جنگي را اخذ ميكرد. اما خمس سود تجارت بنا به ضرورت و مصالحي تا عصر امامانعليهم السلام به تأخير افتاد. شايد اين ضرورت را بتوان در چند امر خلاصه كرد:
1. خمس با زكات اين تفاوت را دارد كه منفعت زكات به عموم مسلمانان بر ميگردد؛ ولي موضوع خمس به شخص پيامبر اكرم و خويشان او اختصاص دارد؛ لذا مصلحتي بر اجراي آن نميديدند.خويي، سيدابوالقاسم، مستند العروة الوثقي، كتاب الخمس، ص 196.
2. در عصر رسالت، فقر عمومي بر جامعه حاكم بود و مسلمانان به جهت تنگدستي، قدرت پرداخت خمس را نداشتند. از اين رو پيامبر گراميصلي الله عليه وآله از بيان و جمعآوري خمس درآمد صرف نظر كردند.
3. رويكرد سياسي مهمترين عاملي بود كه نگذاشت، ائمه معصومين تا زمان امام باقرعليه السلام به بعد، اين فريضه الهي را به اجرا درآورند، زيرا جلب و جمع اموال، از وظايف سلطان بوده و هر كس با آنان رقابت ميكرد، به عنوان فرد متمرد از قانون و مخالف حاكميت و به اتهام جمعآوري سلاح و توطئه عليه رژيم، تحت تعقيب قرار ميگرفت. اما پس از برقراري آزادي نسبي در عصر عباسيان و شرايط موجود بر ائمهعليهم السلام، اين امكان را داد تا به طور غيرعلني خمس را از مسلمانان دريافت كنند.مدرسي، محمدتقي، احكام الخمس، ص 16.
4- پيامبر اسلامصلي الله عليه وآله از يك سو به جهت ارتباطش با غيب ميدانستند كه درآينده نه چندان دور، امر خلافت و حكومت از مسير اصلي خود - كه شايسته آنان است - منحرف شده و به دست نااهلان و غاصبان زورگو ميافتد و از ديگر سوي خمس «وجه الامارة» است و بايد به دست حاكم و سلطان سپرده شود و اگر حضرت رسولصلي الله عليه وآله وجوب خمس درآمد كسب را بيان و آشكار ميكردند؛ اين امر فرصتي را براي حاكمان جور پيش ميآورد تا با دستاويز شرعي، اموال مسلمانان را به غارت برند و بر ظلم و ستم خود بيفزايند. اين پيشبيني و تيزبيني حضرتصلي الله عليه وآله باعث شد كه اين حكم الهي در پرده خفا پنهان بماند.هاشمي شاهرودي، سيد محمود، كتاب الخمس، ج 2
www.eporsesh.com
ترديدي نيست كه آيه خمس در عصر رسالت نازل شده و پيامبر اكرمصلي الله عليه وآله اين فريضه را به اجرا درآوردهاند و آنچه مسلّم است اينكه حضرت رسولصلي الله عليه وآله خمس غنايم جنگي را اخذ ميكرد. اما خمس سود تجارت بنا به ضرورت و مصالحي تا عصر امامانعليهم السلام به تأخير افتاد. شايد اين ضرورت را بتوان در چند امر خلاصه كرد:
1. خمس با زكات اين تفاوت را دارد كه منفعت زكات به عموم مسلمانان بر ميگردد؛ ولي موضوع خمس به شخص پيامبر اكرم و خويشان او اختصاص دارد؛ لذا مصلحتي بر اجراي آن نميديدند.خويي، سيدابوالقاسم، مستند العروة الوثقي، كتاب الخمس، ص 196.
2. در عصر رسالت، فقر عمومي بر جامعه حاكم بود و مسلمانان به جهت تنگدستي، قدرت پرداخت خمس را نداشتند. از اين رو پيامبر گراميصلي الله عليه وآله از بيان و جمعآوري خمس درآمد صرف نظر كردند.
3. رويكرد سياسي مهمترين عاملي بود كه نگذاشت، ائمه معصومين تا زمان امام باقرعليه السلام به بعد، اين فريضه الهي را به اجرا درآورند، زيرا جلب و جمع اموال، از وظايف سلطان بوده و هر كس با آنان رقابت ميكرد، به عنوان فرد متمرد از قانون و مخالف حاكميت و به اتهام جمعآوري سلاح و توطئه عليه رژيم، تحت تعقيب قرار ميگرفت. اما پس از برقراري آزادي نسبي در عصر عباسيان و شرايط موجود بر ائمهعليهم السلام، اين امكان را داد تا به طور غيرعلني خمس را از مسلمانان دريافت كنند.مدرسي، محمدتقي، احكام الخمس، ص 16.
4- پيامبر اسلامصلي الله عليه وآله از يك سو به جهت ارتباطش با غيب ميدانستند كه درآينده نه چندان دور، امر خلافت و حكومت از مسير اصلي خود - كه شايسته آنان است - منحرف شده و به دست نااهلان و غاصبان زورگو ميافتد و از ديگر سوي خمس «وجه الامارة» است و بايد به دست حاكم و سلطان سپرده شود و اگر حضرت رسولصلي الله عليه وآله وجوب خمس درآمد كسب را بيان و آشكار ميكردند؛ اين امر فرصتي را براي حاكمان جور پيش ميآورد تا با دستاويز شرعي، اموال مسلمانان را به غارت برند و بر ظلم و ستم خود بيفزايند. اين پيشبيني و تيزبيني حضرتصلي الله عليه وآله باعث شد كه اين حكم الهي در پرده خفا پنهان بماند.هاشمي شاهرودي، سيد محمود، كتاب الخمس، ج 2
www.eporsesh.com