پرسش :
پيامبر(ص) در خطبه غدير بر چه مسايلي بيشتر تأکيد کردند؟
پاسخ :
حضرت در اين خطبه در چند محور سخنراني کردند و در جاهاي مختلف از بياناتشان بر آنها تأکيد داشتند تا اهميت و يا زيان آنها بر همگان روشن شود، منتهي ما به جهت اينکه مي خواهيم موارد محوري را ذکر کنيم و اين خود انسجام خاصي را مي طلبد، لذا به اختصار در ذيل هر محور، مواردي از آن را ذکر مي کنيم. پنج محور مورد بررسي است كه عبارتند از: 1. طرح مسأله توحيد؛ 2. طرح مسأله ولايت و جانشيني و بيان فضايل اهل بيت ـ عليهم السلام ـ؛ 3. خبر از وجود گروه نفاق و آزارهاي آنها؛ 4. بيان خصوصيات دوستان و دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ؛ 5. طرح مسأله بيعت براي جانشيني علي ـ عليه السلام ـ؛ 6. حفظ شعائر.
اکنون با تفصيل بيشتري به هر يک مي پردازيم:
1. پيامبر بعد از حمد و ثناي الهي به طرح مسأله توحيد و يکتاپرستي پرداختند و در ضمن عباراتي، نحوه نگرش به مسأله توحيد را بازگو کردند: خدايي که در عظمت يکتاست، در وحدانيت تنهاست، در قدرت و سلطه خود در امور قادر و عظيم است، علم او بر همه چيز احاطه دارد و در همه جا حاضر و ناظر است... باطن را مي فهمد و ضماير را مي داند و پنهان ها بر او مخفي نمي ماند. مي خواهد پس به انجام مي رساند و اراده مي کند پس مقدر مي نمايد و مي داند پس به شماره مي آورد... او را سپاس مي گويم و دائما شکر مي نمايم، چه در آسايش و چه در گرفتاري، چه در حال شدت و چه در حال آرامش و به او و ملائکه و کتابهايش و پيامبرانش ايمان مي آورم... .
2. طرح مسأله جانشيني و بيان فضايل علي و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ که قسمت بيشتر سخنراني حضرت را تشکيل مي دهد و در واقع قسمت مهم خطبه همين بخش است: خداوند به من چنين وحي کرده است «بسم الله الرحمن الرحيم: يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربّک...» اي پيامبر! ابلاغ کن آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است و اگر انجام ندهي رسالت او را انجام نداده اي و خداوند تو را از شرّ مردم حفظ خواهد نمود». پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ سبب نزول اين آيه را چنين بازگو کردند: « من سبب نزول اين آيه را براي شما بيان مي کنم و اعلام مي کنم بر هر سفيد و سياه که «انّ علي بن ابي طالب اخي و وصيي و خليفتي و امام من بعدي؛ علي بن ابي طالب برادر من و وصي من و جانشين من در امتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسي است جز اينکه پيامبري بعد از من نيست و خداوند در اين مورد آيه اي بر من نازل کرده است: «انما وليکم الله و رسوله و الذين ...» صاحب اختيار شما خدا و رسولش هستند و کساني که ايمان آورده و نماز به پا مي دارند و در حال رکوع زکات مي دهند و علي بن ابي طالب است که نماز را به پا داشته و در حال رکوع زکات داده و در هر حال خداوند عزوجل را قصد مي کند». پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از اينجا شروع مي کنند و به طور مفصل در مورد فضايل علي ـ عليه السلام ـ صحبت مي کنند که ما به چند مورد آن اشاره مي کنيم: اي مردم! اين مطلب را درباره او بدانيد و بفهميد و بدانيد که خداوند او را براي شما صاحب اختيار و امامي قرار داده که اطاعتش را واجب نموده است... اوست امام مبين که خداوند در قرآن کريم مي فرمايد: «و کلّ شي ء احصيناه في امام مبين». (يس / 12). و هر چيزي را در امام مبين جمع کرديم. اي مردم! از علي به سوي ديگري گمراه نشويد و از او روي بر مگردانيد و از ولايت او سرباز نزنيد... اي مردم! او را فضيلت دهيد که خدا او را فضيلت داده است و او را قبول کنيد که خداوند او را منصوب کرده است...» اي مردم! علي طرفدار حق است که خداوند در کتاب خود فرموده و درباره کسي که با او مخالفت کند نيز فرموده است: «يا حسرتي علي ما فرّطت في جنب الله» متمردين، وقت مرگ حسرت مي برند که چرا از طرفداران خداوند دوري کرده اند. (زمر / 56). پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دستش را بر بازوي علي ـ عليه السلام ـ زد، پيامبر با دست اش او را بلند کرد و هر دو دست را به سوي آسمان باز نمود و علي ـ عليه السلام ـ را از جا بلند نمود تا حدي که پاي آن حضرت موازي زانوي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رسيد. سپس فرمود: اي مردم! اين علي است برادر من و وصي من و جامع علم من، و جانشين من در تفسير کتاب خداوند عزوجل و دعوت به آن... اوست خليفه خدا و اوست اميرالمومنين علي ـ عليه السلام ـ و امام هدايت کننده... .
3. خبر از وجود گروه نفاق و آزارهاي آنها: پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين قسمت از گروهي خبر مي دهد که پيوسته پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را آزار و اذيت مي دادند و اينکه همين گروه آينده اسلام را به مخاطره خواهند انداخت: اي مردم! من از جبرئيل درخواست کردم که از خدا بخواهد تا مرا از ابلاغ اين مهم معاف بدارد، زيرا از کمي متقين و زيادي منافقين و افساد ملامت کنندگان و حيله هاي مسخره کنندگان اسلام اطلاع دارم .... و هم چنين به خاطر اينکه منافقين بارها مرا اذيت کرده اند تا آنجا که مرا گوش دهنده بر هر حرفي ناميدند و گمان کردند که من چنين هستم به خاطر ملازمت بسيار علي با من و توجه من به او... تا آنکه خداوند عزوجل در اين باره چنين نازل کرد: «و منهم الذين يوذن النبي...» و از آنان کساني هستند که پيامبر را اذيت مي کنند و مي گويند او گوش دهنده به هر حرفي است اگر من بخواهم گويندگان اين نسبت را نام مي برم و اگر بخواهم به شخص آنها اشاره کنم مي توانم و با علائم مي توانم آنها را معرفي کنم ولي در کار آنها من با بزرگواري رفتار کرده ام... اي مردم! بعد از من خلفايي خواهند بود که به آتش دعوت مي کنند و در روز قيامت کمک نمي شوند... به زودي خلافت بعد از من را با ظلم و زور مي گيرند... .
4. بيان خصوصياتِ دوستان و دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ : آگاه باشيد: دوستان ما اهل بيت ـ عليهم السلام ـ کساني هستند که خداوند عزوجل درباره آنان فرموده است: کساني که ايمان آورده اند و ايمانشان را با ظلم نپوشانده اند، بر ايشان امان است و آنان هدايت يافتگانند. (انعام / 82). آگاه باشيد که دوستان ايشان کساني اند که ايمان آورده اند و به شک نيفتاده اند... آگاه باشيد: که دشمنان اهل بيت کساني هستند که به شعله هاي آتش وارد مي شوند آگاه باشيد: که به دشمنان ايشان کساني هستند که از جهنم در حالي که مي جوشد صداي وحشتناکي مي شنوند و شعله کشيدن آن را مي بينند... .
5. طرح مسأله بيعت از مردم در جانشيني علي ـ عليه السلام ـ : اي مردم آگاه باشيد: که من بعد از پايان خطابه ام شما را به دست دادن با من به عنوان بيعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او فرا مي خوانم. اي مردم! آگاه باشيد که من با خدا بيعت کرده ام و علي با من بيعت کرده است و من از جانب خدا براي او از شما بيعت مي گيرم «ان الذين يبايعونک...» کساني که با تو بيعت مي کنند در واقع با خدا بيعت مي کنند، دست خداوند بر روي دست آنان است پس هر کس بيعت را بشکند اين شکستن بر ضرر خود اوست و هر کس به آنچه، خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظيمي مي دهد» اي مردم: با خدا بيعت کنيد و با من بيعت نماييد و با علي اميرالمومنين و حسن و حسين و امامان از ايشان... .
6. حفظ شعائر: اي مردم حج و عمره از شعائر الهي هستند... اي مردم به حج خدا برويد... اي مردم! نماز به پا داريد و زکات را بدهيد... اي مردم: آگاه باشيد: تقوا را، تقوا را... .
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ ماهنامه شيعه شناسي (ويژه نامه غدير) (با تصرف و تلخيص)، مجمع جهاني شيعه شناسي ـ تحت اشراف: استاد انصاري بوير احمدي ـ 1387ش.
منبع: اندیشه قم
حضرت در اين خطبه در چند محور سخنراني کردند و در جاهاي مختلف از بياناتشان بر آنها تأکيد داشتند تا اهميت و يا زيان آنها بر همگان روشن شود، منتهي ما به جهت اينکه مي خواهيم موارد محوري را ذکر کنيم و اين خود انسجام خاصي را مي طلبد، لذا به اختصار در ذيل هر محور، مواردي از آن را ذکر مي کنيم. پنج محور مورد بررسي است كه عبارتند از: 1. طرح مسأله توحيد؛ 2. طرح مسأله ولايت و جانشيني و بيان فضايل اهل بيت ـ عليهم السلام ـ؛ 3. خبر از وجود گروه نفاق و آزارهاي آنها؛ 4. بيان خصوصيات دوستان و دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ؛ 5. طرح مسأله بيعت براي جانشيني علي ـ عليه السلام ـ؛ 6. حفظ شعائر.
اکنون با تفصيل بيشتري به هر يک مي پردازيم:
1. پيامبر بعد از حمد و ثناي الهي به طرح مسأله توحيد و يکتاپرستي پرداختند و در ضمن عباراتي، نحوه نگرش به مسأله توحيد را بازگو کردند: خدايي که در عظمت يکتاست، در وحدانيت تنهاست، در قدرت و سلطه خود در امور قادر و عظيم است، علم او بر همه چيز احاطه دارد و در همه جا حاضر و ناظر است... باطن را مي فهمد و ضماير را مي داند و پنهان ها بر او مخفي نمي ماند. مي خواهد پس به انجام مي رساند و اراده مي کند پس مقدر مي نمايد و مي داند پس به شماره مي آورد... او را سپاس مي گويم و دائما شکر مي نمايم، چه در آسايش و چه در گرفتاري، چه در حال شدت و چه در حال آرامش و به او و ملائکه و کتابهايش و پيامبرانش ايمان مي آورم... .
2. طرح مسأله جانشيني و بيان فضايل علي و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ که قسمت بيشتر سخنراني حضرت را تشکيل مي دهد و در واقع قسمت مهم خطبه همين بخش است: خداوند به من چنين وحي کرده است «بسم الله الرحمن الرحيم: يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربّک...» اي پيامبر! ابلاغ کن آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است و اگر انجام ندهي رسالت او را انجام نداده اي و خداوند تو را از شرّ مردم حفظ خواهد نمود». پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ سبب نزول اين آيه را چنين بازگو کردند: « من سبب نزول اين آيه را براي شما بيان مي کنم و اعلام مي کنم بر هر سفيد و سياه که «انّ علي بن ابي طالب اخي و وصيي و خليفتي و امام من بعدي؛ علي بن ابي طالب برادر من و وصي من و جانشين من در امتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسي است جز اينکه پيامبري بعد از من نيست و خداوند در اين مورد آيه اي بر من نازل کرده است: «انما وليکم الله و رسوله و الذين ...» صاحب اختيار شما خدا و رسولش هستند و کساني که ايمان آورده و نماز به پا مي دارند و در حال رکوع زکات مي دهند و علي بن ابي طالب است که نماز را به پا داشته و در حال رکوع زکات داده و در هر حال خداوند عزوجل را قصد مي کند». پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از اينجا شروع مي کنند و به طور مفصل در مورد فضايل علي ـ عليه السلام ـ صحبت مي کنند که ما به چند مورد آن اشاره مي کنيم: اي مردم! اين مطلب را درباره او بدانيد و بفهميد و بدانيد که خداوند او را براي شما صاحب اختيار و امامي قرار داده که اطاعتش را واجب نموده است... اوست امام مبين که خداوند در قرآن کريم مي فرمايد: «و کلّ شي ء احصيناه في امام مبين». (يس / 12). و هر چيزي را در امام مبين جمع کرديم. اي مردم! از علي به سوي ديگري گمراه نشويد و از او روي بر مگردانيد و از ولايت او سرباز نزنيد... اي مردم! او را فضيلت دهيد که خدا او را فضيلت داده است و او را قبول کنيد که خداوند او را منصوب کرده است...» اي مردم! علي طرفدار حق است که خداوند در کتاب خود فرموده و درباره کسي که با او مخالفت کند نيز فرموده است: «يا حسرتي علي ما فرّطت في جنب الله» متمردين، وقت مرگ حسرت مي برند که چرا از طرفداران خداوند دوري کرده اند. (زمر / 56). پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دستش را بر بازوي علي ـ عليه السلام ـ زد، پيامبر با دست اش او را بلند کرد و هر دو دست را به سوي آسمان باز نمود و علي ـ عليه السلام ـ را از جا بلند نمود تا حدي که پاي آن حضرت موازي زانوي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رسيد. سپس فرمود: اي مردم! اين علي است برادر من و وصي من و جامع علم من، و جانشين من در تفسير کتاب خداوند عزوجل و دعوت به آن... اوست خليفه خدا و اوست اميرالمومنين علي ـ عليه السلام ـ و امام هدايت کننده... .
3. خبر از وجود گروه نفاق و آزارهاي آنها: پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين قسمت از گروهي خبر مي دهد که پيوسته پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را آزار و اذيت مي دادند و اينکه همين گروه آينده اسلام را به مخاطره خواهند انداخت: اي مردم! من از جبرئيل درخواست کردم که از خدا بخواهد تا مرا از ابلاغ اين مهم معاف بدارد، زيرا از کمي متقين و زيادي منافقين و افساد ملامت کنندگان و حيله هاي مسخره کنندگان اسلام اطلاع دارم .... و هم چنين به خاطر اينکه منافقين بارها مرا اذيت کرده اند تا آنجا که مرا گوش دهنده بر هر حرفي ناميدند و گمان کردند که من چنين هستم به خاطر ملازمت بسيار علي با من و توجه من به او... تا آنکه خداوند عزوجل در اين باره چنين نازل کرد: «و منهم الذين يوذن النبي...» و از آنان کساني هستند که پيامبر را اذيت مي کنند و مي گويند او گوش دهنده به هر حرفي است اگر من بخواهم گويندگان اين نسبت را نام مي برم و اگر بخواهم به شخص آنها اشاره کنم مي توانم و با علائم مي توانم آنها را معرفي کنم ولي در کار آنها من با بزرگواري رفتار کرده ام... اي مردم! بعد از من خلفايي خواهند بود که به آتش دعوت مي کنند و در روز قيامت کمک نمي شوند... به زودي خلافت بعد از من را با ظلم و زور مي گيرند... .
4. بيان خصوصياتِ دوستان و دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ : آگاه باشيد: دوستان ما اهل بيت ـ عليهم السلام ـ کساني هستند که خداوند عزوجل درباره آنان فرموده است: کساني که ايمان آورده اند و ايمانشان را با ظلم نپوشانده اند، بر ايشان امان است و آنان هدايت يافتگانند. (انعام / 82). آگاه باشيد که دوستان ايشان کساني اند که ايمان آورده اند و به شک نيفتاده اند... آگاه باشيد: که دشمنان اهل بيت کساني هستند که به شعله هاي آتش وارد مي شوند آگاه باشيد: که به دشمنان ايشان کساني هستند که از جهنم در حالي که مي جوشد صداي وحشتناکي مي شنوند و شعله کشيدن آن را مي بينند... .
5. طرح مسأله بيعت از مردم در جانشيني علي ـ عليه السلام ـ : اي مردم آگاه باشيد: که من بعد از پايان خطابه ام شما را به دست دادن با من به عنوان بيعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او فرا مي خوانم. اي مردم! آگاه باشيد که من با خدا بيعت کرده ام و علي با من بيعت کرده است و من از جانب خدا براي او از شما بيعت مي گيرم «ان الذين يبايعونک...» کساني که با تو بيعت مي کنند در واقع با خدا بيعت مي کنند، دست خداوند بر روي دست آنان است پس هر کس بيعت را بشکند اين شکستن بر ضرر خود اوست و هر کس به آنچه، خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظيمي مي دهد» اي مردم: با خدا بيعت کنيد و با من بيعت نماييد و با علي اميرالمومنين و حسن و حسين و امامان از ايشان... .
6. حفظ شعائر: اي مردم حج و عمره از شعائر الهي هستند... اي مردم به حج خدا برويد... اي مردم! نماز به پا داريد و زکات را بدهيد... اي مردم: آگاه باشيد: تقوا را، تقوا را... .
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ ماهنامه شيعه شناسي (ويژه نامه غدير) (با تصرف و تلخيص)، مجمع جهاني شيعه شناسي ـ تحت اشراف: استاد انصاري بوير احمدي ـ 1387ش.
منبع: اندیشه قم
