پرسش :
روز عاشورا حداقل يك نفر در جلو امام حسين ـ عليه السّلام ـ ايستاده و شهيد شد آيا زماني که خطر از بين رفتن جان در ميان باشد نماز واجب است؟ و آيادر داخل خيمه ها و... جاي امني براي نماز خواندن نبود؟
پاسخ :
در پاسخ توجه به نکاتی لازم است :
1. در ابتداء لازم است به اختصار به ماجراي نماز ظهر عاشوراي سالار شهيدان اشاره شود: روز عاشورا بعد از آن كه جنگ آغاز شد و برخي ياران امام از جمله«مسلم بن عو سجه» شهيد شدند. شخصي به نام «ابو ثمامه صائدي» به امام عرض كرد، جانم به فداي شما باد، مي بينم دشمن به شما نزديكتر شده و هم اينك وقت نماز فرا رسيده است به خدا سوگند تا من زنده هستم نخواهم گذاشت آسيبي به تو برسد ولي دوست دارم كه پروردگار خود را در حالي ديدار كنم كه اين نماز را كه وقتش رسيده با تو بخوانم. بعد حضرت به زهير بن قين و سعيد بن عبد الله فرمود جلو بايستيد و حضرت خود اذان داد و نماز را اقامه فرمود، وقتي تيري از جانب دشمن مي آمد آن دو خود را سپر امام مي كردند تا تير به امام اصابت نكند، و سعيد بن عبد الله در همين ماجرا به شهادت رسيد.[1]
2. درباره اين فراز سوال كه «زماني که خطر از بين رفتن جان....» بايد گفت: نماز در هيچ حال و در هيچ شرايطي از انسان ساقط نمي شود، اما اين كه حضرت امام حسين ـ عليه السّلام ـ بر اساس آنچه بازگو شد نماز را در مقابل تير دشمن اقامه كرد و نه در داخل خيمه و جايي كه از تيررس دشمن مصون باشد، بايدگفت اولاً امام حسين ـ عليه السّلام ـ خود حجت خدا و امام معصوم و مفسّر دين و عالم به احكام شرع و به يك لحاظ خود شارع احكام الهي است، و خود مي دانستند كه نماز در آن شرايط بايد چگونه و به چه نحو خوانده شود و اين كه نماز ظهر عاشورا را به همان صورت ياد شده اقامه كرده است اين خود دليل صحت كار حضرت در آن شرايط است. چون اگر نماز در آن شرايط واجب و يا صحيح نمي بود، حضرت آن را اقامه نمي كرد.
ثانياً: گر چه امام ـ عليه السّلام ـ مي توانست نمازش را به صورت انفرادي و در ميان خيمه گاه بخواند، ولي آن را در صحنة جهاد و مبارزه و با جماعت اقامه كرد تا به دشمن بفهماند كه به هنگام نماز و اداء فریضة الهي بايد ترك مخاصمه شود، ولي دشمن حتي در هنگام نماز نيز به دشمني و خصومت خويش ادامه دادند و حضرت را زير باران تير قرار دادند،[2]
و در روايتي نقل شده كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ خطاب به عمر سعد فرمود: «ويلك يا عمر بن سعد، أنسيت شرايع الاسلام، الاتقف عن الحرب حتي نصلّي و تصلّون و نعود الحرب» [3]
يعني واي بر تو اي عمر سعد آيا آيين هاي اسلام را از ياد برده اي، چرا دست از جنگ نمي كشي، تا نماز گزاريم بعد دوباره به جنگ بر گرديم. اما طبق آنچه نقل شده عمر سعد جواب امام را نداد، بعد حضرت فرمود: «استحوذ عليه الشيطان »[4] يعني شيطان بر او چيره شده است.
طبق اين بيان، حضرت نماز واجب را براي اين در ميدان جنگ اقامه كرد كه دشمن به او مهلت نداد و جنگ را متوقف ننمود تا نماز در شرايط غير جنگي و بدون شهيد شدن ياران امام اقامه شود. پس اگر حضرت در هر جا براي اداء نماز توقف مي كرد وضعيت جنگي بود و دشمن او را زير باران تير قرار مي داد.
ثالثاً: امام با آن گونه اقامه نماز به جهان اسلام و آيندگان فهماند كه او كشتة راه دين است و براي باقي ماندن نماز به شهادت رسيده است.
يعني نماز براي امام حسين به اندازه اي اهميت و ارزش داشته است كه حتي در زير باران تير دشمن هم نماز و وقت نماز را از ياد نبرد، پس كساني كه حسيني هستند و در مسير حسين ـ عليه السّلام ـ حركت مي كنند بايد در هيچ شرايط نماز را فراموش نكنند و به هر اندازه كه مي توانند نماز را طبق آنچه تكليف اوست بجا آورد.[5]
رابعاً: بهترين راه براي درك عمق آن نماز و كسي كه خود را سپر قرار داد تا حضرت آن نماز را اقامه كند كلمات خود شهيد است كه هنگام جان دادن گفته است، نقل شده كه سعيد بن عبدالله وقتي بر اثر اصابت چندين تير بر زمين افتاد گفت: خدايا لعن نما اين مردمي را به همان لعنتي كه عاد و ثمود را لعن نمودي. پروردگار من سلام مرا به پيامبر خود برسان و ابلاغ نما او را آنچه به من رسيد از جراحت و زخم، من در اين كار قصد كردم كه ذرية پيامبر تو را ياري دهم.[6]
از اين كلمات و امثال آنها كه در كربلا از سوي ياران امام حسين ـ عليه السّلام ـ اظهار شده بخوبي بدست مي آيد كه نه تنها نماز ظهر امام حسين و يارانش و فدا كردن سعيد خود را به آن صورت بلكه حوادث كربلا چيزي نبوده و نيست كه با مقياس هاي معمولي و محاسبات ظاهر بيني نظير خطر جان و مانند آن قابل محاسبه باشد بلكه نماز ظهر عاشورا را مثل ساير كارها كه از امام و يارانش سر زد با ميزان خاص حسيني و عشق الهي سالار شهيدان و يارانش بايد محاسبه كرد و نه امور نظير آنچه در پرسش آمده است.[7]
3. نكته ديگر اين كه نماز ظهر عاشوراي امام حسين ـ عليه السّلام ـ گر چه يك نماز واقعاً استثنائي است، ولي اگر در قالب امور فقهي و ظواهر شرعي تبيين شود بايد گفت كه اسلام نمازي به نام«نماز خوف» وجود دارد كه در شرايط جنگي در ميدان رزم اقامه مي شود، و نمازي كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ در ظهر عاشورا خوانده است از باب همان نماز خوف است كه به جماعت و در ميدان رزم خوانده شده است.[8]
شهادت سعيد از برخي جهات شايد زيباتر و عاشقانه تر از سایر شهدا بوده است، زيرا گفته شده كه او بگونه اي عمل مي كرد كه از هر سوي كه تير مي آمد او خود را در همان طرف سپر امام قرار مي داد تا تير به جاي امام بر بدن او اصابت كند اين گونه ايثار جزء زيباترين ايثارهايي است كه تاريخ کمتر به خود ديده است.
بنابر اين تعبير«خطر جان» و مانند آن در اين صحنه بسيار كوچك است. و اصلاً جاي ندارد چون در كربلا مسايل بگونه اي واقع شده كه با اين تعبيرات نمي توان آنها را تحليل كرد: بخصوص آن كه امام در واقع در ظهر عاشورا نه تنها نماز خواند بلكه نماز را اقامه كرد.[9]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيخ آيت الله تستري، خصايص الحسيني، نشر مؤسسه دار الكتاب، قم بي تا.
2. جواد محدثي، پيام هاي عاشورا، نشر فراز انديشه، قم 1383 ش.
3. آيت الله كمره اي، رموز الشهادة، ترجمه نفس المهموم، انتشارات كتابچي، تهران بي تا.
4. حسن رحيم پور، حسين عقل سرخ، نشر سروش، تهران 1380 ش.
پی نوشتها:
[1] . شيخ عباس قمي، منتهي الآمال ج 1 ص 748 نشر مؤمين 1379 ش.
[2] . عبدالله، جوادي آملي، حماسه عرفان، ص 245 نشر مركز اسلامي، قم 1378 ش.
[3] . فرهنگ جامع سخنان امام حسين، ص 501، نشر معروف، قم 1383 ش.
[4] . همان.
[5] . جواد محدثي، فرهنگ عاشورا، ص 485، نشر معروف، 1374 ش.
[6] . منتهي الامال، ج 1 ص 748، نشر پيشين.
[7] . مطهري مرتضي، مجموعه آثار، 17 ص 458، نشر صدرا، 1378 ش.
[8] . سيد محسن آميني اعيان شيعه، ج 1 ص 593 نشر دار التعارف للمطلوب، بيروت 1403 ق.
[9] . ر. ك: جوادي آملي، حماسه عرفان، ص 245، نشر مركز اسراء، قم 1378 ش.
منبع: اندیشه قم
در پاسخ توجه به نکاتی لازم است :
1. در ابتداء لازم است به اختصار به ماجراي نماز ظهر عاشوراي سالار شهيدان اشاره شود: روز عاشورا بعد از آن كه جنگ آغاز شد و برخي ياران امام از جمله«مسلم بن عو سجه» شهيد شدند. شخصي به نام «ابو ثمامه صائدي» به امام عرض كرد، جانم به فداي شما باد، مي بينم دشمن به شما نزديكتر شده و هم اينك وقت نماز فرا رسيده است به خدا سوگند تا من زنده هستم نخواهم گذاشت آسيبي به تو برسد ولي دوست دارم كه پروردگار خود را در حالي ديدار كنم كه اين نماز را كه وقتش رسيده با تو بخوانم. بعد حضرت به زهير بن قين و سعيد بن عبد الله فرمود جلو بايستيد و حضرت خود اذان داد و نماز را اقامه فرمود، وقتي تيري از جانب دشمن مي آمد آن دو خود را سپر امام مي كردند تا تير به امام اصابت نكند، و سعيد بن عبد الله در همين ماجرا به شهادت رسيد.[1]
2. درباره اين فراز سوال كه «زماني که خطر از بين رفتن جان....» بايد گفت: نماز در هيچ حال و در هيچ شرايطي از انسان ساقط نمي شود، اما اين كه حضرت امام حسين ـ عليه السّلام ـ بر اساس آنچه بازگو شد نماز را در مقابل تير دشمن اقامه كرد و نه در داخل خيمه و جايي كه از تيررس دشمن مصون باشد، بايدگفت اولاً امام حسين ـ عليه السّلام ـ خود حجت خدا و امام معصوم و مفسّر دين و عالم به احكام شرع و به يك لحاظ خود شارع احكام الهي است، و خود مي دانستند كه نماز در آن شرايط بايد چگونه و به چه نحو خوانده شود و اين كه نماز ظهر عاشورا را به همان صورت ياد شده اقامه كرده است اين خود دليل صحت كار حضرت در آن شرايط است. چون اگر نماز در آن شرايط واجب و يا صحيح نمي بود، حضرت آن را اقامه نمي كرد.
ثانياً: گر چه امام ـ عليه السّلام ـ مي توانست نمازش را به صورت انفرادي و در ميان خيمه گاه بخواند، ولي آن را در صحنة جهاد و مبارزه و با جماعت اقامه كرد تا به دشمن بفهماند كه به هنگام نماز و اداء فریضة الهي بايد ترك مخاصمه شود، ولي دشمن حتي در هنگام نماز نيز به دشمني و خصومت خويش ادامه دادند و حضرت را زير باران تير قرار دادند،[2]
و در روايتي نقل شده كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ خطاب به عمر سعد فرمود: «ويلك يا عمر بن سعد، أنسيت شرايع الاسلام، الاتقف عن الحرب حتي نصلّي و تصلّون و نعود الحرب» [3]
يعني واي بر تو اي عمر سعد آيا آيين هاي اسلام را از ياد برده اي، چرا دست از جنگ نمي كشي، تا نماز گزاريم بعد دوباره به جنگ بر گرديم. اما طبق آنچه نقل شده عمر سعد جواب امام را نداد، بعد حضرت فرمود: «استحوذ عليه الشيطان »[4] يعني شيطان بر او چيره شده است.
طبق اين بيان، حضرت نماز واجب را براي اين در ميدان جنگ اقامه كرد كه دشمن به او مهلت نداد و جنگ را متوقف ننمود تا نماز در شرايط غير جنگي و بدون شهيد شدن ياران امام اقامه شود. پس اگر حضرت در هر جا براي اداء نماز توقف مي كرد وضعيت جنگي بود و دشمن او را زير باران تير قرار مي داد.
ثالثاً: امام با آن گونه اقامه نماز به جهان اسلام و آيندگان فهماند كه او كشتة راه دين است و براي باقي ماندن نماز به شهادت رسيده است.
يعني نماز براي امام حسين به اندازه اي اهميت و ارزش داشته است كه حتي در زير باران تير دشمن هم نماز و وقت نماز را از ياد نبرد، پس كساني كه حسيني هستند و در مسير حسين ـ عليه السّلام ـ حركت مي كنند بايد در هيچ شرايط نماز را فراموش نكنند و به هر اندازه كه مي توانند نماز را طبق آنچه تكليف اوست بجا آورد.[5]
رابعاً: بهترين راه براي درك عمق آن نماز و كسي كه خود را سپر قرار داد تا حضرت آن نماز را اقامه كند كلمات خود شهيد است كه هنگام جان دادن گفته است، نقل شده كه سعيد بن عبدالله وقتي بر اثر اصابت چندين تير بر زمين افتاد گفت: خدايا لعن نما اين مردمي را به همان لعنتي كه عاد و ثمود را لعن نمودي. پروردگار من سلام مرا به پيامبر خود برسان و ابلاغ نما او را آنچه به من رسيد از جراحت و زخم، من در اين كار قصد كردم كه ذرية پيامبر تو را ياري دهم.[6]
از اين كلمات و امثال آنها كه در كربلا از سوي ياران امام حسين ـ عليه السّلام ـ اظهار شده بخوبي بدست مي آيد كه نه تنها نماز ظهر امام حسين و يارانش و فدا كردن سعيد خود را به آن صورت بلكه حوادث كربلا چيزي نبوده و نيست كه با مقياس هاي معمولي و محاسبات ظاهر بيني نظير خطر جان و مانند آن قابل محاسبه باشد بلكه نماز ظهر عاشورا را مثل ساير كارها كه از امام و يارانش سر زد با ميزان خاص حسيني و عشق الهي سالار شهيدان و يارانش بايد محاسبه كرد و نه امور نظير آنچه در پرسش آمده است.[7]
3. نكته ديگر اين كه نماز ظهر عاشوراي امام حسين ـ عليه السّلام ـ گر چه يك نماز واقعاً استثنائي است، ولي اگر در قالب امور فقهي و ظواهر شرعي تبيين شود بايد گفت كه اسلام نمازي به نام«نماز خوف» وجود دارد كه در شرايط جنگي در ميدان رزم اقامه مي شود، و نمازي كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ در ظهر عاشورا خوانده است از باب همان نماز خوف است كه به جماعت و در ميدان رزم خوانده شده است.[8]
شهادت سعيد از برخي جهات شايد زيباتر و عاشقانه تر از سایر شهدا بوده است، زيرا گفته شده كه او بگونه اي عمل مي كرد كه از هر سوي كه تير مي آمد او خود را در همان طرف سپر امام قرار مي داد تا تير به جاي امام بر بدن او اصابت كند اين گونه ايثار جزء زيباترين ايثارهايي است كه تاريخ کمتر به خود ديده است.
بنابر اين تعبير«خطر جان» و مانند آن در اين صحنه بسيار كوچك است. و اصلاً جاي ندارد چون در كربلا مسايل بگونه اي واقع شده كه با اين تعبيرات نمي توان آنها را تحليل كرد: بخصوص آن كه امام در واقع در ظهر عاشورا نه تنها نماز خواند بلكه نماز را اقامه كرد.[9]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيخ آيت الله تستري، خصايص الحسيني، نشر مؤسسه دار الكتاب، قم بي تا.
2. جواد محدثي، پيام هاي عاشورا، نشر فراز انديشه، قم 1383 ش.
3. آيت الله كمره اي، رموز الشهادة، ترجمه نفس المهموم، انتشارات كتابچي، تهران بي تا.
4. حسن رحيم پور، حسين عقل سرخ، نشر سروش، تهران 1380 ش.
پی نوشتها:
[1] . شيخ عباس قمي، منتهي الآمال ج 1 ص 748 نشر مؤمين 1379 ش.
[2] . عبدالله، جوادي آملي، حماسه عرفان، ص 245 نشر مركز اسلامي، قم 1378 ش.
[3] . فرهنگ جامع سخنان امام حسين، ص 501، نشر معروف، قم 1383 ش.
[4] . همان.
[5] . جواد محدثي، فرهنگ عاشورا، ص 485، نشر معروف، 1374 ش.
[6] . منتهي الامال، ج 1 ص 748، نشر پيشين.
[7] . مطهري مرتضي، مجموعه آثار، 17 ص 458، نشر صدرا، 1378 ش.
[8] . سيد محسن آميني اعيان شيعه، ج 1 ص 593 نشر دار التعارف للمطلوب، بيروت 1403 ق.
[9] . ر. ك: جوادي آملي، حماسه عرفان، ص 245، نشر مركز اسراء، قم 1378 ش.
منبع: اندیشه قم
