راه صحیح خودشناسی

خودشناسی ارزشمندترین شناخت‌‏ها است و به خداشناسی می‏‌انجامد. در روایتی از حضرت علی (علیه السلام) آمده است: «معرفة النفس انفع المعارف» در این زمینه به دو نوع مطالعه نیاز است:
 

درباره خودشناسی نوعی و به تعبیر دیگر «انسان‏شناسی» است. بهترین سخن در این باره در قرآن مجید و احادیث پیشوایان مکتب یافت می‏ شود.

یعنی تفکر و تأمل در وجود خویشتن، شناخت معایب و محاسبه نفس خویش. یقیناً هر چه آدمی بیش‏تر در خود فرو رود و به اخلاق و کردار خود بیندیشد، بیش‏تر خود را خواهد شناخت. انسان باید چون طبیبی حاذق بیماری‏ های نفس خویش را دریابد و با مهارت و جدّیت به درمان آن بپردازد. این گونه خودشناسی اساسی ‏ترین رکن خودسازی و عروج به مقامات بلند معنوی است؛ زیرا کسی که فاقد آن باشد، عمری در غفلت و بی خبری به سر می‏برد و چه بسا با صفات زشت به سرای آخرت می‏شتابد. در این گستره کتاب‏های اخلاقی می ‏تواند راهنمای انسان باشد.
 

مسلماً حفظ ایمان و ارزش‏ های آن در محیط نامساعد بسی دشوار است؛ ولی ارزش افزون‏تر دارد. خداوند در آیه 11 سوره «تحریم» آسیه، همسر فرعون، را مثال و نمونه می‌‏آورد. او از شوهرش بیزاری جست و عرضه داشت: خدایا، من از قصر فرعون و زیورهای دنیوی گذشتم. تو خانه‌‏ای در بهشت برایم بنا کن و مرا از شر فرعون و کردارش و قوم ستمکار نجات بخش. حفظ ارزش‏‌ها در محیط مناسب و مساعد هنر نیست؛ هنر آن است که در تند باد ضد ارزش‏‌ها، ارزش‌‏ها مطرح شود. بنابراین، سعی کنید با اعتماد به خدا و یقین به درستی راه، ایمان خود را حفظ و تقویت کنید. از مطالعه قرآن و کتاب‏‌های سودمند دیگر و نیز شرکت در محافل دینی غفلت نکنید. در مسیر تحول و رشد انسان، دوره جوانی از اهمیت ویژه برخوردار است. در این دوره، دو موضوع رشد هویت و رشد استقلال که در پرتو رشد فکری و شناختی شکل می‏ گیرد، اهمیت بیش‏تر دارد. جوان می‏ خواهد درباره فعالیت‏ها و نیز آینده خود مستقلاً تصمیم بگیرد. رشد حسّ استقلال در جوانی حاکی از رشد اصیل‏ ترین ابعاد انسانی یعنی نیروی اختیار است و با شکل‏گیری و رشد آن در این دوره، فصلی جدید در شخصیت جوان آغاز می‏ شود. او در پی آن است به سوی خود پیروی و ادراک کنترل رفتار خویش حرکت کند و به تدریج توان کنترل خود را به دست آورد.

بنابراین، جوان باید با استفاده از شناخت صحیح خود و اهدافش و با تکیه بر اختیار و رشد استقلال که خداوند به او عطا فرموده، راه خویش را بشناسد و انتخاب کند. بدین وسیله می‏ تواند پیروزمندانه بحران هویت را پشت سر نهد؛ زیرا موضوع مهم در رشد جوان «هویت» است.
پرسش‌هایی چون: من کیستم، کجا می ‏روم، چه هدفی را باید دنبال کنم، چگونه باید با دیگران ارتباط برقرار کنم، در سال‏‌های جوانی به پاسخ نیازمندند. این پرسش‌‏ها همگی در زمینه رشد هویّت مطرح است. برای این که جوان هویت خود را بیابد و بحران هویت را به خوبی پشت سر گذارد، باید نخست آن را تجربه کند و درکی صحیح به دست آورد؛ یعنی این مسأله برایش مطرح شود و تعهدی که بتواند با آن به موفقیت برسد، در خود به وجود آورد. در واقع جوان پس از رو به روشدن با این بحران شناختی، به سوی یافتن حقایق جهان هستی می‏ رود و رفتار و کرداری مناسب با آن می‏ جوید. به طور کلی می‏‌توان این مرحله را زمان جست و جو برای جهان بینی صحیح به منظور راه یافتن به اهداف زندگی دانست. بنابراین، برای بیرون آمدن از این سردرگمی و یافتن «من» گمشده خویش و رهایی از احساس کسالت و خستگی توجه به نکات زیر سودمند می ‏نماید:
 

مطالعات خویش درباره حقایق جهان هستی و انسان را گسترش و تعمیق بخشید و از طریق خودشناسی که ارزشمندترین شناخت‌‏ها است، به شناخت حقایق جهان و خالق هستی راه یابید. می ‏توانید از کتب زیر کمک بگیرید:
1. انسان و ایمان (شهید مطهری)
2. انسان در قرآن (شهید مطهری)
3. انسان‏شناسی (محمود رجبی)
4. خودشناسی برای خود سازی (محمد تقی مصباح)

با تفکر و تأمل و احیاناً مشورت با دیگران، استعدادها و توانمندی‏‌های فکری و عملی خویش را شناسایی کنید تا بتوانید، «من واقعی» خویش را بهتر و بیش‏تر بشناسید و به تصویری واقعی از آنچه که واقعاً هستید، دست یابید. در این صورت، خواهید توانست:
1. برای رسیدن به آرمان‏ها و اهداف خویش و نیز کسب موفقیت‏ های بیش‏تر در زندگی تحصیلی و شغلی به بهترین شکل از توانایی‏ هاتان بهره گیرید.
2. جایگاه اجتماعی خود را بیابید و در ایفای نقش اجتماعی خویش موفقیت به دست آورید.
 

گاه انسان در مسیر مطالعه و تفکر تحت تأثیر عوامل و شرایط مختلف فرهنگی، اجتماعی، روانی و سیاسی قرار می ‏گیرد و نمی‏‌تواند به نقطه نظر محکم و ثابتی دست یابد. در این موقعیت، مشورت با افراد موفق و ره یافته که تجارب فراوان اندوخته ‏اند، بسیار مؤثر است. امیر مؤمنان (علیه السلام) می‏‌فرمایند: «لامظاهرة کالمشاورة؛ هیچ پشتیبانی چون مشاوره نیست.»

معرفی کتاب برای مطالعه بیشتر:
1. جوان و نیروی چهارم زندگی (دکتر محمدرضا شرفی)
2. جوان و بحران هویت (دکتر محمدرضا شرفی)

در این زمینه حتما بخوانید: