پرسش :
طرح مباحث مهدويت چه ضرورتی دارد؟ چرا بايستی به اين امر اهتمام بورزيم؟
پاسخ :
با توجه به منابع دینی (نقل و عقل)، طرح مباحث مهدویت از جنبه های متفاوت ضرورت دارد:
1. لزوم معرفت
در روایات زیاد - از شیعه و اهل سنت (1) آمده است: آن که امام خود را نشناسد و بدون این شناخت و معرفت، دیده از جهان بر بندد، به مرگ جاهلیت مرده است: « ما مات لایعرف امامه مات میته جاهلیه».(2)
همچنین اهل بیت «ع» پیوسته پیروان خویش را به این دعا ترغیب کرده اند که از خدا بخواهند تا حجت و ولی خود را به آنان بشناساند:
«اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک، اللهم رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی»(3)؛
بار خدایا! تو مرا به خود شناسا کن که اگر خودت را به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهیم شناخت. بار خدایا! تو رسولت را به من بشناسان که اگر رسول خود را به من نشناسانی، حجتت را نخواهیم شناخت. پروردگارا! حجت خودت را به من بشناسان که اگر حجتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه خواهم شد».
2. تکلیف و وظیفه
هر فردی، در قبال امام خویش وظایفی دارد و لازمه عمل به وظیفه، شناخت امام و وظایف در قبال اوست. این وظیفه دارای دو بعد است: یک بعد مربوط به دوران غیبت و انتظار است که نیل به ثوابت های وعده داده شده برای منتظر، در گروه فهم و درک و عمل به این وظایف است و بعد دیگر از جهت زمینه سازی برای ظهور امام عصر «ع» و به دست آوردن نزدیکترین جایگاه از لحاظ معرفتی و قرب به امام خوبی هاست.
رسول خدا «ص» می فرماید: «یخرج اناس من المشرق فیوطئون للمهدی یعنی سلطانه»؛ (مردمانی از مشرق برمی خیزند و زمینه ساز سلطه و قدرت مهدی می شوند).(4)
3. مبارزه با تحریف ها، کج اندیشی ها و آسیب ها
«... لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیزه الضلاله».(5) نجات و رهایی مردمان از انحرافات و کج اندیشی ها - که از رسالت های انبیاست وظیفه ای است که وارثان این مکتب عهده دار آنند. در مهدویت نیز چنین اموری وجود دارد؛ اموری نظیر انتساب خشونت و خونریزی(6) به امام رحمت و نور، انتظار منفی (7) و بی تفاوتی و بی طرفی، غفلت از زمان خویش را وظیفه منتظر قلمداد کردن و..
همواره آسیب ها و آفت هایی، امور مفید و کارآمد را تهدید می کند و چاره ای جز شناخت و مقابله با آنها نیست؛ برخی از این آفت ها عبارت است از:
1. مدعیان دروغنی مهدویت (8) یا نیابت خاصه از سوی امام که هر از چند گاه سر بر می آورند.
2. ملاقاتی ها و کسانی که ادعای ملاقات و ارتباط ویژه با امام می کنند و هر کرامتی را به معنای ملاقات با آن حضرت می پندارند و یا وظیفه ای جز ملاقات با امام قائل نیستند.
3. وَقّاتون؛ کسانی که هر از چند گاه، زمانی را به عنوان وقت ظهور تعیین می کنند؛ با آنکه روایات با صراحت خواستار تکذیب آنان شده است.(9)
محمد بن مسلم از امام صادق «ع» روایت کرده است که فرمود:
«من وقت لک من الناس شیئا فلا تهابن ان تکذبه فلسنا نوقت لاحد وقتا» (10) ( هر کس از مردم برای تو وقت چیزی را تعیین کرد، بدون هراس او را تکذیب کن که ما برای هیچ کس وقتی تعیین نمی کنیم).
4. خرافات، نظیر نذرهای نمک و گندم یا جزیره خضرا.
بالاخره تعجیل و ناامیدی از ظهور و اموری دیگر، آسیب ها و آفت هایی است که باید آنها را شناخت و با آن مبارزه کرد.
4. آثار اعتقاد و معرفت به امام
جدای از ابعاد اعتقادی (11) مهدویت، شناخت و معرفت امام - در ابعاد متفاوت فردی و اجتماعی دارای بهترین ثمرات است. آگاهی بر اینکه اعمال فرد در محضر امام است، او اعمال انسان را می بیند و اعمال بر او عرضه می شود، واقعا انسان ساز است.(12) آری، منتظر مصلح، خود می کوشد صالح باشد.
از سوی دیگر، ناامیدی - دردی که بشریت به آن مبتلاست - برای منتظر معنا ندارد و از بالاترین ثمرات اعتقاد به مهدویت، امیدبخشی است.
از بعد اجتماعی و سیاسی، انتظار مهدی، به نپذیرفتن ظلم و ستم، منحل نشدن در فساد محیط و پایداری در برابر رهبری های فاسد و مبارزه با فساد منجر می شود.(13)
اگر مهدویت خوب تبیین شود، حرکت های اصلاحی در سراسر جهان به بهترین وجه می تواند از آن روح حیات بگیرد؛ چنان که پیروزی انقلاب اسلامی ایران در نتیجه پیروی از بزرگمردی بود که مردمان او را نایب عام امام زمان (عج) می دانستند و بر آن اساس تمام هستی خویش را با کمال اخلاص تقدیم راه و مرام او کردند.(14)
5. مهدی انکاری و انتظار ستیزی
«دشمن، هر امر صحیح و مفیدی را تا آنجا که مقدور باشد، انکار می کند و اگر نتوانست، به تحریف و تخریب آن می پردازد و یا در مقابل آن اقدام به جایگزینی می کند».(15)
در مقوله مهدویت نیز دشمن چنین می کند. انکار، تحریف و تخریب مهدویت در دائره المعارف ها(16)، سایت ها، وبلاگ ها و بالاخص فیلم ها و بازی ها بخوبی مشهود است.(17) جایگزینی نیز که زمانی با مدعیانی چون باب، بها، قادیانی و جونپوری ها، بشریت را بازیچه خود قرار داده بود؛ امروزه جدای از ادامه تقویت آنان توسط استعمار و ایجاد فرقه های جدید، آنچه بیشتر خود را نشان می دهد، جایگزینی نظام لیبرال دموکراسی غربی به عنوان تنها نجات بخش و منجی است.
6. عرصه های پژوهش
بجز مسائل جدیدی که شاید تا کنون چنین جدی در حوزه مباحث مهدویت مطرح نشده بود و جدای از مطالبی که بایستی به زبان روز تبیین شود؛ انبوهی از شبهات و پرسش ها، همت والایی را در پاسخ به آن می طلبد.(18)
رهبر معظم انقلاب می فرماید: « در نقطه مقابل تلاش دشمن، در جهت اعتماد و عمل و تبلیغ و تبیین حقیقت مهدویت حرکت کنیم.»(19).
7. تعمیق تفکر مهدویت
رسالت امروز اندیشمندان در مباحث مهدویت، در کنار مسائل علمی، تعمیق ایمان مردم به امام زمان«ع» است.
رهبر معظم انقلاب می فرماید: «اثبات مهدویت، کار آسانی است، اثبات اصل مهدویت در یک محفل علمی و با مخاطبانی که اهل علم و تفکر و استدلالند، جزو آسانترین کارهاست. در این، هیچ تردیدی نیست، ایمان و اعتقاد مردم هم خوب است؛ منتها تعمیق این ایمانی که مردم به امامم زمان دارند، کار بسیار ظریفی است».(20)
8- نقطه اشتراک ادیان
تمام ادیان به موعود و منجی معتقدند. گرچه در خصوصیات و قبل از آن در مصداق اختلافاتی است. همچنین در دستاوردهای حکومت حضرت متفقند. در این که ظلم و ستم، نابود و عدالت و امنیت عالمگیر می شود.
9- نقطه وحدت شیعه و سنی
مهدویت یکی از نقاط اشتراک مسلمین است و موارد اختلافی درباره آن بسیار کم است. طرح این موضوع مشترک باعث تقریب بین مسلمین می شود و مانع فتنه انگیزی فتنه گران و وهابیت خواهد شد چرا که آنان به دنبال طرد فکر شیعی هستند و مهدویت شیعه را امری غیر دینی، یا یهودی و غیر اسلامی مطرح می کنند.
10- ارائه استراتژی جهانی
در مقابل استراتژی هایی چون: جنگ تمدن هانتینگتون، پایان تاریخ فوکویاما، دیدگاه آلوین تافلر در موج سوم و...(21) که به بشر پیشنهاد می دهند و او را پیوسته می فریبند- مهدی باوران، برای زمینه سازی ظهور و آماده ساختن جهانی برای پذیرش مهدی آل محمد «ع» باید استراتژی ارائه دهند.
باید برنامه های جهانی مهدویت را تبیین و طرح ارائه کرد تا جهانیان حقیقت را از افسانه سرایی ها جدا کنند و با جان و دل، منتظر واقعی آن امام همام شوند.
پی‌نوشت‌ها:
1. قریب به این مضمون؛ ر. ک: صحیح مسلم، کتاب اماره، باب امر بلزوم الجماعه ی عند ظهور الفتن، ص 22؛ صحیح بخاری، کتاب الفتن، باب دوم؛ مسند احمد، ج 1، ص 416 و در منابع شیعه علمایی نظیر کلینی، بابی به عنوان «من مات....» اختصاص داده اند.
2. نعمانی، غیبت، ص 129.
3. اصول کافی، ج 1، ص 337؛ کمال الدین، ج 2، ص 343.
4. بحار الانوار،ج 51، باب 5؛ کشف الغمه، ج 2، ص 477.
5. تهذیب، ج6، ص 59.
6. فصلنامه انتظار، ش 7، «درنگی در قتل های آغازین»، نجم الدین طبسی، «میر مهر»، پورسید آقایی.
7. برای تفصیل بیشتر ر. ک: همان، ش 7، «انتظار پویا»، آصفی.
8. برای تفصیل بیشتر ر.ک: همان، ش 9 -8، «متمهدیان و مدعیان دروغین مهدویت، » محمدرضا نصوری.
9. احتجاج، ج2، ص 542، ش 344؛ بحار الانوار، ج 52، ص 104؛ طوسی، الغیبه، ص 426.
10. طوسی، الغیبه، ص 262؛ برای تفصیل بیشتر ر. ک: داوود الهامی، آخرین امید، ص 384.
11. برای تفصیل بیشتر ر. ک: محمدرضا حکیمی، خورشید مغرب، ص 265.
12. امام خمینی «ره»، برای تفصیل بیشتر ر.ک: فصلنامه انتظار، ش 1، جان جانان، مرتضی نایینی، ص 9.
13. برای تفصیل بیشتر ر. ک: همان، ش 5، «مهدی انکاری، انتظارستیزی»؛ محمد صابر جعفری.
14. فصلنامه انتظار، ش 2، «انتظار و انقلاب»، رحیم کارگر، ص 143.
15. رهبر معظم انقلاب، فصلنامه انتظار، ش 2، نقل از روزنامه رسالت، 26. 9/ 76.
16. ر. ک: همان، ش 6، 7، 8 و 9، «مهدویت از دیدگاه دین پژوهان و اسلام شناسان غربی»، بهروز جندقی.
17. برای تفصیل بیشتر ر. ک: همان، ش 5، «مهدی انکاری، انتظار ستیزی»، محمد صابر جعفری.
18. برخی از عرصه های پژوهش در سرمقاله شماره 2 فصلنامه انتظار آمده است.
19. رهبر معظم انقلاب، به نقل از روزنامه جمهوری اسلامی 9/ 11/ 72 ؛ فصلنامه انتظار، ش2، ص 37، «جان و جانان»، مرتضی نائینی.
20. رهبر معظم انقلاب، در جمع دانش پژوهان مرکز تخصصی مهدویت، فصلنامه انتظار، ش 9- 8، ص7.
21. برای تفصیل بیشتر ر. ک: عزیزالله حیدری، مهدی تجسم امید و نجات، ص 74؛ فصلنامه انتظار، ش3، «نگاهی دوباره به انتظار»، مجید حیدری نیک.
با توجه به منابع دینی (نقل و عقل)، طرح مباحث مهدویت از جنبه های متفاوت ضرورت دارد:
1. لزوم معرفت
در روایات زیاد - از شیعه و اهل سنت (1) آمده است: آن که امام خود را نشناسد و بدون این شناخت و معرفت، دیده از جهان بر بندد، به مرگ جاهلیت مرده است: « ما مات لایعرف امامه مات میته جاهلیه».(2)
همچنین اهل بیت «ع» پیوسته پیروان خویش را به این دعا ترغیب کرده اند که از خدا بخواهند تا حجت و ولی خود را به آنان بشناساند:
«اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک، اللهم رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی»(3)؛
بار خدایا! تو مرا به خود شناسا کن که اگر خودت را به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهیم شناخت. بار خدایا! تو رسولت را به من بشناسان که اگر رسول خود را به من نشناسانی، حجتت را نخواهیم شناخت. پروردگارا! حجت خودت را به من بشناسان که اگر حجتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه خواهم شد».
2. تکلیف و وظیفه
هر فردی، در قبال امام خویش وظایفی دارد و لازمه عمل به وظیفه، شناخت امام و وظایف در قبال اوست. این وظیفه دارای دو بعد است: یک بعد مربوط به دوران غیبت و انتظار است که نیل به ثوابت های وعده داده شده برای منتظر، در گروه فهم و درک و عمل به این وظایف است و بعد دیگر از جهت زمینه سازی برای ظهور امام عصر «ع» و به دست آوردن نزدیکترین جایگاه از لحاظ معرفتی و قرب به امام خوبی هاست.
رسول خدا «ص» می فرماید: «یخرج اناس من المشرق فیوطئون للمهدی یعنی سلطانه»؛ (مردمانی از مشرق برمی خیزند و زمینه ساز سلطه و قدرت مهدی می شوند).(4)
3. مبارزه با تحریف ها، کج اندیشی ها و آسیب ها
«... لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیزه الضلاله».(5) نجات و رهایی مردمان از انحرافات و کج اندیشی ها - که از رسالت های انبیاست وظیفه ای است که وارثان این مکتب عهده دار آنند. در مهدویت نیز چنین اموری وجود دارد؛ اموری نظیر انتساب خشونت و خونریزی(6) به امام رحمت و نور، انتظار منفی (7) و بی تفاوتی و بی طرفی، غفلت از زمان خویش را وظیفه منتظر قلمداد کردن و..
همواره آسیب ها و آفت هایی، امور مفید و کارآمد را تهدید می کند و چاره ای جز شناخت و مقابله با آنها نیست؛ برخی از این آفت ها عبارت است از:
1. مدعیان دروغنی مهدویت (8) یا نیابت خاصه از سوی امام که هر از چند گاه سر بر می آورند.
2. ملاقاتی ها و کسانی که ادعای ملاقات و ارتباط ویژه با امام می کنند و هر کرامتی را به معنای ملاقات با آن حضرت می پندارند و یا وظیفه ای جز ملاقات با امام قائل نیستند.
3. وَقّاتون؛ کسانی که هر از چند گاه، زمانی را به عنوان وقت ظهور تعیین می کنند؛ با آنکه روایات با صراحت خواستار تکذیب آنان شده است.(9)
محمد بن مسلم از امام صادق «ع» روایت کرده است که فرمود:
«من وقت لک من الناس شیئا فلا تهابن ان تکذبه فلسنا نوقت لاحد وقتا» (10) ( هر کس از مردم برای تو وقت چیزی را تعیین کرد، بدون هراس او را تکذیب کن که ما برای هیچ کس وقتی تعیین نمی کنیم).
4. خرافات، نظیر نذرهای نمک و گندم یا جزیره خضرا.
بالاخره تعجیل و ناامیدی از ظهور و اموری دیگر، آسیب ها و آفت هایی است که باید آنها را شناخت و با آن مبارزه کرد.
4. آثار اعتقاد و معرفت به امام
جدای از ابعاد اعتقادی (11) مهدویت، شناخت و معرفت امام - در ابعاد متفاوت فردی و اجتماعی دارای بهترین ثمرات است. آگاهی بر اینکه اعمال فرد در محضر امام است، او اعمال انسان را می بیند و اعمال بر او عرضه می شود، واقعا انسان ساز است.(12) آری، منتظر مصلح، خود می کوشد صالح باشد.
از سوی دیگر، ناامیدی - دردی که بشریت به آن مبتلاست - برای منتظر معنا ندارد و از بالاترین ثمرات اعتقاد به مهدویت، امیدبخشی است.
از بعد اجتماعی و سیاسی، انتظار مهدی، به نپذیرفتن ظلم و ستم، منحل نشدن در فساد محیط و پایداری در برابر رهبری های فاسد و مبارزه با فساد منجر می شود.(13)
اگر مهدویت خوب تبیین شود، حرکت های اصلاحی در سراسر جهان به بهترین وجه می تواند از آن روح حیات بگیرد؛ چنان که پیروزی انقلاب اسلامی ایران در نتیجه پیروی از بزرگمردی بود که مردمان او را نایب عام امام زمان (عج) می دانستند و بر آن اساس تمام هستی خویش را با کمال اخلاص تقدیم راه و مرام او کردند.(14)
5. مهدی انکاری و انتظار ستیزی
«دشمن، هر امر صحیح و مفیدی را تا آنجا که مقدور باشد، انکار می کند و اگر نتوانست، به تحریف و تخریب آن می پردازد و یا در مقابل آن اقدام به جایگزینی می کند».(15)
در مقوله مهدویت نیز دشمن چنین می کند. انکار، تحریف و تخریب مهدویت در دائره المعارف ها(16)، سایت ها، وبلاگ ها و بالاخص فیلم ها و بازی ها بخوبی مشهود است.(17) جایگزینی نیز که زمانی با مدعیانی چون باب، بها، قادیانی و جونپوری ها، بشریت را بازیچه خود قرار داده بود؛ امروزه جدای از ادامه تقویت آنان توسط استعمار و ایجاد فرقه های جدید، آنچه بیشتر خود را نشان می دهد، جایگزینی نظام لیبرال دموکراسی غربی به عنوان تنها نجات بخش و منجی است.
6. عرصه های پژوهش
بجز مسائل جدیدی که شاید تا کنون چنین جدی در حوزه مباحث مهدویت مطرح نشده بود و جدای از مطالبی که بایستی به زبان روز تبیین شود؛ انبوهی از شبهات و پرسش ها، همت والایی را در پاسخ به آن می طلبد.(18)
رهبر معظم انقلاب می فرماید: « در نقطه مقابل تلاش دشمن، در جهت اعتماد و عمل و تبلیغ و تبیین حقیقت مهدویت حرکت کنیم.»(19).
7. تعمیق تفکر مهدویت
رسالت امروز اندیشمندان در مباحث مهدویت، در کنار مسائل علمی، تعمیق ایمان مردم به امام زمان«ع» است.
رهبر معظم انقلاب می فرماید: «اثبات مهدویت، کار آسانی است، اثبات اصل مهدویت در یک محفل علمی و با مخاطبانی که اهل علم و تفکر و استدلالند، جزو آسانترین کارهاست. در این، هیچ تردیدی نیست، ایمان و اعتقاد مردم هم خوب است؛ منتها تعمیق این ایمانی که مردم به امامم زمان دارند، کار بسیار ظریفی است».(20)
8- نقطه اشتراک ادیان
تمام ادیان به موعود و منجی معتقدند. گرچه در خصوصیات و قبل از آن در مصداق اختلافاتی است. همچنین در دستاوردهای حکومت حضرت متفقند. در این که ظلم و ستم، نابود و عدالت و امنیت عالمگیر می شود.
9- نقطه وحدت شیعه و سنی
مهدویت یکی از نقاط اشتراک مسلمین است و موارد اختلافی درباره آن بسیار کم است. طرح این موضوع مشترک باعث تقریب بین مسلمین می شود و مانع فتنه انگیزی فتنه گران و وهابیت خواهد شد چرا که آنان به دنبال طرد فکر شیعی هستند و مهدویت شیعه را امری غیر دینی، یا یهودی و غیر اسلامی مطرح می کنند.
10- ارائه استراتژی جهانی
در مقابل استراتژی هایی چون: جنگ تمدن هانتینگتون، پایان تاریخ فوکویاما، دیدگاه آلوین تافلر در موج سوم و...(21) که به بشر پیشنهاد می دهند و او را پیوسته می فریبند- مهدی باوران، برای زمینه سازی ظهور و آماده ساختن جهانی برای پذیرش مهدی آل محمد «ع» باید استراتژی ارائه دهند.
باید برنامه های جهانی مهدویت را تبیین و طرح ارائه کرد تا جهانیان حقیقت را از افسانه سرایی ها جدا کنند و با جان و دل، منتظر واقعی آن امام همام شوند.
پی‌نوشت‌ها:
1. قریب به این مضمون؛ ر. ک: صحیح مسلم، کتاب اماره، باب امر بلزوم الجماعه ی عند ظهور الفتن، ص 22؛ صحیح بخاری، کتاب الفتن، باب دوم؛ مسند احمد، ج 1، ص 416 و در منابع شیعه علمایی نظیر کلینی، بابی به عنوان «من مات....» اختصاص داده اند.
2. نعمانی، غیبت، ص 129.
3. اصول کافی، ج 1، ص 337؛ کمال الدین، ج 2، ص 343.
4. بحار الانوار،ج 51، باب 5؛ کشف الغمه، ج 2، ص 477.
5. تهذیب، ج6، ص 59.
6. فصلنامه انتظار، ش 7، «درنگی در قتل های آغازین»، نجم الدین طبسی، «میر مهر»، پورسید آقایی.
7. برای تفصیل بیشتر ر. ک: همان، ش 7، «انتظار پویا»، آصفی.
8. برای تفصیل بیشتر ر.ک: همان، ش 9 -8، «متمهدیان و مدعیان دروغین مهدویت، » محمدرضا نصوری.
9. احتجاج، ج2، ص 542، ش 344؛ بحار الانوار، ج 52، ص 104؛ طوسی، الغیبه، ص 426.
10. طوسی، الغیبه، ص 262؛ برای تفصیل بیشتر ر. ک: داوود الهامی، آخرین امید، ص 384.
11. برای تفصیل بیشتر ر. ک: محمدرضا حکیمی، خورشید مغرب، ص 265.
12. امام خمینی «ره»، برای تفصیل بیشتر ر.ک: فصلنامه انتظار، ش 1، جان جانان، مرتضی نایینی، ص 9.
13. برای تفصیل بیشتر ر. ک: همان، ش 5، «مهدی انکاری، انتظارستیزی»؛ محمد صابر جعفری.
14. فصلنامه انتظار، ش 2، «انتظار و انقلاب»، رحیم کارگر، ص 143.
15. رهبر معظم انقلاب، فصلنامه انتظار، ش 2، نقل از روزنامه رسالت، 26. 9/ 76.
16. ر. ک: همان، ش 6، 7، 8 و 9، «مهدویت از دیدگاه دین پژوهان و اسلام شناسان غربی»، بهروز جندقی.
17. برای تفصیل بیشتر ر. ک: همان، ش 5، «مهدی انکاری، انتظار ستیزی»، محمد صابر جعفری.
18. برخی از عرصه های پژوهش در سرمقاله شماره 2 فصلنامه انتظار آمده است.
19. رهبر معظم انقلاب، به نقل از روزنامه جمهوری اسلامی 9/ 11/ 72 ؛ فصلنامه انتظار، ش2، ص 37، «جان و جانان»، مرتضی نائینی.
20. رهبر معظم انقلاب، در جمع دانش پژوهان مرکز تخصصی مهدویت، فصلنامه انتظار، ش 9- 8، ص7.
21. برای تفصیل بیشتر ر. ک: عزیزالله حیدری، مهدی تجسم امید و نجات، ص 74؛ فصلنامه انتظار، ش3، «نگاهی دوباره به انتظار»، مجید حیدری نیک.
