آیا بدون ازدواج می‌توان از گناهان در امان ماند؟
پرسش :
آیا بدون ازدواج می‌توان به مقامات عالیه تزکیه نفس رسید و از گناهان در امان ماند و در نزد خداوند هم عزیز بوده و به سعادت ابدی نائل شد؟
پاسخ :
برای پاسخ به سؤال مذکور توجه به چند نکته، مهم و ضروری است:
الف: هر چند که به لحاظ عقلی این امکان وجود دارد که انسان بدون ازدواج به مقامات عالیه تزکیه نفس برسد. امّا با توجه به اهمیت و آثار و فوائدی که در ازدواج می باشد و انسان را در راه رسیدن به این مقامات کمک می‌نماید، چه ضرورتی دارد که انسان بخواهد با سختی بسیار به این مهم نائل شود.
ب: اهمیت ازدواج: بی شک هیچ شالوده‌ای مقدس‌تر از بنای ازدواج نیست و هر ملتی در دین و آیین خود به نوعی از آن بهره مند است و دین اسلام از همه بیشتر بر آن تأکید کرده و برای آن آثار و فواید مهمی را یاد کرده است در قرآن مجید سه آیه در اهمیت اصل ازدواج آمده و همگان را به آن تشویق و دعوت کرده است. یکی آیه 32 سوره نور است که می فرماید: مردان و زنان بی همسر خود را همسر دهید، اگر نادار باشند خداوند از بخشش خویش به آنها بی نیازی می بخشد.[1]
علاوه بر آیات، روایات بسیاری نیز در این زمینه وجود دارد چنان که از رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل شده: هر کس ازدواج کند به درستی که از نصف دینش پاسداری کرده است.[2] از این رو مراجع و فقهاء، ازدواج را از مستحبات مؤکد شمرده اند و آن را برای کسی که به سبب نگرفتن همسر به گناه می افتد واجب دانسته اند.[3]
از حدیث نبوی این گونه استفاده می شود که شخص مجرد، در معرض خطر است و زمینه به گناه افتادن او به مراتب بیشتر از شخص متأهل است... .
ج: فلسفه ازدواج: ازدواج چند فایده دارد که به اختصار عبارت است از:
1. بقای نسل، 2. آرامش و تعادل روحی و جسمی، 3. سلامت اخلاقی و اجتماعی جامعه، 4. تأمین نیاز طبیعی و غریزه انسان، 5. ارضای حس محبت کردن و مورد محبت قرار گرفتن[4] که ممکن است برخی از اینها برای بعضی مهم‌تر باشد پس باید دقیقا به این مطلب توجه داشت که به گناه نیفتادن تمام قضیه نیست که کسی بگوید من به گناه نمی افتم پس لازم نیست ازدواج کنم بله برای چنین شخصی ازدواج لازم نیست ولی باید توجه کرد که آثاری که ازدواج نکردن به همراه دارد ممکن است زمینه گناه را نیز فراهم کند، چرا که اگر کسی ازدواج نکند و به این مهم توجه نداشته باشد به تدریج احساس کمبود خواهد کرد و به مشکلات جسمی و روانی و استرس‌های رو به افزایش امروزه که گریبانگیر بسیاری از جوانان است دچار خواهد شد این احساس در وجود هر انسانی است و به خصوص در دوران جوانی بیشتر خودش را نشان می دهد، بعضی از انواع افسردگی ها که از تنهایی ناشی می شود با ازدواج مناسب، درمان می شود، از نظر اجتماعی ازدواج باعث آرامش و امنیت و سلامت روان فرد و جامعه می شود ونیز امید به آینده و منزلت اجتماعی نیز برای فرد به دنبال دارد.
مطلبی که در جواب سؤال، بسیار ما را کمک می‌کند این است که اگر واقعا بنا بود که بدون ازدواج به مقامات عالیه تزکیه نفس رسید و از گناهان در امان ماند و در نزد خداوند هم عزیز بود و به سعادت ابدی نائل شد بزرگان و ائمه اطهار به این سزاوار تر بودند پس چرا آنان چنین نکردند.
در حدیثی از امام رضا ـ علیه السلام ـ است که فرمودند: زنی خدمت امام باقر ـ علیه السلام ـ آمد و گفت: من قصد ندارم هیچ گاه ازدواج کنم، وقتی حضرت علّت را جویا شدند وی در پاسخ گفت: به خاطر ثوابش حضرت فرمودند: اگر این کار خوب بود فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ از تو بر این کار سزاوارتر بود.[5]
در حدیث دیگری از حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آمده: هر که دوست دارد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند او را در حال داشتن همسر ملاقات نماید.[6]
و یا حدیث دیگر: انسان متأهل خوابش بهتر از عبادت انسان مجرد است و در جای دیگر فرمودند: ازدواج نیمی از عبادت است.[7]
پس اگر کسی حقیقتا به دنبال رسیدن به مقامات عالیه هست ازدواج موفق می‌تواند بهترین پله باشد برای رسیدن به این کمالات، این گونه تلقی نشود که ازدواج مانع این کار می‌شود و یا جلوی عزیز بودن نزد خدا را می‌گیرد و نمی‌گذارد انسان به سعادت ابدی برسد.
باز هم مناسب است برخی دیگر از این روایات را مرور کنیم.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: بدترین مردگان شما مجردها هستند.[8] بدترین شما مجردان شما هستند، دو رکعت نماز شخص متأهل بهتر از هفتاد رکعت غیر متأهل است.[9]
با دقت در این احادیث و مطالب گذشته در می یابیم که نه تنها ازدواج امری نیست که جلوی رسیدن انسان را به کمالات عالیه تزکیه نفس بگیرد بلکه می توان گفت بسیار راه را برای انسان هموار کرده و او را در رسیدن به این مهم یاری می کند وقتی در روایت می‌خوانیم که شیطان به جوان ازدواج کرده می گوید دو سوم دینش را (با ازدواج) از دست من حفظ کرد و باید مراقب یک سوم دیگر باشد.[10]
بنابراین بدون ازدواج، کل دین در خطر نابودی است و با ازدواج دو سوم آن بیمه می شود زن و شوهر باید طبق مقررات شرعی به ازدواج هم در آیند، مجرد زیستی و گریز از انتخاب همسر بر خلاف سنت انبیاء، فطرت و خلقت انسان است زیرا در انسان مسأله ازدواج غیر از ارضاء غریزه جنسی تولید مثل به صورت شرعی و قانونی ضرورت جهان خلقت است.
نکته مهم دیگری که حائز اهمیت می باشد، این است که انسان، با ازدواج و تشکیل خانواده، گامی بلند در جهت رشد و تکامل برمی‌دارد. حتی در این رابطه برخی روانشناسان معتقدند که انسان با ازدواج و پدر و مادر شدن است که به تکامل روانی می رسد. پس با توجه به این نکته می توان گفت، از آن جا که انسان برای رسیدن به مقامات عالیه تزکیه در جهت تکامل روانی خود نیز باید قدم بر دارد، پس یکی از کمک کننده‌‍ها و پیش زمینه‌های این امر، ازدواج و تشکیل خانواده می‌باشد.
سعی نمایید نسبت به مسائل دینی همه جانبه نگاه نمایید و در این زمینه مطالعات خود را نیز بیشتر کنید. چرا که اگر یک بعدی به مسائل توجه شود، آثار زیانباری به دنبال خواهد داشت. لذا سعی نمایید تصمیماتی را که اتخاذ می‌کنید بدور از احساسات بر اساس و معیار دین و عقل باشد. بنابراین با در نظر داشتن شرایط مناسب و تلاش، همسری مناسب را اختیار کنید، یقین نمایید که شما را در مسیر تکامل و مقامات تزکیه نفس کمک خواهد نمود، هم چنان که بسیاری از بزرگان، مقامات و ارزش های خود را مدیون همسرانشان می‌دانند. پس بیهوده، فرصت جوانی و انتخاب همسر مناسب را از دست ندهید و با در نظر داشتن معیارها و ملاک‌های انتخاب همسر، دختر شایسته که هم عقیده شما باشد در این راه را انتخاب نمایید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. پاک نژاد، رضا، ازدواج مکتب انسان سازی، قم: نشر اخلاق، 1374.
2. رشید پور، مجید، مراحل ازدواج در اسلام، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1368.
3. مشکینی اردبیلی، علی اکبر، ازدواج در اسلام، ترجمه: احمد جنتی، قم: موسسه الهادی، مرکز چاپ و نشر قرآن کریم، 1385.
4. مصطفوی، جواد، بهشت خانواده، قم: دارالفکر، 1388.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. نور / 32، روم / 21 ، نساء / 3.
[2]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج14، ص5.
[3]. پرسش ها و پاسخ های دانشجویان، قم، انتشارات نشر معارف، 1386ش، ج21، ص39.
[4]. روم / 21، تفسیر المیزان، ج15، مؤمنون / 6.
[5] . عیون اخبار الرضا علیه السلام، ص243
[6]. وسائل الشیعه، ج20، ص18.
[7]. مستدرک،ج14، ص155.
[8]. مجلسی، محمد باقر، ج100، ص220.
[9]. رحیمی، عباس، ازدواج موفق، قم، انتشارات جمال، 1384ش، ص11.
[10]. مستدرک، ج14، ص149.
الف: هر چند که به لحاظ عقلی این امکان وجود دارد که انسان بدون ازدواج به مقامات عالیه تزکیه نفس برسد. امّا با توجه به اهمیت و آثار و فوائدی که در ازدواج می باشد و انسان را در راه رسیدن به این مقامات کمک می‌نماید، چه ضرورتی دارد که انسان بخواهد با سختی بسیار به این مهم نائل شود.
ب: اهمیت ازدواج: بی شک هیچ شالوده‌ای مقدس‌تر از بنای ازدواج نیست و هر ملتی در دین و آیین خود به نوعی از آن بهره مند است و دین اسلام از همه بیشتر بر آن تأکید کرده و برای آن آثار و فواید مهمی را یاد کرده است در قرآن مجید سه آیه در اهمیت اصل ازدواج آمده و همگان را به آن تشویق و دعوت کرده است. یکی آیه 32 سوره نور است که می فرماید: مردان و زنان بی همسر خود را همسر دهید، اگر نادار باشند خداوند از بخشش خویش به آنها بی نیازی می بخشد.[1]
علاوه بر آیات، روایات بسیاری نیز در این زمینه وجود دارد چنان که از رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل شده: هر کس ازدواج کند به درستی که از نصف دینش پاسداری کرده است.[2] از این رو مراجع و فقهاء، ازدواج را از مستحبات مؤکد شمرده اند و آن را برای کسی که به سبب نگرفتن همسر به گناه می افتد واجب دانسته اند.[3]
از حدیث نبوی این گونه استفاده می شود که شخص مجرد، در معرض خطر است و زمینه به گناه افتادن او به مراتب بیشتر از شخص متأهل است... .
ج: فلسفه ازدواج: ازدواج چند فایده دارد که به اختصار عبارت است از:
1. بقای نسل، 2. آرامش و تعادل روحی و جسمی، 3. سلامت اخلاقی و اجتماعی جامعه، 4. تأمین نیاز طبیعی و غریزه انسان، 5. ارضای حس محبت کردن و مورد محبت قرار گرفتن[4] که ممکن است برخی از اینها برای بعضی مهم‌تر باشد پس باید دقیقا به این مطلب توجه داشت که به گناه نیفتادن تمام قضیه نیست که کسی بگوید من به گناه نمی افتم پس لازم نیست ازدواج کنم بله برای چنین شخصی ازدواج لازم نیست ولی باید توجه کرد که آثاری که ازدواج نکردن به همراه دارد ممکن است زمینه گناه را نیز فراهم کند، چرا که اگر کسی ازدواج نکند و به این مهم توجه نداشته باشد به تدریج احساس کمبود خواهد کرد و به مشکلات جسمی و روانی و استرس‌های رو به افزایش امروزه که گریبانگیر بسیاری از جوانان است دچار خواهد شد این احساس در وجود هر انسانی است و به خصوص در دوران جوانی بیشتر خودش را نشان می دهد، بعضی از انواع افسردگی ها که از تنهایی ناشی می شود با ازدواج مناسب، درمان می شود، از نظر اجتماعی ازدواج باعث آرامش و امنیت و سلامت روان فرد و جامعه می شود ونیز امید به آینده و منزلت اجتماعی نیز برای فرد به دنبال دارد.
مطلبی که در جواب سؤال، بسیار ما را کمک می‌کند این است که اگر واقعا بنا بود که بدون ازدواج به مقامات عالیه تزکیه نفس رسید و از گناهان در امان ماند و در نزد خداوند هم عزیز بود و به سعادت ابدی نائل شد بزرگان و ائمه اطهار به این سزاوار تر بودند پس چرا آنان چنین نکردند.
در حدیثی از امام رضا ـ علیه السلام ـ است که فرمودند: زنی خدمت امام باقر ـ علیه السلام ـ آمد و گفت: من قصد ندارم هیچ گاه ازدواج کنم، وقتی حضرت علّت را جویا شدند وی در پاسخ گفت: به خاطر ثوابش حضرت فرمودند: اگر این کار خوب بود فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ از تو بر این کار سزاوارتر بود.[5]
در حدیث دیگری از حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آمده: هر که دوست دارد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند او را در حال داشتن همسر ملاقات نماید.[6]
و یا حدیث دیگر: انسان متأهل خوابش بهتر از عبادت انسان مجرد است و در جای دیگر فرمودند: ازدواج نیمی از عبادت است.[7]
پس اگر کسی حقیقتا به دنبال رسیدن به مقامات عالیه هست ازدواج موفق می‌تواند بهترین پله باشد برای رسیدن به این کمالات، این گونه تلقی نشود که ازدواج مانع این کار می‌شود و یا جلوی عزیز بودن نزد خدا را می‌گیرد و نمی‌گذارد انسان به سعادت ابدی برسد.
باز هم مناسب است برخی دیگر از این روایات را مرور کنیم.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: بدترین مردگان شما مجردها هستند.[8] بدترین شما مجردان شما هستند، دو رکعت نماز شخص متأهل بهتر از هفتاد رکعت غیر متأهل است.[9]
با دقت در این احادیث و مطالب گذشته در می یابیم که نه تنها ازدواج امری نیست که جلوی رسیدن انسان را به کمالات عالیه تزکیه نفس بگیرد بلکه می توان گفت بسیار راه را برای انسان هموار کرده و او را در رسیدن به این مهم یاری می کند وقتی در روایت می‌خوانیم که شیطان به جوان ازدواج کرده می گوید دو سوم دینش را (با ازدواج) از دست من حفظ کرد و باید مراقب یک سوم دیگر باشد.[10]
بنابراین بدون ازدواج، کل دین در خطر نابودی است و با ازدواج دو سوم آن بیمه می شود زن و شوهر باید طبق مقررات شرعی به ازدواج هم در آیند، مجرد زیستی و گریز از انتخاب همسر بر خلاف سنت انبیاء، فطرت و خلقت انسان است زیرا در انسان مسأله ازدواج غیر از ارضاء غریزه جنسی تولید مثل به صورت شرعی و قانونی ضرورت جهان خلقت است.
نکته مهم دیگری که حائز اهمیت می باشد، این است که انسان، با ازدواج و تشکیل خانواده، گامی بلند در جهت رشد و تکامل برمی‌دارد. حتی در این رابطه برخی روانشناسان معتقدند که انسان با ازدواج و پدر و مادر شدن است که به تکامل روانی می رسد. پس با توجه به این نکته می توان گفت، از آن جا که انسان برای رسیدن به مقامات عالیه تزکیه در جهت تکامل روانی خود نیز باید قدم بر دارد، پس یکی از کمک کننده‌‍ها و پیش زمینه‌های این امر، ازدواج و تشکیل خانواده می‌باشد.
سعی نمایید نسبت به مسائل دینی همه جانبه نگاه نمایید و در این زمینه مطالعات خود را نیز بیشتر کنید. چرا که اگر یک بعدی به مسائل توجه شود، آثار زیانباری به دنبال خواهد داشت. لذا سعی نمایید تصمیماتی را که اتخاذ می‌کنید بدور از احساسات بر اساس و معیار دین و عقل باشد. بنابراین با در نظر داشتن شرایط مناسب و تلاش، همسری مناسب را اختیار کنید، یقین نمایید که شما را در مسیر تکامل و مقامات تزکیه نفس کمک خواهد نمود، هم چنان که بسیاری از بزرگان، مقامات و ارزش های خود را مدیون همسرانشان می‌دانند. پس بیهوده، فرصت جوانی و انتخاب همسر مناسب را از دست ندهید و با در نظر داشتن معیارها و ملاک‌های انتخاب همسر، دختر شایسته که هم عقیده شما باشد در این راه را انتخاب نمایید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. پاک نژاد، رضا، ازدواج مکتب انسان سازی، قم: نشر اخلاق، 1374.
2. رشید پور، مجید، مراحل ازدواج در اسلام، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1368.
3. مشکینی اردبیلی، علی اکبر، ازدواج در اسلام، ترجمه: احمد جنتی، قم: موسسه الهادی، مرکز چاپ و نشر قرآن کریم، 1385.
4. مصطفوی، جواد، بهشت خانواده، قم: دارالفکر، 1388.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. نور / 32، روم / 21 ، نساء / 3.
[2]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج14، ص5.
[3]. پرسش ها و پاسخ های دانشجویان، قم، انتشارات نشر معارف، 1386ش، ج21، ص39.
[4]. روم / 21، تفسیر المیزان، ج15، مؤمنون / 6.
[5] . عیون اخبار الرضا علیه السلام، ص243
[6]. وسائل الشیعه، ج20، ص18.
[7]. مستدرک،ج14، ص155.
[8]. مجلسی، محمد باقر، ج100، ص220.
[9]. رحیمی، عباس، ازدواج موفق، قم، انتشارات جمال، 1384ش، ص11.
[10]. مستدرک، ج14، ص149.
