چگونه با ازدواج نصف دین حفظ می‌شود؟
پرسش :
در روایتی از رسول گرامی اسلام آمده است که با ازدواج، نصف دین حفظ می‌شود؛ منظور از این حدیث چیست؟
پاسخ :
بشر از نخستین روزهای حضور خود بر عرصه خاک و شکوفایی جوانه های تأمل و تدبیر بر شاخسار حیات، به خوبی دریافته است که خانواده بهترین مأمن انسان و شایسته ترین کانون برای به فعلیت رساندن استعددهای اوست. این امر نشان می دهد که خانواده یکی از اساسی ترین نیازهای انسان به شمار می آید. ازدواج به عنوان سنگ بنای اولیه خانواده به حساب می آید و زمینه بالندگی و پیشرفت معنوی در فرد را ایجاد می کند؛ در پرتو تشکیل خانواده است که انسان می تواند به تمام استعدادهای درونی و فطری خود پاسخ دهد و آن ها را به فعلیت برساند و بتواند از گذرگاه اسفل السافلین به سوی اعلا علیین، که همان مقصود خلقت است، راهی بگشاید.[1]
ازدواج از نظر اسلام
اسلام با در نظر گرفتن نقش ازدواج در پاسخ گویی به نیازهای عاطفی، روانی، اجتماعی و... انسان و همچنین تأثیر آن در حفظ و تکامل ایمان فرد، پیروان خود را به این امر دعوت کرده است.
در قرآن آیاتی در مورد اهمیت و ضرورت ازدواج به چشم می خورد، همچنین در متون روایی ازدواج از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به گونه ای که علماء اسلام ازدواج را از امور مستحب موکد قلمداد کرده اند.[2]
در زیر به برخی از این روایات اشاره می شود:
الف) امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هیچ یک از یاران رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ازدواج نکرد، مگر این که پیامبر پس از ازدواج آنان فرمود: ایمانش کامل شد.[3]
ب) رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: هیچ کانونی در اسلام بر پا نشده است که نزد خداوند از کانون ازدواج محبوب تر و عزیز باشد.[4]
ج) رسول گرامی اسلام می فرمایند: هر کس می خواهد خدا را در حال پاکیزگی و طهارت ملاقات کند به وسیله ازدواج عفت پیشه سازد.[5]
د) رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: ای گروه جوانان! هر یک از شما که می تواند ازدواج کند، اقدام نماید، زیرا ازدواج موجب می گردد تا چشم و دامن انسان از گناه باز داشته شود و عفت انسان حفظ گردد ازدواج از نظر اسلام به وجود آورنده مطمئن ترین و آرام بخش ترین رابطه ها و آغاز گر زندگی همراه با طراوت، مودت و ایثار است. از آیات و نشانه های قدرت خداوند این است که برای انسان از نوع خود، همسرانی آفرید تا درکنار آنان، به آرامش و سکون نایل آیند و بین آنان دوستی و رحمت قرار داد.[6]
بدیهی است منشا گرایش مرد به زن در خواسته های جنسی خلاصه نمی شود که چنین غرایزی در حیوانات نیز موجود است، آن چه که باعث گرایش مرد به زن و آرمیدن مرد در سایه انس به زن، مودت و رحمتی است که خداوند بین آن ها قرار داده است تا در سایه این مودت به آرامش برسند.[7]
این پیوند مقدس روان پر التهاب و مضطرب جوان را به ساحل آرامش نزدیک می کند تا در پرتو این آرامش پاسخ دهد و استعداد های درونی و فطری خود را به فعلیت برساند و پله های تکامل را یکی پس از دیگری طی کند.
در قرآن آیاتی در مورد اهمیت و ضرورت ازدواج به چشم می خورد، همچنین در متون روایی ازدواج از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به گونه ای که علماء اسلام ازدواج را از امور مستحب موکد قلمداد کرده اند.[2]
در زیر به برخی از این روایات اشاره می شود:
الف) امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هیچ یک از یاران رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ازدواج نکرد، مگر این که پیامبر پس از ازدواج آنان فرمود: ایمانش کامل شد.[3]
ب) رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: هیچ کانونی در اسلام بر پا نشده است که نزد خداوند از کانون ازدواج محبوب تر و عزیز باشد.[4]
ج) رسول گرامی اسلام می فرمایند: هر کس می خواهد خدا را در حال پاکیزگی و طهارت ملاقات کند به وسیله ازدواج عفت پیشه سازد.[5]
د) رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: ای گروه جوانان! هر یک از شما که می تواند ازدواج کند، اقدام نماید، زیرا ازدواج موجب می گردد تا چشم و دامن انسان از گناه باز داشته شود و عفت انسان حفظ گردد ازدواج از نظر اسلام به وجود آورنده مطمئن ترین و آرام بخش ترین رابطه ها و آغاز گر زندگی همراه با طراوت، مودت و ایثار است. از آیات و نشانه های قدرت خداوند این است که برای انسان از نوع خود، همسرانی آفرید تا درکنار آنان، به آرامش و سکون نایل آیند و بین آنان دوستی و رحمت قرار داد.[6]
بدیهی است منشا گرایش مرد به زن در خواسته های جنسی خلاصه نمی شود که چنین غرایزی در حیوانات نیز موجود است، آن چه که باعث گرایش مرد به زن و آرمیدن مرد در سایه انس به زن، مودت و رحمتی است که خداوند بین آن ها قرار داده است تا در سایه این مودت به آرامش برسند.[7]
این پیوند مقدس روان پر التهاب و مضطرب جوان را به ساحل آرامش نزدیک می کند تا در پرتو این آرامش پاسخ دهد و استعداد های درونی و فطری خود را به فعلیت برساند و پله های تکامل را یکی پس از دیگری طی کند.
نقش ازدواج در تکامل ایمان فرد
الف) عفت و کنترل غریزه جنسی:
بی شک یکی از سرکش ترین نیروها و غرایز در انسان غریزه جنسی و میل به شهوت است.
شهوت انسان چنان چه در مسیر طبیعی خود ارضاء نشود، زندگی انسان را دچار طوفان گناه و معصیت می کند و کشتی او را از ساحل امن الهی به گرداب گناه و ورطه هلاکت می افکند.
در اثر ازدواج، غریزه جنسی، در مسیر طبیعی خود قرار می گیرد و انسان نسبت به گناهانی که از ناحیه این غریزه او را تهدید می کرد، حفظ می شود. در ضمن ازدواج باعث می شود که انرژی و نیرویی که انسان برای کنترل این غریزه به کار می بست در مسیر کمال الهی خود به کار گرفته شود همچنین ازدواج به یکی از نیازهای اساسی انسان پاسخ می دهد و زمانی که نیازهای اصلی انسان برآورده شود بهتر می تواند در مسیر رشد معنوی گام بردارد.
به گفته علماء اخلاق، انگیزه اصلی گناهان در انسان سه قوه است: 1ـ قوه شهویه 2ـ قوه غضبیه 3ـ قوه وهمیه.[8] ازدواج مهم ترین عامل تعدیل و پاسخ دهی به قوه شهویه است. ازدواج موجب کنترل این قوه شده و از طغیان آن جلوگیری می کند. بدیهی است با ارضاء قوه شهوت زمینه بسیاری از گناهان از بین می رود و انسان بهتر می تواند راه کمال را طی کند.
ب) کمالات معنوی:
همان طور که قبلا اشاره شد زن و مرد در کنار یکدیگر به آرامش می رساند و در سایه چنین آرامشی می توانند مسیر تکامل و کمال را بهتر طی کنند. در آیه 187 سوره بقره زن و مرد مایه آرامش یکدیگر قلمداد شده اند «هن لباس لکم و انتم لباس لهن» همان طور که لباس، انسان را از سرما و گرما و خطر برخورد اشیاء حفظ می کند و مایه آرامش انسان است، زن و شوهر هم همدیگر را از انحرافات حفظ می کنند و مایه آرامش و آسودگی یکدیگر در این دنیا هستند.[9] این آرامش از آن جا ناشی می شود که این دو جنس مکمل یکدیگر و مایه شکوفایی و نشاط و پرورش یکدیگرند به طوری که هر یک بدون دیگری ناقص است.[10]. آری زن و شوهر در کنار هم باعث تکامل یکدیگر می شوند و وجود یکی بدون دیگری ناقص است. و زن در سایه مرد به کمال می رسد و مرد در پرتو وجودی زن به ایمانش کامل می شود چرا که دستگاه با حکمت خلقت این دو را نیازمند یکدیگر قرار داده است. بدیهی است کسانی که به این سنت الهی پشت پا می زنند، وجود ناقصی دارند و نمی توانند راه کمال را به طور صحیح طی کنند.
شهید مطهری در این باره می گوید: افرادی که هر چند بدون ازدواج، رفتار خویش را مهار کرده و مقامات علمی کسب کرده اند، ولی نوعی نقص، عدم کمال و به تعبیری خاص در آنها مشاهده می شود. گویی انسان یک نوع کمال روحی دارد که بجز در مدرسه خانواده کسب نمی شود. نکته جالب توجه آن است که ازدواج با این که رفتار جنسی در بردارد، ولی جنبه تکاملی و رشدی دارد و به همین جهت در اسلام، سنت و مستحب اعلام شده است.[11]
ج) ترک خود خواهی
از منظر علماء اخلاق، خود خواهی یکی از عوامل مهم در انحراف انسان از مسیر حق و گرایش به باطل است. در سایه ازدواج است که خود خواهی و منفعت طلبی تبدیل به خدمت و تعاون و گذشت و ایثار می شود و انسان می آموزد از لاک خود پرستی خارج شود و هر قدر که الفت بین زوجین بیشتر شود گامی به طرف کمال برداشته و از خود خواهی و خود پرستی خارج می شوند. در سایه ازدواج است که انسان از لاک خود پرستی خارج می شود و نسبت به سرنوشت دیگران هم حساس می شود و حاضر می شود که از لذت های خود چشم بپوشد تا دیگران در آسایش و راحتی باشند[12] زمانی که انسان از لاک خود پرستی خارج شد می آموزد دیگران را دوست بدارد و به آنان عشق بورزد و رنج آنان را رنج خود و آسایش آن ها را آسایش خود پندارد، به طوری که هر آن چه برای خود می پسندد برای دیگران نیز بپسندد.[13]
تعادل روحی و روانی: انسان نیازهای مختلفی دارد و از جمله نیازهای جسمانی، نیاز به محبت، نیاز به زیبائی، نیاز به ایمان و خدا پرستی و.... ارضای نیازهای انسان در سلامت روانی و جسمانی او موثر است و بدیهی است تا زمانی که نیازهای مختلف انسان به طور کامل و به طور صحیح پاسخ داده نشود طی کردن مسیر رشد و کمال با مشکل و سختی رو برو خواهد شد نیازهایی چون نیاز به خدا پرستی و ایمان زمانی به صورت کامل در انسان شکل می گیرد که نیازهایی که در سطح پائین تر قرار دارند تا حدی ارضاء شوند. ازدواج و تشکیل خانواده ابزار مناسبی جهت پاسخ گویی به این گونه نیازها می باشد. و در پرتو ارضاء نیازهای روحی، روانی، عاطفی و جسمانی انسان حس خدا پرستی و ایمان به طور کامل تری در انسان شکل می گیرد.[14]
البته نقش ازدواج در کمال ایمان انسان به موارد بالا خلاصه نمی شود و ما برای طولانی نشدن بحث به این موارد اکتفاء کردیم. شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر به منابعی که در پایان پاسخ معرفی می شود مراجعه کنید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1387.
2. پاک نژاد، رضا، ازدواج مکتب انسان سازی، قم: نشر اخلاق، 1374.
3. رشید پور، مجید، مراحل ازدواج در اسلام، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1368.
4. صدری، سید ضیاءالدین، آیینه ازدواج و روابط همسران، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1377.
5. مشکینی اردبیلی، علی اکبر، ازدواج در اسلام، ترجمة: احمد جنتی، قم: موسسه الهادی، مرکز چاپ و نشر قرآن کریم، 1385.
6. مصطفوی، جواد، بهشت خانواده، قم: دارالفکر، 1388.
7. مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، 1390.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. پناهی، علی احمد، مجله معرفت، قم، موسسه پژوهشی آموزشی امام خمینی، شماره 104، ص34.
[2]. مستدرک الوسائل، نشر موسسه آل البیت، چاپ چهارم، ج14، ص150.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج10، ص262.
[4]. مستدرک الوسائل، همان، ج14، ص150.
[5]. روم / 21.
[6]. معرفت، شماره 104، ص35.
[7]. همان.
[8]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ پانزدهم، ج1، ص650.
[9]. همان، ج16، ص391.
[10]. سالاری فر، محمد رضا، نظام خانواده در اسلام، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران، چاپ اول، ص30؛ مطهری، مرتضی، به نقل از تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام، ص166ـ 167.
[11]. تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام، همان، با کمی تصرف، چاپ هشتم، ص166.
[12]. اشاره به نامه امام علی ـ علیه السلام ـ به امام حسن ـ علیه السلام ـ
[13]. نظام خانواده در اسلام، ص21.
[14]. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، چاپ هفتم، ج5، ص2250، ح7805.
بی شک یکی از سرکش ترین نیروها و غرایز در انسان غریزه جنسی و میل به شهوت است.
شهوت انسان چنان چه در مسیر طبیعی خود ارضاء نشود، زندگی انسان را دچار طوفان گناه و معصیت می کند و کشتی او را از ساحل امن الهی به گرداب گناه و ورطه هلاکت می افکند.
در اثر ازدواج، غریزه جنسی، در مسیر طبیعی خود قرار می گیرد و انسان نسبت به گناهانی که از ناحیه این غریزه او را تهدید می کرد، حفظ می شود. در ضمن ازدواج باعث می شود که انرژی و نیرویی که انسان برای کنترل این غریزه به کار می بست در مسیر کمال الهی خود به کار گرفته شود همچنین ازدواج به یکی از نیازهای اساسی انسان پاسخ می دهد و زمانی که نیازهای اصلی انسان برآورده شود بهتر می تواند در مسیر رشد معنوی گام بردارد.
به گفته علماء اخلاق، انگیزه اصلی گناهان در انسان سه قوه است: 1ـ قوه شهویه 2ـ قوه غضبیه 3ـ قوه وهمیه.[8] ازدواج مهم ترین عامل تعدیل و پاسخ دهی به قوه شهویه است. ازدواج موجب کنترل این قوه شده و از طغیان آن جلوگیری می کند. بدیهی است با ارضاء قوه شهوت زمینه بسیاری از گناهان از بین می رود و انسان بهتر می تواند راه کمال را طی کند.
ب) کمالات معنوی:
همان طور که قبلا اشاره شد زن و مرد در کنار یکدیگر به آرامش می رساند و در سایه چنین آرامشی می توانند مسیر تکامل و کمال را بهتر طی کنند. در آیه 187 سوره بقره زن و مرد مایه آرامش یکدیگر قلمداد شده اند «هن لباس لکم و انتم لباس لهن» همان طور که لباس، انسان را از سرما و گرما و خطر برخورد اشیاء حفظ می کند و مایه آرامش انسان است، زن و شوهر هم همدیگر را از انحرافات حفظ می کنند و مایه آرامش و آسودگی یکدیگر در این دنیا هستند.[9] این آرامش از آن جا ناشی می شود که این دو جنس مکمل یکدیگر و مایه شکوفایی و نشاط و پرورش یکدیگرند به طوری که هر یک بدون دیگری ناقص است.[10]. آری زن و شوهر در کنار هم باعث تکامل یکدیگر می شوند و وجود یکی بدون دیگری ناقص است. و زن در سایه مرد به کمال می رسد و مرد در پرتو وجودی زن به ایمانش کامل می شود چرا که دستگاه با حکمت خلقت این دو را نیازمند یکدیگر قرار داده است. بدیهی است کسانی که به این سنت الهی پشت پا می زنند، وجود ناقصی دارند و نمی توانند راه کمال را به طور صحیح طی کنند.
شهید مطهری در این باره می گوید: افرادی که هر چند بدون ازدواج، رفتار خویش را مهار کرده و مقامات علمی کسب کرده اند، ولی نوعی نقص، عدم کمال و به تعبیری خاص در آنها مشاهده می شود. گویی انسان یک نوع کمال روحی دارد که بجز در مدرسه خانواده کسب نمی شود. نکته جالب توجه آن است که ازدواج با این که رفتار جنسی در بردارد، ولی جنبه تکاملی و رشدی دارد و به همین جهت در اسلام، سنت و مستحب اعلام شده است.[11]
ج) ترک خود خواهی
از منظر علماء اخلاق، خود خواهی یکی از عوامل مهم در انحراف انسان از مسیر حق و گرایش به باطل است. در سایه ازدواج است که خود خواهی و منفعت طلبی تبدیل به خدمت و تعاون و گذشت و ایثار می شود و انسان می آموزد از لاک خود پرستی خارج شود و هر قدر که الفت بین زوجین بیشتر شود گامی به طرف کمال برداشته و از خود خواهی و خود پرستی خارج می شوند. در سایه ازدواج است که انسان از لاک خود پرستی خارج می شود و نسبت به سرنوشت دیگران هم حساس می شود و حاضر می شود که از لذت های خود چشم بپوشد تا دیگران در آسایش و راحتی باشند[12] زمانی که انسان از لاک خود پرستی خارج شد می آموزد دیگران را دوست بدارد و به آنان عشق بورزد و رنج آنان را رنج خود و آسایش آن ها را آسایش خود پندارد، به طوری که هر آن چه برای خود می پسندد برای دیگران نیز بپسندد.[13]
تعادل روحی و روانی: انسان نیازهای مختلفی دارد و از جمله نیازهای جسمانی، نیاز به محبت، نیاز به زیبائی، نیاز به ایمان و خدا پرستی و.... ارضای نیازهای انسان در سلامت روانی و جسمانی او موثر است و بدیهی است تا زمانی که نیازهای مختلف انسان به طور کامل و به طور صحیح پاسخ داده نشود طی کردن مسیر رشد و کمال با مشکل و سختی رو برو خواهد شد نیازهایی چون نیاز به خدا پرستی و ایمان زمانی به صورت کامل در انسان شکل می گیرد که نیازهایی که در سطح پائین تر قرار دارند تا حدی ارضاء شوند. ازدواج و تشکیل خانواده ابزار مناسبی جهت پاسخ گویی به این گونه نیازها می باشد. و در پرتو ارضاء نیازهای روحی، روانی، عاطفی و جسمانی انسان حس خدا پرستی و ایمان به طور کامل تری در انسان شکل می گیرد.[14]
البته نقش ازدواج در کمال ایمان انسان به موارد بالا خلاصه نمی شود و ما برای طولانی نشدن بحث به این موارد اکتفاء کردیم. شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر به منابعی که در پایان پاسخ معرفی می شود مراجعه کنید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1387.
2. پاک نژاد، رضا، ازدواج مکتب انسان سازی، قم: نشر اخلاق، 1374.
3. رشید پور، مجید، مراحل ازدواج در اسلام، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1368.
4. صدری، سید ضیاءالدین، آیینه ازدواج و روابط همسران، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1377.
5. مشکینی اردبیلی، علی اکبر، ازدواج در اسلام، ترجمة: احمد جنتی، قم: موسسه الهادی، مرکز چاپ و نشر قرآن کریم، 1385.
6. مصطفوی، جواد، بهشت خانواده، قم: دارالفکر، 1388.
7. مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، 1390.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. پناهی، علی احمد، مجله معرفت، قم، موسسه پژوهشی آموزشی امام خمینی، شماره 104، ص34.
[2]. مستدرک الوسائل، نشر موسسه آل البیت، چاپ چهارم، ج14، ص150.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج10، ص262.
[4]. مستدرک الوسائل، همان، ج14، ص150.
[5]. روم / 21.
[6]. معرفت، شماره 104، ص35.
[7]. همان.
[8]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ پانزدهم، ج1، ص650.
[9]. همان، ج16، ص391.
[10]. سالاری فر، محمد رضا، نظام خانواده در اسلام، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران، چاپ اول، ص30؛ مطهری، مرتضی، به نقل از تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام، ص166ـ 167.
[11]. تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام، همان، با کمی تصرف، چاپ هشتم، ص166.
[12]. اشاره به نامه امام علی ـ علیه السلام ـ به امام حسن ـ علیه السلام ـ
[13]. نظام خانواده در اسلام، ص21.
[14]. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، چاپ هفتم، ج5، ص2250، ح7805.
در این زمینه حتما بخوانید:
.jpg "اوصاف و ویژگیهای منتظران امام زمان(عج) چگونه است؟")
.jpg "اهداف و آرمان هاى امام خمینی (رحمه الله) از منظر رهبر انقلاب")
