وسواس عملى
پرسش :
مدتى است که دچار شک در تمیز بودن بدن و لباس خود و دیگران شده‌ام و این شک باعث شده دچار اسراف شوم. چه کار کنم؟
شرح پرسش :
مدتى است که دچار شک و تردید شده ام شک در تمیز بودن بدن، لباس خود و دیگران و حتى شک به صندلى هاى اتوبوس و مینى بوس که آیا تمیز هستند یا نه و همین شک باعث شده دچار گناه بزرگ اسراف شوم! این شک باعث تنفر من از شوهر و تنفر شوهر از من شده است ببخشید مى خواهم بى پروا صحبت کنم مى خواهم با شما راحت صحبت کنم مرا ببخشید. خدا نکند چیز نجسى با بدنم تماس پیدا کند توالت که مى روم در، دیوار، آفتابه و همه چیز را نجس مى دانم! اگر لباسم به آفتابه یا دیوار توالت برخورد کند حتماً، باید درآورم و بشویم بعد از توالت چه چیز نجس (مثلاً پاشیدن آب از کاسه توالت) به پایم برسد چه نرسد، باید مدت ها پاهایم را بشویم با آب خالى هم دلم راضى نمى شود. باید حتماً با ریکا یا مایع صابون بشویم، آن هم نه یک بار نه دوبار؛ بلکه شاید ده بار خودم هم از این وضع خسته شده ام؛ با توجه به اینکه الان حامله هستم و خم شدن برایم مشکل است ولى توجهى به این چیزها ندارم! حتماً باید بعد از توالت پاها و دست هایم را چندین بار آب بکشم! فکر مى کنم نجاستى در عمق دست و پایم فرو رفته که با یک بار دوبار پاک نمى شود! غسل جنابت که مى خواهم بکنم باید دوبار بدنم را لیف و صابون دو سه بار زیر آب بگیرم و چندین بار غسل کنم تا دلم راضى شود. سر شوهرم داد مى زنم مبادا بدنت حین حمام رفتن به در، دیوار یا جایى برخورد کند، حتى چهارچوب هاى در را نجس تصور مى کنم! موقع رد شدن لباسم را جمع مى کنم که مبادا لباسم با چارچوبه در یا دیوار تماس پیدا کند. راستش را بخواهید این کارها فقط براى این است که فکر مى کنم اگر این کارها را انجام ندهم، نمازم مورد قبول واقع نمى شود. همین کارها باعث شده نماز خواندن برایم سخت باشد، موقع وضو چندین بار شک مى کنم، وضو که تمام مى شود، شک مى کنم، نکند لاى انگشتانم را دست نکشیدم، نکند! مسح سر یا پا را انجام ندادم، براى هر نماز باید دو یا سه بار وضو بگیرم تا دلم راضى شود. حال نماز را که شروع مى کنم، شک در نماز شروع مى شود، مجبورم یک نماز را چندین بار بشکنم و هر نمازى را دو یا سه بار بخوانم؛ از شما مى خواهم مرا راهنمایى کنید.
مدتى است که دچار شک و تردید شده ام شک در تمیز بودن بدن، لباس خود و دیگران و حتى شک به صندلى هاى اتوبوس و مینى بوس که آیا تمیز هستند یا نه و همین شک باعث شده دچار گناه بزرگ اسراف شوم! این شک باعث تنفر من از شوهر و تنفر شوهر از من شده است ببخشید مى خواهم بى پروا صحبت کنم مى خواهم با شما راحت صحبت کنم مرا ببخشید. خدا نکند چیز نجسى با بدنم تماس پیدا کند توالت که مى روم در، دیوار، آفتابه و همه چیز را نجس مى دانم! اگر لباسم به آفتابه یا دیوار توالت برخورد کند حتماً، باید درآورم و بشویم بعد از توالت چه چیز نجس (مثلاً پاشیدن آب از کاسه توالت) به پایم برسد چه نرسد، باید مدت ها پاهایم را بشویم با آب خالى هم دلم راضى نمى شود. باید حتماً با ریکا یا مایع صابون بشویم، آن هم نه یک بار نه دوبار؛ بلکه شاید ده بار خودم هم از این وضع خسته شده ام؛ با توجه به اینکه الان حامله هستم و خم شدن برایم مشکل است ولى توجهى به این چیزها ندارم! حتماً باید بعد از توالت پاها و دست هایم را چندین بار آب بکشم! فکر مى کنم نجاستى در عمق دست و پایم فرو رفته که با یک بار دوبار پاک نمى شود! غسل جنابت که مى خواهم بکنم باید دوبار بدنم را لیف و صابون دو سه بار زیر آب بگیرم و چندین بار غسل کنم تا دلم راضى شود. سر شوهرم داد مى زنم مبادا بدنت حین حمام رفتن به در، دیوار یا جایى برخورد کند، حتى چهارچوب هاى در را نجس تصور مى کنم! موقع رد شدن لباسم را جمع مى کنم که مبادا لباسم با چارچوبه در یا دیوار تماس پیدا کند. راستش را بخواهید این کارها فقط براى این است که فکر مى کنم اگر این کارها را انجام ندهم، نمازم مورد قبول واقع نمى شود. همین کارها باعث شده نماز خواندن برایم سخت باشد، موقع وضو چندین بار شک مى کنم، وضو که تمام مى شود، شک مى کنم، نکند لاى انگشتانم را دست نکشیدم، نکند! مسح سر یا پا را انجام ندادم، براى هر نماز باید دو یا سه بار وضو بگیرم تا دلم راضى شود. حال نماز را که شروع مى کنم، شک در نماز شروع مى شود، مجبورم یک نماز را چندین بار بشکنم و هر نمازى را دو یا سه بار بخوانم؛ از شما مى خواهم مرا راهنمایى کنید.
پاسخ :
وسواس و درمان آن
مؤثرترین عاملى که در درمان این بیمارى مؤثر است، تصمیم جدى خود شما است. اگر واقعاً مى خواهید خود و خانواده و اطرافیان را از عوارض این بیمارى نجات دهید، عزم خود را جزم کنید و مطمئن باشید که با پشتکار و حوصله، به تدریج مشکل شما حل خواهد شد.
یکى از آفت هاى درمان وسواس این است که درمان جو کمتر به توصیه هاى درمان گر توجه مى کند و محور مقابله با مشکل را تفکر و فهم خود قرار مى دهد! حال آنکه یکى از عوامل اصلى در به وجود آمدن بیمارى وسواس، تفکر نادرست و شناخت غلط بیمار است. بنابراین:
گام اول، اولین اقدام براى حل مشکل این است که فرد وسواسى، باید تفکر، منطق و نگرش خود را اصلاح کند، وگرنه حاصل تفکرات نادرست و منطق اشتباه، چیزى جز همان افکار وسواسى نیست. اگر بپذیرید که شما در حال حاضر در محاصره افکار تکرارى و اجبارى اشتباه هستید، پس باید اول افکار خود را کنترل و آنها را اصلاح کنید.
گام دوم، اصلاح و تغییر شناخت نسبت به احکام و مناسک دینى است. همان طور که در سایر امور به نظر کارشناس مراجعه مى شود، در مسائل دینى نیز باید به کارشناس دینى (مجتهد جامع الشرایط) مراجعه شود و هر چه او گفت، طبق آن عمل گردد.
گام سوم، این است که باید علت اصلى این بیمارى را شناسایى کنیم. تقریباً همه متخصصان ریشه وسواس را اضطراب مى دانند، بنابراین وسواس زیر مجموعه بیمارى هاى اضطرابى است: که ریشه آن باید شناسایى شود.
با توجه به آنچه گفته بیان شد، چاره اى نیست جز اینکه شما به روان پزشک یا روان شناس بالینى مراجعه و به صورت حضورى، مشکل خود را مطرح کنید و طى جلسات متعدد به حل آن بپردازید. ما تنها مى توانیم شما را راهنمایى کنیم؛ اما درمان چیزى بیش از راهنمایى است و باید در یک بستر مناسب انجام گیرد.
بر این اساس نکاتى چند به عنوان راهنمایى بیان مى شود تا زمینه اى براى درمان اصلى شما باشد:
الف. بدانید که وسواس یک مرض جسمى و روحى است که باید به متخصصان اعصاب و روان مراجعه کنید تا معالجه آن، به راحتى صورت گیرد.
ب. از نظر شرعى وسوسه از شیطان است و نباید از آن پیروى کرد.
در روایت آمده است که: «شیطان دوست دارد شما از او پیروى نمایید».
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرموده است: «مقدار آب لازم براى وضو حدود یک کیلو و براى غسل حدود سه کیلو است»[1]. بعد مى فرماید: «مردمى بعد از من مى آیند که این مقدار را کم مى شمارند، اینها از امت من نیستند».
ج. اسلام دین سهل و آسانى است که خود پیامبر (صلی الله علیه وآله) مى فرماید: «من براى شما یک دین آسان آورده ام» حال اگر بنا باشد یک وضو و یا غسل، این قدر وقت انسان را بگیرد و به این اندازه مشکل باشد، این چه دین آسانى خواهد بود؟ از طرفى اگر کسى خلاف آنچه که پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ائمه (علیهم السلام) دستور داده اند، عمل کند، این دهن کجى به آنان محسوب مى شود و گناه بزرگى است!!
براى مثال پیامبر (صلی الله علیه وآله) مى فرماید: «چیز نجس را بعد از برطرف شدن عین نجاست، یک مرتبه که زیر آب جارى شستید، پاک مى شود»[2]، آن وقت اگر شما بیشتر از این مقدار آب مصرف کردید، خداى ناکرده اهانت به پیامبر (صلی الله علیه وآله) است (زیرا معنایش این است که آنچه پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرموده، درست نیست و این کار من صحیح است)!!
از طرفى مصرف بیشتر از مقدار لازم آب اسراف است که از گناهان کبیره محسوب مى شود. با توجه به آنچه گفته شد، باید بگوییم وضو و غسل به آن کیفیتى که شما نوشته اید، لازم نیست و هیچ مجتهدى چنین کارى را اجازه نداده است. بنابراین سعى کنید به طور معمولى و مثل دیگران وضو و غسل را انجام دهید و شستن داخل گوش و بینى لازم نیست و شستن ظاهر آن کفایت مى کند.
مراحل اصلى غسل (که در چند دقیقه به پایان مى رسد)، عبارت است از:
1. نیت؛ براى نیت لازم نیست گوش ها را بگیرید و به زبان چیزى بگویید؛ بلکه همین مقدار که قلباً مى دانید براى چه کارى به حمام آمده اید و نیت شما انجام غسل است، کفایت مى کند.
2. بعد از نیت سر و گردن را بشویید.
3. بعد تمام طرف راست تا کف پا و سپس تمام طرف چپ را بشویید.
پس دقت هایى که نوشته اید، هیچ لزومى ندارد و وظیفه شما این است که به طور معمولى غسل کنید و به شک هاى خود اعتنا نکنید؛ زیرا شک آدم وسواسى، هیچ اعتبارى ندارد، شما اگرچه به نظر خودتان غسل باطل انجام مى دهید، باز نباید اعتنا کنید و از این به بعد به طور معمولى غسل کنید و مسئولیت آن را ما به عهده مى گیریم.
د. همان طور که مى دانیم در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) با اینکه آب لوله کشى و امکانات بهداشتى فعلى موجود نبود، مسلمانان به طور عادى زندگى مى کردند و در خصوص طهارت و نجاست مشکل خاصى نداشتند.
ه . توجه به اینکه یقین شخص وسواس، براى وى معتبر نیست؛ بلکه در پاک شدن و نجس شدن اشیا، باید به نظر عرف مراجعه کند و در آب کشیدن اشیا و انجام غسل، به طور عادى و مانند عرف عمل کند.
و. خداوند تکلیف شاق براى بندگان خود معین نکرده است؛ بنابراین عزم خود را جزم کنید و تصمیم بگیرید بر این دشمن درونى غلبه نمایید. به برنامه ها و راه کارهاى زیر عمل کنید و به حصول نتیجه یقین داشته باشید:
1. ذکر «لا اله الا اللّه » و «لا حول ولا قوه الا باللّه » را بسیار بگویید.
2. شب ها موقع خوابیدن این جملات را با خود بگویید: من به خواست خدا قطعاً خواهم توانست براین بیمارى و ضعف غلبه کنم؛ من براى غلبه بر این وسوسه ها کاملاً نیرومندم؛ من از ضعف و زبونى بیزارم و بر ترک این عادت ناپسند مقتدرم.
3. استعاذه و پناه بردن به خداوند را با خواندن سوره هاى «فلق» و «ناس» و نیز تکرار «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» و «لا حول و لا قوه الاّ باللّه » فراموش نکنید.
4. یکى از دوستان خوب و مورد اعتمادتان را براى مشورت برگزینید. ایشان نیز همواره ضرورت تغییر رویه را به شما یادآور شود تا مقدارى از بایدهاى ناخواسته شما کاهش یابد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. وسائل الشیعه، ج 1، ص 512، ح 3.
[2]. همان.
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
در این زمینه حتما بخوانید:
یکى از آفت هاى درمان وسواس این است که درمان جو کمتر به توصیه هاى درمان گر توجه مى کند و محور مقابله با مشکل را تفکر و فهم خود قرار مى دهد! حال آنکه یکى از عوامل اصلى در به وجود آمدن بیمارى وسواس، تفکر نادرست و شناخت غلط بیمار است. بنابراین:
گام اول، اولین اقدام براى حل مشکل این است که فرد وسواسى، باید تفکر، منطق و نگرش خود را اصلاح کند، وگرنه حاصل تفکرات نادرست و منطق اشتباه، چیزى جز همان افکار وسواسى نیست. اگر بپذیرید که شما در حال حاضر در محاصره افکار تکرارى و اجبارى اشتباه هستید، پس باید اول افکار خود را کنترل و آنها را اصلاح کنید.
گام دوم، اصلاح و تغییر شناخت نسبت به احکام و مناسک دینى است. همان طور که در سایر امور به نظر کارشناس مراجعه مى شود، در مسائل دینى نیز باید به کارشناس دینى (مجتهد جامع الشرایط) مراجعه شود و هر چه او گفت، طبق آن عمل گردد.
گام سوم، این است که باید علت اصلى این بیمارى را شناسایى کنیم. تقریباً همه متخصصان ریشه وسواس را اضطراب مى دانند، بنابراین وسواس زیر مجموعه بیمارى هاى اضطرابى است: که ریشه آن باید شناسایى شود.
با توجه به آنچه گفته بیان شد، چاره اى نیست جز اینکه شما به روان پزشک یا روان شناس بالینى مراجعه و به صورت حضورى، مشکل خود را مطرح کنید و طى جلسات متعدد به حل آن بپردازید. ما تنها مى توانیم شما را راهنمایى کنیم؛ اما درمان چیزى بیش از راهنمایى است و باید در یک بستر مناسب انجام گیرد.
بر این اساس نکاتى چند به عنوان راهنمایى بیان مى شود تا زمینه اى براى درمان اصلى شما باشد:
الف. بدانید که وسواس یک مرض جسمى و روحى است که باید به متخصصان اعصاب و روان مراجعه کنید تا معالجه آن، به راحتى صورت گیرد.
ب. از نظر شرعى وسوسه از شیطان است و نباید از آن پیروى کرد.
در روایت آمده است که: «شیطان دوست دارد شما از او پیروى نمایید».
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرموده است: «مقدار آب لازم براى وضو حدود یک کیلو و براى غسل حدود سه کیلو است»[1]. بعد مى فرماید: «مردمى بعد از من مى آیند که این مقدار را کم مى شمارند، اینها از امت من نیستند».
ج. اسلام دین سهل و آسانى است که خود پیامبر (صلی الله علیه وآله) مى فرماید: «من براى شما یک دین آسان آورده ام» حال اگر بنا باشد یک وضو و یا غسل، این قدر وقت انسان را بگیرد و به این اندازه مشکل باشد، این چه دین آسانى خواهد بود؟ از طرفى اگر کسى خلاف آنچه که پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ائمه (علیهم السلام) دستور داده اند، عمل کند، این دهن کجى به آنان محسوب مى شود و گناه بزرگى است!!
براى مثال پیامبر (صلی الله علیه وآله) مى فرماید: «چیز نجس را بعد از برطرف شدن عین نجاست، یک مرتبه که زیر آب جارى شستید، پاک مى شود»[2]، آن وقت اگر شما بیشتر از این مقدار آب مصرف کردید، خداى ناکرده اهانت به پیامبر (صلی الله علیه وآله) است (زیرا معنایش این است که آنچه پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرموده، درست نیست و این کار من صحیح است)!!
از طرفى مصرف بیشتر از مقدار لازم آب اسراف است که از گناهان کبیره محسوب مى شود. با توجه به آنچه گفته شد، باید بگوییم وضو و غسل به آن کیفیتى که شما نوشته اید، لازم نیست و هیچ مجتهدى چنین کارى را اجازه نداده است. بنابراین سعى کنید به طور معمولى و مثل دیگران وضو و غسل را انجام دهید و شستن داخل گوش و بینى لازم نیست و شستن ظاهر آن کفایت مى کند.
مراحل اصلى غسل (که در چند دقیقه به پایان مى رسد)، عبارت است از:
1. نیت؛ براى نیت لازم نیست گوش ها را بگیرید و به زبان چیزى بگویید؛ بلکه همین مقدار که قلباً مى دانید براى چه کارى به حمام آمده اید و نیت شما انجام غسل است، کفایت مى کند.
2. بعد از نیت سر و گردن را بشویید.
3. بعد تمام طرف راست تا کف پا و سپس تمام طرف چپ را بشویید.
پس دقت هایى که نوشته اید، هیچ لزومى ندارد و وظیفه شما این است که به طور معمولى غسل کنید و به شک هاى خود اعتنا نکنید؛ زیرا شک آدم وسواسى، هیچ اعتبارى ندارد، شما اگرچه به نظر خودتان غسل باطل انجام مى دهید، باز نباید اعتنا کنید و از این به بعد به طور معمولى غسل کنید و مسئولیت آن را ما به عهده مى گیریم.
د. همان طور که مى دانیم در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) با اینکه آب لوله کشى و امکانات بهداشتى فعلى موجود نبود، مسلمانان به طور عادى زندگى مى کردند و در خصوص طهارت و نجاست مشکل خاصى نداشتند.
ه . توجه به اینکه یقین شخص وسواس، براى وى معتبر نیست؛ بلکه در پاک شدن و نجس شدن اشیا، باید به نظر عرف مراجعه کند و در آب کشیدن اشیا و انجام غسل، به طور عادى و مانند عرف عمل کند.
و. خداوند تکلیف شاق براى بندگان خود معین نکرده است؛ بنابراین عزم خود را جزم کنید و تصمیم بگیرید بر این دشمن درونى غلبه نمایید. به برنامه ها و راه کارهاى زیر عمل کنید و به حصول نتیجه یقین داشته باشید:
1. ذکر «لا اله الا اللّه » و «لا حول ولا قوه الا باللّه » را بسیار بگویید.
2. شب ها موقع خوابیدن این جملات را با خود بگویید: من به خواست خدا قطعاً خواهم توانست براین بیمارى و ضعف غلبه کنم؛ من براى غلبه بر این وسوسه ها کاملاً نیرومندم؛ من از ضعف و زبونى بیزارم و بر ترک این عادت ناپسند مقتدرم.
3. استعاذه و پناه بردن به خداوند را با خواندن سوره هاى «فلق» و «ناس» و نیز تکرار «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» و «لا حول و لا قوه الاّ باللّه » فراموش نکنید.
4. یکى از دوستان خوب و مورد اعتمادتان را براى مشورت برگزینید. ایشان نیز همواره ضرورت تغییر رویه را به شما یادآور شود تا مقدارى از بایدهاى ناخواسته شما کاهش یابد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. وسائل الشیعه، ج 1، ص 512، ح 3.
[2]. همان.
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
در این زمینه حتما بخوانید:
