محدثه بودن حضرت فاطمه زهرا (س)
پرسش :
آیا حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) با فرشتگان هم سخن بود؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
محدثه بودن فاطمه(س) در نزد شیعه از مسلّمات است و در روایات اهل بیت(ع) و زیارات به آن اشاره شده است، همچنین روایاتی در کتب اهل سنت مثل فضائل ابن شاهین و... درباره مقام و منزلت آن حضرت وجود دارد که نشان می دهد آن حضرت محدثه بوده است.
پاسخ تفصیلی:
موضوع محدث بودن یک مسئله ى مسلم اسلامى است، زیرا فریقین (شیعه و سنى) در این مطلب هم رأى و هم سخن هستند، و علمای اهل سنت به وجود شخص محدَّث تصریح کرده اند، چنانچه قرطبی می گوید: «محدث کسی است که پندار و گمانش صادق باشد یا به او الهام می شود؛ آن کسی که در دلش به صورت الهام یا مکاشفه از عالم بالا چیزی القا شده باشد و یا اینکه بدون تصمیم قبلی سخن راستی بر زبانش جاری شود و یا بدون آنکه به مقام نبوت رسیده باشد ملائکه با او سخن گویند...این کرامتی است که خدا به هریک از بندگانش که بخواهد، عطا می فرماید.»(1)
همچنین از امامان اهل بیت روایات بسیار نقل شده است که جانشینان پیامبر(صلى الله علیه وآله) همگی محدّث بوده اند به عنوان نمونه امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
«ان اوصیاء محمد محدثون»(2)؛ (بدرستى که اوصیاء محمد همگى محدث هستند).
مقصود ما از نقل این روایات، اشاره به این مطلب است که حضرت صدیقه(علیها السلام) با على(علیه السلام) و اولاد معصومین او در این فضیلت شریک است و او نیز محدثه بوده، چنان که امامان دوازده گانه محدث بوده اند.
حضرت صادق(علیه السلام) مى فرماید:
«فاطمه بنت رسول اللَّه(صلى الله علیه وآله) کانت محدثه و لم تکن نبیة، انما سمیت فاطمة محدثة، لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها- کما تنادى مریم بنت عمران-: یا فاطمة «ان اللَّه اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساءالعالمین»، یا فاطمه «اقنتى لربک واسجدى وارکعى مع الراکعین»(3) فتحدثهم و یحدثونها، فقالت لهم ذات لیله: الیست المفضله على نساءالعالمین مریم بنت عمران؟ فقالوا: لا، ان مریم کانت سیده نساء عالمها و ان اللَّه عز و جل جعلک سیده نساء عالمک و عالمها و سیده نساء الاولین و الاخرین».(4)؛ (فاطمه دختر رسول خدا محدثه بود ولی پیامبر نبود. او را از این جهت محدثه نامیده اند که فرشتگان از آسمان بر او نازل مى شدند و با او- همان گونه که با مریم بنت عمران گفتگو داشتند- این چنین سخن مى گفتند: یا فاطمه بدرستى که خداى تعالى تو را پاک و منزه گردانید و از میان تمام زنان عالم تو را برگزید... .
(امام صادق(علیه السلام) چنین ادامه مى دهند): شبى حضرت صدیقه(علیها السلام) به فرشتگانِ هم صحبت خویش فرمود: آیا آن زنی که از جمیع زنان عالم برتر است مریم نیست؟ جواب دادند: نه، زیرا مریم فقط سیده ى زنان عالم در زمان خودش بود، ولى خداى تعالى تو را- هم در زمان مریم، و هم در بین زنان دیگر از اولین و آخرین، سرور بانوان جهان قرار داده است).
در برخى از احادیث تصریح شده است به اینکه: جبرئیل هم صحبت حضرت صدیقه(علیها السلام) بوده است. روایات وارده در این موضوع صریحا حاکى از این است که بعد از رحلت پیامبر اکرم، خداوند متعال براى تسلى خاطر حضرت زهرا(علیها السلام)، فرشتگان را هم صحبت و مانوس او گردانید، و در این مورد حضرت صادق(علیه السلام) مى فرماید:
«... ان فاطمه مکثت بعد رسول اللَّه خمسة و سبعین یوما و قد کان دخلها حزن شدید على ابیها، و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزاها على ابیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فى ذریتها، و کان علىُّ یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة» (5)؛ (فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم بیش از 75 روز زنده نماند، و غم جان سوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود، به این جهت جبرئیل پى در پى به حضورش مى آمد و او را در عزاى پدر تسلیت مى گفت، و تسلى بخش خاطر غمین زهرا بود؛ و گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش سخن مى گفت، و گاه از حوادثى که بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد مى گردید خبر مى داد؛ و امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز آنچه جبرئیل املاء مى کرد همه را به رشته ى تحریر در مى آورد، و مجموعه ى این سخنان است که به مصحف فاطمه موسوم گردید».
روایت دیگرى در کتاب کافى، از امام صادق(علیه السلام) به این شرح نقل شده است: «ان اللَّه تبارک و تعالى لما قبض نبیه دخل على فاطمة من وفاته من الحزن ما لا یعلمه الا اللَّه عز و جل، فارسل الیها ملکا یسلى منها غمها و یحدثها؛ فاخبرت بذلک امیرالمؤمنین فقال لها: اذا احسست بذلک و سمعت الصوت، قولى لى، فاعلمته فجعل یکتب کل ما سمعت حتى اثبت من ذلک مصحفا، قال: ثم قال: اما انه لیس من الحلال والحرام، ولکن فیه علم ما یکون»(6)؛ (هنگامى که خداى تعالى پیامبرش را قبض روح فرمود، از شدت غم هایی که بر قلب زهرا در مصیبت پدرش وارد شد، جز خدا کسى آگاه نبود. به این جهت حق تعالى فرشته اى را مونس زهرا(علیها السلام) قرار داد تا تسلى بخش غم هاى او و هم صحبت او در تنهائى باشد.
فاطمه(علیها السلام) این مطلب را به على(علیه السلام) بازگو نمود؛ و حضرت فرمود هرگاه احساس کردى که فرشته به حضورت آمد، و صداى او را شنیدى مرا خبر کن. از املاء جبرئیل و فرشتگان دیگر که امیرالمؤمنین کاتب آنها بود، مصحف فاطمه فراهم آمد، که على درباره ى آنها فرمود: در این مصحف مسائل شرعى از حلال و حرام مطرح نیست بلکه دانشى است از آنچه که به وقوع خواهد پیوست).
محدثه بودن فاطمه(علیها السلام) در نزد شیعه از مسلمات است، به طورى که در زیارت آن حضرت وارد شده است:
«... السلام علیک ایتها المحدثة العلیمة»(7)؛ (سلام بر تو ای کسی که با فرشتگان هم سخنی و بسیار دانایی).
همچنین روایاتی در کتب اهل سنت درباره مقام و منزلت آن حضرت وجود دارد که نشان می دهد آن حضرت با فرشتگان هم سخن بوده است؛ از جمله ابن شاهین در «فضائل» روایت کرده: «پیامبر(صلى الله علیه وآله) دست علی(علیه السلام) را گرفت و با هم وارد خانۀ فاطمه(علیها السلام) شدند در حالی که فاطمه(علیها السلام) در مصلّای خود مشغول نماز بود و نزد آن حضرت طبقی از غذا بود که از آن بخار برمی خاست...» سپس می نویسد: «... پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود این غذا از کجاست؟ فاطمه عرضه داشت: این ازجانب خدای متعال است، خداوند به هر کس که بخواهد بی حساب روزی می دهد»(8)
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) گریان شده و فرمود: «الحمدلله الذی أبی لکما أن یخرجکما من الدنیا حتّی یجریک فی المجری الذی أجری فیه زکریّا و یجریک فیه یا فاطمه بالمثال الذی جرت فیه مریم؛ «کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقاً»(الآیة).»(9) (سپاس خدایی را که قبل از آنکه شما را از دنیا ببرد به تو ای علی همان کرامتی را بخشید که به زکریا داد و به تو ای فاطمه کرامت مریم را بخشید (آنگاه حضرت این آیه را تلاوت کرد): هرگاه که زکریا به محراب عبادت مریم وارد می شد غذایی آسمانی در نزد او می یافت).(10) و همانگونه که می دانیم این غذا ها برای مریم از جانب فرشتگانی آورده می شد که با او هم صحبت بودند.
علاوه برآنکه تمام گفتار و کردار حضرت صدیقه(علیها السلام) در طول حیات پر برکتش نمایانگر مقام محدّثه بودن آن حضرت می باشد.
پی نوشت:
(1). فیض القدیر، ج 4، ص 507.
(2). از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نقل است که: «ان اوصیاء محمد علیه و علیهم‌السلام محدثون». اصول کافى، ج 1، ص 270.
(3). اصل آیه ى قرآنى چنین است: «یا مریم ان اللَّه اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساءالعالمین- یا مریم اقنتى لربک واسجدى و ارکعى مع الراکعین» سوره آل عمران، آیه ى 43-42.
(4). علل الشرائع، ص 182؛ بحارالانوار، ج 14، ص 206، ج 43، ص 78، 79.
(5). اصول کافى، ج 1، ص 241؛ بصائر الدرجات، ص 153، 154؛ بحارالانوار، ج 22، ص 546؛ ج 26، ص 41؛ ج 43، ص 194، 156، 80، 79.
(6). اصول کافى، ج 1، ص 240؛ بحارالانوار، ج 22، 545؛ ج 43، 80.
(7). اقبال الاعمال، ص 624؛ بحارالانوار، ج 97، ص 199-195.
(8). اشاره به آیه.
(9). سوره آل عمران، آیه 37.
(10). فضائل فاطمه لابن شاهین.
پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:
محدثه بودن فاطمه(س) در نزد شیعه از مسلّمات است و در روایات اهل بیت(ع) و زیارات به آن اشاره شده است، همچنین روایاتی در کتب اهل سنت مثل فضائل ابن شاهین و... درباره مقام و منزلت آن حضرت وجود دارد که نشان می دهد آن حضرت محدثه بوده است.
پاسخ تفصیلی:
موضوع محدث بودن یک مسئله ى مسلم اسلامى است، زیرا فریقین (شیعه و سنى) در این مطلب هم رأى و هم سخن هستند، و علمای اهل سنت به وجود شخص محدَّث تصریح کرده اند، چنانچه قرطبی می گوید: «محدث کسی است که پندار و گمانش صادق باشد یا به او الهام می شود؛ آن کسی که در دلش به صورت الهام یا مکاشفه از عالم بالا چیزی القا شده باشد و یا اینکه بدون تصمیم قبلی سخن راستی بر زبانش جاری شود و یا بدون آنکه به مقام نبوت رسیده باشد ملائکه با او سخن گویند...این کرامتی است که خدا به هریک از بندگانش که بخواهد، عطا می فرماید.»(1)
همچنین از امامان اهل بیت روایات بسیار نقل شده است که جانشینان پیامبر(صلى الله علیه وآله) همگی محدّث بوده اند به عنوان نمونه امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
«ان اوصیاء محمد محدثون»(2)؛ (بدرستى که اوصیاء محمد همگى محدث هستند).
مقصود ما از نقل این روایات، اشاره به این مطلب است که حضرت صدیقه(علیها السلام) با على(علیه السلام) و اولاد معصومین او در این فضیلت شریک است و او نیز محدثه بوده، چنان که امامان دوازده گانه محدث بوده اند.
حضرت صادق(علیه السلام) مى فرماید:
«فاطمه بنت رسول اللَّه(صلى الله علیه وآله) کانت محدثه و لم تکن نبیة، انما سمیت فاطمة محدثة، لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها- کما تنادى مریم بنت عمران-: یا فاطمة «ان اللَّه اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساءالعالمین»، یا فاطمه «اقنتى لربک واسجدى وارکعى مع الراکعین»(3) فتحدثهم و یحدثونها، فقالت لهم ذات لیله: الیست المفضله على نساءالعالمین مریم بنت عمران؟ فقالوا: لا، ان مریم کانت سیده نساء عالمها و ان اللَّه عز و جل جعلک سیده نساء عالمک و عالمها و سیده نساء الاولین و الاخرین».(4)؛ (فاطمه دختر رسول خدا محدثه بود ولی پیامبر نبود. او را از این جهت محدثه نامیده اند که فرشتگان از آسمان بر او نازل مى شدند و با او- همان گونه که با مریم بنت عمران گفتگو داشتند- این چنین سخن مى گفتند: یا فاطمه بدرستى که خداى تعالى تو را پاک و منزه گردانید و از میان تمام زنان عالم تو را برگزید... .
(امام صادق(علیه السلام) چنین ادامه مى دهند): شبى حضرت صدیقه(علیها السلام) به فرشتگانِ هم صحبت خویش فرمود: آیا آن زنی که از جمیع زنان عالم برتر است مریم نیست؟ جواب دادند: نه، زیرا مریم فقط سیده ى زنان عالم در زمان خودش بود، ولى خداى تعالى تو را- هم در زمان مریم، و هم در بین زنان دیگر از اولین و آخرین، سرور بانوان جهان قرار داده است).
در برخى از احادیث تصریح شده است به اینکه: جبرئیل هم صحبت حضرت صدیقه(علیها السلام) بوده است. روایات وارده در این موضوع صریحا حاکى از این است که بعد از رحلت پیامبر اکرم، خداوند متعال براى تسلى خاطر حضرت زهرا(علیها السلام)، فرشتگان را هم صحبت و مانوس او گردانید، و در این مورد حضرت صادق(علیه السلام) مى فرماید:
«... ان فاطمه مکثت بعد رسول اللَّه خمسة و سبعین یوما و قد کان دخلها حزن شدید على ابیها، و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزاها على ابیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فى ذریتها، و کان علىُّ یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة» (5)؛ (فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم بیش از 75 روز زنده نماند، و غم جان سوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود، به این جهت جبرئیل پى در پى به حضورش مى آمد و او را در عزاى پدر تسلیت مى گفت، و تسلى بخش خاطر غمین زهرا بود؛ و گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش سخن مى گفت، و گاه از حوادثى که بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد مى گردید خبر مى داد؛ و امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز آنچه جبرئیل املاء مى کرد همه را به رشته ى تحریر در مى آورد، و مجموعه ى این سخنان است که به مصحف فاطمه موسوم گردید».
روایت دیگرى در کتاب کافى، از امام صادق(علیه السلام) به این شرح نقل شده است: «ان اللَّه تبارک و تعالى لما قبض نبیه دخل على فاطمة من وفاته من الحزن ما لا یعلمه الا اللَّه عز و جل، فارسل الیها ملکا یسلى منها غمها و یحدثها؛ فاخبرت بذلک امیرالمؤمنین فقال لها: اذا احسست بذلک و سمعت الصوت، قولى لى، فاعلمته فجعل یکتب کل ما سمعت حتى اثبت من ذلک مصحفا، قال: ثم قال: اما انه لیس من الحلال والحرام، ولکن فیه علم ما یکون»(6)؛ (هنگامى که خداى تعالى پیامبرش را قبض روح فرمود، از شدت غم هایی که بر قلب زهرا در مصیبت پدرش وارد شد، جز خدا کسى آگاه نبود. به این جهت حق تعالى فرشته اى را مونس زهرا(علیها السلام) قرار داد تا تسلى بخش غم هاى او و هم صحبت او در تنهائى باشد.
فاطمه(علیها السلام) این مطلب را به على(علیه السلام) بازگو نمود؛ و حضرت فرمود هرگاه احساس کردى که فرشته به حضورت آمد، و صداى او را شنیدى مرا خبر کن. از املاء جبرئیل و فرشتگان دیگر که امیرالمؤمنین کاتب آنها بود، مصحف فاطمه فراهم آمد، که على درباره ى آنها فرمود: در این مصحف مسائل شرعى از حلال و حرام مطرح نیست بلکه دانشى است از آنچه که به وقوع خواهد پیوست).
محدثه بودن فاطمه(علیها السلام) در نزد شیعه از مسلمات است، به طورى که در زیارت آن حضرت وارد شده است:
«... السلام علیک ایتها المحدثة العلیمة»(7)؛ (سلام بر تو ای کسی که با فرشتگان هم سخنی و بسیار دانایی).
همچنین روایاتی در کتب اهل سنت درباره مقام و منزلت آن حضرت وجود دارد که نشان می دهد آن حضرت با فرشتگان هم سخن بوده است؛ از جمله ابن شاهین در «فضائل» روایت کرده: «پیامبر(صلى الله علیه وآله) دست علی(علیه السلام) را گرفت و با هم وارد خانۀ فاطمه(علیها السلام) شدند در حالی که فاطمه(علیها السلام) در مصلّای خود مشغول نماز بود و نزد آن حضرت طبقی از غذا بود که از آن بخار برمی خاست...» سپس می نویسد: «... پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود این غذا از کجاست؟ فاطمه عرضه داشت: این ازجانب خدای متعال است، خداوند به هر کس که بخواهد بی حساب روزی می دهد»(8)
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) گریان شده و فرمود: «الحمدلله الذی أبی لکما أن یخرجکما من الدنیا حتّی یجریک فی المجری الذی أجری فیه زکریّا و یجریک فیه یا فاطمه بالمثال الذی جرت فیه مریم؛ «کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقاً»(الآیة).»(9) (سپاس خدایی را که قبل از آنکه شما را از دنیا ببرد به تو ای علی همان کرامتی را بخشید که به زکریا داد و به تو ای فاطمه کرامت مریم را بخشید (آنگاه حضرت این آیه را تلاوت کرد): هرگاه که زکریا به محراب عبادت مریم وارد می شد غذایی آسمانی در نزد او می یافت).(10) و همانگونه که می دانیم این غذا ها برای مریم از جانب فرشتگانی آورده می شد که با او هم صحبت بودند.
علاوه برآنکه تمام گفتار و کردار حضرت صدیقه(علیها السلام) در طول حیات پر برکتش نمایانگر مقام محدّثه بودن آن حضرت می باشد.
پی نوشت:
(1). فیض القدیر، ج 4، ص 507.
(2). از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نقل است که: «ان اوصیاء محمد علیه و علیهم‌السلام محدثون». اصول کافى، ج 1، ص 270.
(3). اصل آیه ى قرآنى چنین است: «یا مریم ان اللَّه اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساءالعالمین- یا مریم اقنتى لربک واسجدى و ارکعى مع الراکعین» سوره آل عمران، آیه ى 43-42.
(4). علل الشرائع، ص 182؛ بحارالانوار، ج 14، ص 206، ج 43، ص 78، 79.
(5). اصول کافى، ج 1، ص 241؛ بصائر الدرجات، ص 153، 154؛ بحارالانوار، ج 22، ص 546؛ ج 26، ص 41؛ ج 43، ص 194، 156، 80، 79.
(6). اصول کافى، ج 1، ص 240؛ بحارالانوار، ج 22، 545؛ ج 43، 80.
(7). اقبال الاعمال، ص 624؛ بحارالانوار، ج 97، ص 199-195.
(8). اشاره به آیه.
(9). سوره آل عمران، آیه 37.
(10). فضائل فاطمه لابن شاهین.
پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:
