راه ثابت شدن اول ماه قمری

پرسش :

آیا اعلام آغاز ماه مبارک رمضان و عید فطر از شؤونات ولیّ‌فقیه است یا مراجع تقلید؟

پاسخ :
به مسأله 1786 و 1787 رساله توضیح المسائل رجوع شود.

• متن این دو مسأله در رساله حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی به شرح ذیل است:

مسأله 1786- اوّل ماه به پنج چیز ثابت مى‌شود: اوّل آنکه خود انسان ماه را ببیند. دوم، عدّه‌اى که از گفته آنان یقین پیدا شود، بگویند ماه را دیده‌ایم و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن یقین پیدا شود. سوم، دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده‌ایم؛ ولى اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، یا شهادتشان خلاف واقع باشد مثل این که بگویند داخل دائره ماه طرف افق بود، اوّل ماه ثابت نمى‌شود. امّا اگر در تشخیص بعض خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آنکه یکى بگوید ماه بلند بود و دیگرى بگوید نبود، به گفته آنان اوّل ماه ثابت مى‌شود. چهارم، سى روز از اوّل ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه رمضان ثابت مى‌شود و سى روز از اوّل رمضان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه شوّال ثابت مى‌شود. پنجم، حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

مسأله 1787- در این‌جا چند مسأله است:
اوّل: اگر حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است، این حکم براى همگان حجّت است و کسانى هم که از او تقلید نمى‌کنند، حتّى مجتهدین دیگر باید به حکم او عمل نمایند، ولى کسى که مى‌داند حاکم شرع اشتباه کرده نمى‌تواند به حکم او عمل نماید.

دوم: اگر اوّل ماه براى مجتهدى ثابت شود، ثبوت ماه نزد آن مجتهد فقط براى خود او حجّت است و براى دیگران حتّى مقلّدین آن مجتهد حجت نیست.

سوم: اگر از ثبوت اوّل ماه نزد مجتهدى براى دیگران و یا مقلّد او یقین به اوّل ماه حاصل شود، یقین دیگران و مقلّد او به اوّل ماه براى آن‌ها حجت است؛ نه آن‌که ثبوت ماه نزد مجتهد براى آنان حجّت باشد؛ و رابطه‌اى بین تقلید و ثبوت ماه نزد مجتهد نیست.

چهارم: در صورت شک یا ظنّ به خلاف حکم حاکم شرع، باید به حکم حاکم شرع عمل شود و آن حکم حجّت است مگر آنکه یقین بر خلاف آن داشته باشند.

پنجم: اگر حاکم شرع حکم کند به اوّل ماه رمضان، کسى که یقین بر خلاف حکم حاکم شرع ندارد اگر آن روز را روزه نگیرد و افطار کند، قضا و کفاره – در صورتى که مفطر کفاره داشته باشد – بر او واجب مى‌شود.

ششم: اگر حاکم شرع حکم کند به اوّل ماه شوّال، کسى که یقین بر خلاف آن ندارد اگر آن روز را روزه بگیرد روزه او حرام است.

هفتم: اگر براى مجتهدى اوّل ماه ثابت شود، اگر اعلام ثبوت ماه و اشاعه آن موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمین و وَهن به اسلام شود، و یا موجب تضعیف نظام اسلامى شود اعلام و اشاعه آن جائز نیست.

هشتم: اگر هلال ماه با ابزار و وسایل جدید رؤیت شود، چنانچه آن وسایل تقویت کننده دیده بیننده باشد و یا موانع دید را بر طرف کند اشکال ندارد و اوّل ماه ثابت مى‌شود، ولى اگر تصرف در مریى محسوب شود مثلاً طورى تصرف کند که هلال ماه را که پایین‌تر از افق است بالا نشان دهد تا رؤیت شود این رؤیت حجّت نیست.

منبع: mojtabatehrani.com