احکام وقف | وقف مسجد: سوال سیزده

پرسش :

‏چهار پنج سال قبل، یک صد و پنجاه متر از محوطۀ خانه ام را برای مسجد نذر کردم،‏‎ ‎‏به این صورت که چون مقدار آن کم، و قیمتش زیاد بود، آن را بفروشم و در محل‏‎ ‎‏دیگری مسجد بزرگ تری بسازم. سال گذشته یک روحانی با چند نفر از اهل محل‏‎ ‎‏مراجعه، و فرمودند شنیده ایم زمین نذر مسجد کرده اید؛ پنجاه متر اضافه تر بدهید، و‏‎ ‎‏هشتاد متر هم فروشی ـ که اهل محل پول هشتاد متر را بدهند، و در ثواب شریک‏‎ ‎‏شوند ـ بنده بدون این که قلباً راضی باشم که زمین بیشتری از محوطه خانه ام بدهم،‏‎ ‎‏ناگزیر ـ به خاطر آقای روحانی و سایر همسایگان ـ قبول کردم. پس از چندی، همان‏‎ ‎‏روحانی با چند نفر مراجعه، از قول حاکم شرع فرمودند: این خانۀ شما را دولت‏‎ ‎‏می گیرد، بهتر است خود شما برای مدرسۀ علمیه آن را هدیه کنید. به عرض رساندم:‏‎ ‎‏بنده فقط دو خانه برایم باقیمانده، که یکی بیع بانک و در آن ساکن هستم، و دیگری هم‏‎ ‎‏برای امرار معاش، و آن زمانی که ثروتمند بودم، زمین بزرگی برای مدرسه داده ام، که‏‎ ‎‏هم اکنون از آن استفاده می شود، و دیگر آن که طلبه ای که در خانۀ غصبی تحصیل علم‏ کند، نمی تواند منویات شارع مقدس اسلام و علمای حاضر و رهبر انقلاب را ـ که‏‎ ‎‏همانا منویات اسلام است ـ اجرا نماید. تشریف بردند، و طولی نکشید، بنده را‏‎ ‎‏بازداشت کردند. بدون هیچ گونه خلافی، مدتی در بازداشت بودم، و چون زاید است،‏‎ ‎‏از شرح آن می گذرم.‏ ‏‏به مسجد، که منظور اصلی است برمی گردیم: 1. اول آن که پولی بابت هشتاد متر‏‎ ‎‏نپرداخته اند و صیغه خوانده نشده است. 2. این آقایان به نظر بنده قصدشان این بوده‏‎ ‎‏که با دریافت اجازۀ ایجاد مسجد از طرف بنده، پول ساخت آن را از دولت بگیرند.‏‎ ‎‏این را هم عرض کنم که اگر در این محل مسجد ساخته شود، خودکفا است و دارای‏‎ ‎‏چند مغازه می شود.‏ ‏‏و اما نظر خود بنده این بود که مسجدی احداث کنم، و تولیت آن را تعیین نمایم، و‏‎ ‎‏به کم و کسر آن برسم. اینک به سؤالات ذیل جواب مرقوم فرمایید:‏ ‏‏1. بنده نیتم این بوده که تولیت مسجد را عهده دار شوم، آیا این حق را دارم یا خیر؟‏ ‏‏2. آیا چون پولی نپرداخته اند، نسبت به هشتاد متر حق عدول دارم یا خیر؟‏ ‏‏3. نسبت به پنجاه متر اضافه بر نذر اولیه ـ با این که نظر خودم این است که چون‏‎ ‎‏برای مسجد است، آن را هم بدهم و خواهم داد ـ ولی از نظر شرعی مایلم بدانم همان‏‎ ‎‏نذر اولی، که خودم کرده ام، صحیح است، یا این که پنجاه متر بعدی، هم چون نذر شده،‏‎ ‎‏مجبور به اجرای آن هستم یا مختار؟‏ ‏‏4. نذر اصلی این بود که زمین را بفروشم و در محل وسیع تری مسجد بسازم؛ چون‏‎ ‎‏از پول این زمین می توان محل وسیع تری تهیه کرد و حتی قسمتی از ساختمان مسجد‏‎ ‎‏را هم ساخت. آیا حق دارم نذر اولیه را اجرا کنم یا خیر؟‏

پاسخ :
‏‏بسمه تعالی، اصل مسجد تولیت بردار نیست، ولی نسبت به موقوفات آن،‏‎ ‎‏واقف می تواند خود یا دیگری را متولّی قرار دهد، و نذر اگر با خواندن‏‎ ‎‏صیغۀ مخصوص آن شرعی شده، وفای به آن لازم است، وگرنه وجوب وفا‏‎ ‎‏ندارد، و ملک اگر فروخته شده و معاملۀ شرعی انجام گرفته، تسلیم آن به‏ مشتری لازم است، وگرنه اختیار ملک با مالک است و تصرف ملک غیر،‏‎ ‎‏بدون اجازۀ مالک شرعی، غصب و حرام است.‏

منبع: استفتائات امام خمینی(ره)، جلد 7، ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، 1392 ش.