اعطای انگشتر به فقیر در رکوع توسط امام علی علیه السلام صحت دارد؟
پرسش :
موضوع انگشتر دادن حضرت علی علیه السلام در رکوع تا چه اندازه صحت دارد و آن حضرت چگونه یک بار در رکوع به فقیر انگشتر می دهد و زمانی در حال نماز از پایش تیر خارج می کنند و ایشان متوجه نمی شوند؟
پاسخ :
داستان اعطای انگشتر به فقیر در رکوع و نزول آیه 55 سوره «مائده» در شأن حضرت علی (علیه السلام) را عده زیادی از اصحاب پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نقل کرده اند؛ از جمله: ابن عباس، عمار یاسر، عبداللّه بن سلام، انس بن مالک، جابر بن عبداللّه و ابوذر غفاری.
در کتاب «غایه المرام» 24 حدیث در این باره از کتاب های اهل سنت ذکر گردیده است.(1)
بنابراین، این حدیث از جمله احادیث متواتر است که هیچ تردیدی در آن نیست؛ اما این که چگونه امام علی (علیه السلام) زمانی در نماز، انگشتر به فقیر می دهد و زمانی نیز تیر از پای حضرت در نماز بیرون می کشند؟
باید توجه داشت که حالات انسان همواره یکسان نیست؛ یعنی، نمی توان چنین ادعایی کرد که حضرت علی (علیه السلام) در تمام نمازهای خود حالتی داشتند که هیچ توجهی به اطراف و یا بدن خود نداشته اند. بنابراین اشکالی ندارد که در نمازی توجه به اطراف داشته باشند و به فقیر انگشتر بدهند و در نمازی نیز آن چنان غرق در عبادت باشند که تیر از پایش بیرون بکشند و متوجه نشوند.
بنابراین شرایط مختلف زمانی و مکانی و روحی فرد در هر زمان اقتضایی دارد؛ چنان که پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) نیز گاهی در نماز متوجه اطراف بودند؛ مثلاً روزی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در حین نماز متوجه شدند که دیوار گلی مسجد آلوده به اخلاط سینه است، حضرت در حین نماز چند قدم به جلو رفته و با چوبی آلودگی را از مسجد دور ساختند.(2)
در ضمن، باید توجه داشت که میان «خارج کردن پیکان از بدن» و «بخشیدن انگشتر به فقیر» تفاوت بسیاری است؛ زیرا خارج کردن پیکان از بدن صرفا جنبه شخصی و جسمی دارد و از مقام توجه کامل به خداوند و استغراق در ذات او دور است؛ ولی توجه به حال بنده فقیر و محرومی که در مسجد پیغمبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) ناله مظلومانه سر داده و تقاضای کمک می کند، یک عمل خدایی است و با توجّه به خدا تناسب دارد. در حقیقت حضرت در آن حال توجه به خود نداشت؛ زیرا توجه به حال بینوا توجه به خود نیست؛ بلکه توجه به خدا است!
به عبارت دیگر: کمک به خلق خدا و مستمندان و فقیران، خود یکی از عبادات بزرگ است و با نماز - که آن هم عبادتی است بس بزرگ - سنخیت کامل دارد. بنابراین جای تعجب نیست که ناله سوزان و نافذ آن فقیر محروم و استرحام او در برابر مسلمانان، دل آگاه امام علی (علیه السلام) را هنگام نماز متوجه خود سازد و در ضمن آن عبادت، عبادت دیگری که هر دو برای خدا و جلب خشنودی او بوده است انجام دهد. حتی این عمل به قدری شایسته و ارزنده بود که آیه ای درباره آن نازل گردید.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1. منابعی که این حدیث در آن ذکر شده، عبارت است از: محب الدین طبری، ذخائر العقبی، ص 88؛ قاضی شوکانی، فتح الغدیر، ص 50؛ جامع الاصول، ج 9، ص 478؛ اسباب النزول واحدی، ص 148؛ لباب النقول سیوطی، ص 105؛ تفسیر طبری، ص 165؛ تفسیر فخر رازی، ج 3، ص 431؛ تفسیر درالمنثور، ج 2، ص 393؛ کنزالعمال، ج 6، ص 391.
2. وسائل الشیعه، ج 5، ص 191.
3. سوره مائده، آیه 55.
منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
داستان اعطای انگشتر به فقیر در رکوع و نزول آیه 55 سوره «مائده» در شأن حضرت علی (علیه السلام) را عده زیادی از اصحاب پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نقل کرده اند؛ از جمله: ابن عباس، عمار یاسر، عبداللّه بن سلام، انس بن مالک، جابر بن عبداللّه و ابوذر غفاری.
در کتاب «غایه المرام» 24 حدیث در این باره از کتاب های اهل سنت ذکر گردیده است.(1)
بنابراین، این حدیث از جمله احادیث متواتر است که هیچ تردیدی در آن نیست؛ اما این که چگونه امام علی (علیه السلام) زمانی در نماز، انگشتر به فقیر می دهد و زمانی نیز تیر از پای حضرت در نماز بیرون می کشند؟
باید توجه داشت که حالات انسان همواره یکسان نیست؛ یعنی، نمی توان چنین ادعایی کرد که حضرت علی (علیه السلام) در تمام نمازهای خود حالتی داشتند که هیچ توجهی به اطراف و یا بدن خود نداشته اند. بنابراین اشکالی ندارد که در نمازی توجه به اطراف داشته باشند و به فقیر انگشتر بدهند و در نمازی نیز آن چنان غرق در عبادت باشند که تیر از پایش بیرون بکشند و متوجه نشوند.
بنابراین شرایط مختلف زمانی و مکانی و روحی فرد در هر زمان اقتضایی دارد؛ چنان که پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) نیز گاهی در نماز متوجه اطراف بودند؛ مثلاً روزی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در حین نماز متوجه شدند که دیوار گلی مسجد آلوده به اخلاط سینه است، حضرت در حین نماز چند قدم به جلو رفته و با چوبی آلودگی را از مسجد دور ساختند.(2)
در ضمن، باید توجه داشت که میان «خارج کردن پیکان از بدن» و «بخشیدن انگشتر به فقیر» تفاوت بسیاری است؛ زیرا خارج کردن پیکان از بدن صرفا جنبه شخصی و جسمی دارد و از مقام توجه کامل به خداوند و استغراق در ذات او دور است؛ ولی توجه به حال بنده فقیر و محرومی که در مسجد پیغمبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) ناله مظلومانه سر داده و تقاضای کمک می کند، یک عمل خدایی است و با توجّه به خدا تناسب دارد. در حقیقت حضرت در آن حال توجه به خود نداشت؛ زیرا توجه به حال بینوا توجه به خود نیست؛ بلکه توجه به خدا است!
به عبارت دیگر: کمک به خلق خدا و مستمندان و فقیران، خود یکی از عبادات بزرگ است و با نماز - که آن هم عبادتی است بس بزرگ - سنخیت کامل دارد. بنابراین جای تعجب نیست که ناله سوزان و نافذ آن فقیر محروم و استرحام او در برابر مسلمانان، دل آگاه امام علی (علیه السلام) را هنگام نماز متوجه خود سازد و در ضمن آن عبادت، عبادت دیگری که هر دو برای خدا و جلب خشنودی او بوده است انجام دهد. حتی این عمل به قدری شایسته و ارزنده بود که آیه ای درباره آن نازل گردید.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1. منابعی که این حدیث در آن ذکر شده، عبارت است از: محب الدین طبری، ذخائر العقبی، ص 88؛ قاضی شوکانی، فتح الغدیر، ص 50؛ جامع الاصول، ج 9، ص 478؛ اسباب النزول واحدی، ص 148؛ لباب النقول سیوطی، ص 105؛ تفسیر طبری، ص 165؛ تفسیر فخر رازی، ج 3، ص 431؛ تفسیر درالمنثور، ج 2، ص 393؛ کنزالعمال، ج 6، ص 391.
2. وسائل الشیعه، ج 5، ص 191.
3. سوره مائده، آیه 55.
منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
