چرا نماز، شرط قبولی همه اعمال است؟ راز عدالت پنهان در یک حدیث

پرسش :

در حدیثی آمده که: «فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا وَ إِنْ رُدَّتْ رُدَّ مَا سِوَاهَا؛ اگر نماز رد شود بقیه اعمال را محاسبه نمی ­کنند.» آیا عادلانه است قبولی کلیه اعمال، به نماز وابسته باشد؟

پاسخ :
اگر معنای درست این حدیث درک نشود، این اشکال وارد است؛ ولی اگر دقت گردد و معنای عمیق حدیث به درستی فهمیده شود، خواهید دید که این معیار کاملاً عادلانه است.
 
توضیح این که: نماز مقبول، شرایطی دارد؛ از جمله این که مکان، لباس و آب وضو و غسل غصبی نباشد. بنابراین نماز با تمام زندگی انسان مرتبط است؛ یعنی، شاخصی است که می توان مطلوب بودن و الهی بودن یک زندگی را با آن سنجید.
 
اگر درآمد کسی حلال و طیب نباشد و باآن درآمد خانه و لباس و غذا تهیه کند، آیا نمازش قبول است؟
 
آیا انفاق از آن مال و یا به زیارت و حج رفتن با آن مال، قبول درگاه الهی قرار می گیرد؟
 
از همین جا درمی یابیم که نماز معیاری است که قبولی اعمال دیگر را نیز می توان با آن سنجید. پس اگر نماز قبول باشد، کارهای خوب دیگر نیز قبول است و اگر مردود باشد، چنان بر می آید که اشکال ریشه ای در اعمال وجود دارد.
 
برای مثال: آمپرهای یک وسیله نقلیه، نشان دهنده سلامت و یا اشکال در کار موتور آن وسیله است. نماز نیز نشان دهنده سلامت اعمال و یا خرابی دیگر اعمال است. اگر کسی توانسته است نماز خود را از ریا و سُمعه دور نگه دارد، قادر خواهد بود در بقیه عبادت ها و کارها نیز این ویژگی را حفظ کند؛ چون نماز وظیفه ای است که شبانه روز با آن مرتبط هستیم. بنابراین نماز شاخصی است که همه اعمال دیگر با آن سنجیده شده و محک زده می شود.(1)

شرح بیشتر

در نگاه نخست، این سؤال ممکن است ذهن را به چالش بکشد: آیا واقعاً عادلانه است که قبولی تمام اعمال نیک انسان، به قبولی نماز گره بخورد؟ مگر کمک به دیگران، انفاق، صداقت یا حمایت از مظلوم، ارزش ذاتی مستقل ندارند؟

این ابهام، زمانی برطرف می‌شود که معنای دقیق حدیث «قبول الأعمال بالصلاة» و فلسفه آن روشن شود.

۱. نماز، عبادتی منفرد نیست

نماز در اسلام تنها یک عمل مستقل و جداگانه نیست که صرفاً پنج‌بار در شبانه‌روز انجام شود. نماز، مرکز ثقل تمام عبادات و شاخص سلامت ایمان و سبک زندگی است. هرچند نماز فی‌نفسه ارزش دارد، قبولی آن نیازمند شرایط و زمینه‌هایی است که به تمام وجوه زندگی ما سرایت می‌کند:
* پاکی مکان، لباس و بدن از حرام و نجاست
* حلال بودن مال تهیه‌کننده نیازهای زندگی
* خالی بودن نیت از ریا و خودنمایی

۲. نماز، آینه پنهان زندگی

تصور کنید آمپر یک خودروی سالم، نشان‌دهنده سلامت موتور است و اختلال آن، خبر از خرابی در بخش‌های اصلی می‌دهد. نماز هم چنین نقشی دارد؛ اگر نماز انسان با شرایط قبول انجام می‌شود، یعنی ریشه‌های زندگی (معاش، رفتار، نیت) سالم است. و اگر نماز قبول نیست، اغلب ایراد در همان ریشه‌هاست.

۳. عدالت در معیار

فرض کنید کسی با درآمد حرام زندگی می‌گذراند، لباس و غذایش از مال شبهه‌ناک یا حرام است. چنین شخصی حتی اگر انفاق کند یا به حج رود، چه اطمینانی هست که کارش مورد قبول خدا قرار گیرد؟ نماز، به‌عنوان عبادتی که هر روز و با دقت باید انجام شود، سریع‌ترین و دقیق‌ترین شاخص برای سنجش همین سلامت است.

۴. نماز و سایر اعمال: پیوند دوسویه

قبولی نماز یعنی شخص توانسته نیت را خالص کند، شرایط شرعی را رعایت کند و آن را در وقت معین به جا آورد. همین ویژگی‌های اخلاقی - اخلاص، نظم، پاکی و درست‌کاری - اگر در نماز شکل بگیرد، به دیگر اعمال او نیز سرایت می‌کنند. از این رو، این معیار نه بی‌عدالتی بلکه اوج عدالت خداوند است که شاخصی واحد و روشن برای ارزیابی همه اعمال قرار داده است.(2)

پی‌نوشت‌ها:
1. یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
2. شرح اختصاصی این مطلب توسط کارشناس مذهبی راسخون نوشته شده است.

نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون