طلوع بندگی؛ از چه سنی کودکان را به نماز علاقه‌مند کنیم؟

پرسش :

کودکان را از چه سنی به نماز ترغیب کنیم؟

پاسخ :

مقدمه:

تربیت دینی فرزند، یکی از ظریف‌ترین و حساس‌ترین مسئولیت‌های والدین است؛ مسئولیتی که نیازمند مهارت، صبر و شناخت دقیق روحیات کودکان است.

در این مسیر، افراط یا تفریط می‌تواند نتیجه‌ای معکوس داشته باشد. نماز، به‌ عنوان ستون دین، اگر در قلب و ذهن کودک از سال‌های ابتدایی زندگی جای گیرد، نه تنها یک عادت، بلکه یک عشق پایدار به معنویت خواهد شد.

بهترین زمان آغاز این تربیت، پیش از سن تکلیف است؛ یعنی در دوره‌ ای که ذهن کودک آماده دریافت مفاهیم و الگوگیری از رفتار والدین و محیط اطراف است.

ترغیب کودکان به نماز

الف) تربیت دینی فرزند کار بسیار ظریفی است و دقت زیادی را می طلبد. گاهی ناهنجاری های اجتماعی، فرزند را از کنترل خانواده خارج می کند؛ بدین لحاظ در امر تربیت فرزند بسیار باید ماهرانه برخورد کرد. در عین حال که پدر و مادر به عنوان دو عنصر دلسوز محسوب می شوند؛ گاهی در تربیت، افراط و تفریط می کنند! مهم ترین روش ها در تربیت کودک، تشویق و تنبیه و آگاهی بخشی به او است. البته باید هر کدام در جای خود، به اندازه لازم مورد استفاده قرار گیرد. علاوه براین مراقبت های محیطی و کنترل اطرافیان نیز می تواند مؤثر باشد.
 
ب) عمده تربیت فرزندان به سال های قبل از سن تکلیف برمی‌ گردد و در آن سن، بهترین وقت برای تربیت و آموزش آداب «نماز» است. پدر و مادر و اطرافیان، باید با رفتار خود، به فرزندانشان آموزش های لازم رابدهند؛ یعنی، در منزل یک تحرک خاصی در اول وقت آغاز شود و همه به نماز بایستند. فرزند نیز هر آنچه را که می بیند، ضبط نموده و به آنها عمل می کند؛ به خصوص اگر مورد تشویق قرار گیرد.
 
بنابراین تربیت در این جهات، از کودکی آغاز شده و اصل کار والدین به آن زمان باز می گردد؛ زمانی که کودک به سن شش سالگی رسید، باید کم کم او را به آداب وضو و نماز خواندن تمرین داد.
 
یکی از نویسندگان درباره تربیت کودکان می گوید: درست است که فرزندان قبل از بلوغ تکلیفی ندارند؛ اما انجام تکلیف دینی را نمی توان تا سن بلوغ به تأخیر انداخت. باید انسان از کودکی عادت به عبادت کند تا در سن بلوغ به آنها رغبت داشته باشد.

بچه غالبا از سن پنج سالگی و شاید قدری هم زودتر، می تواند حمد و سوره را به تدریج یاد بگیرد؛ بر پدر و مادر لازم است حمد و سوره را به او یاد بدهند. سپس بقیه اذکار نماز را با همین منوال تدریجا به او بیاموزند.

وقتی نماز را یاد گرفت وشش یا هفت ساله شد، پدر و مادر به او دستور می دهند که مرتب نمازت را بخوان و اوقات نماز را به او تذکر می دهند. اول وقت خودشان مهیای نماز می شوند و به کودکان نیز تذکر می دهند که وقت نماز رسیده است، نمازت را فراموش نکن. وقتی که نه ساله شد، باید به طور قاطع و جدی آن را به نماز خواندن وادار کرد(1).
 

خاطره ای از امام خمینی (رحمه الله)

در پایان خاطره ای از حضرت امام خمینی (رحمه الله) نقل می شود:
امام عقیده داشت پیش از رسیدن به سن تکلیف، باید کارهای خوب و بد و مسائل شرعی را به بچه ها گفت. گاهی که پسر هشت ساله ام را می دید، می پرسید: نمازت را خوانده ای؟
من می گفتم: «آقا» او هنوز به سن تکلیف نرسیده است.

آقا می گفت: بچه ها قبل از سن تکلیف، باید رو به نماز بایستند تا عادت کنند. اما بعد از سن تکلیف، مگر کسی جرات می کرد، بیدار باشد و نمازش را نخواند! امام نمی توانست تحمل کند که مکلّف نمازش را قضا کند؛ البته برای بچه ها پیش نیامده بود.

هر وقت که بچه ها را می دید، می پرسید: نمازت را خوانده ای؟ اگر نخوانده بود، جانمازشان را می دادند و می گفت: برو و وضویت را بگیر و بیا نمازت را بخوان.

بعد از نماز نصیحت می کرد: ببین اگر همین نماز را سر موقع می خواندی؛ چقدر بهتر بود، خدا هم خوشش می آید(2).
 

نتیجه‌گیری:

آموزش نماز به کودکان، باید با مهربانی، تشویق و الگوگیری آغاز شود و به‌ تدریج در قالب تمرین‌های ساده، از سن پنج یا شش سالگی شکل گیرد. والدین با عمل خود، فضای خانه را در هنگام نماز زنده و معنوی کنند تا کودک آن را به‌ عنوان بخشی طبیعی و شیرین از زندگی بشناسد.

این تربیت باید تا پیش از سن تکلیف تثبیت شود تا پس از آن، نماز برای کودک نه یک اجبار، بلکه یک انتخاب آگاهانه و علاقه‌مندانه باشد. تجربه بزرگان، از جمله امام خمینی (رحمه‌ الله)، نشان می‌دهد که عادت دادن کودکان به نماز قبل از سن تکلیف، بهترین ضمانت برای استمرار آن در آینده خواهد بود.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. آیین تربیت، ابراهیم امینی، ص321.
2. امام در سنگر نماز، ص 101.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.