پرسش :
چه عاملى به تبعيد امام خمينى(ره) انجاميد و چه پى آمدهايى به دنبال داشت؟
پاسخ :
پس از قيام خونين 15 خرداد و اوج گيرى روزافزون نهضت امام خمينى(رحمت الله علیه)، كارشناسان امريكايى، ناكامى رژيم شاه را در به دست آوردن رضايت توده هاى مردم ايران به مقام هاى مركزى خود گزارش كردند. امپرياليسم امريكا نيز براى دگرگون كردن اين وضع، پيشنهاد «كاپيتولاسيون»[1] را مطرح كرد. رژيم شاه بى درنگ دست به كار شد و دولت دست نشانده ى منصور، لايحه ى كاپيتولاسيون را در تاريخ 21 مهرماه 1343 به مجلس شوراى ملى برد. با تصويب طرح كاپيتولاسيون در مجلس ايران، اين شيوه ى ضد انسانى بار ديگر در قرن بيستم زنده شد.
امام خمينى با آگاهى يافتن از تصويب اين لايحه، با ايراد سخن رانى كوبنده اى در چهارم آبان ماه 1343، موضع نهضت خويش را در برابر ابتكار غرب و شرق روشن ساخت و رسوايى جديد رژيم را افشا كرد. انبوه مردم كه از گوشه و كنار كشور براى شنيدن سخنان امام خمينى(رحمت الله علیه)در قم حضور يافته بودند، چنان تحت تأثير سخنان امام قرار گرفتند كه چندين بار بى اختيار با صداى بلند گريستند و سخن رانى امام قطع شد. رهبر نهضت در اين سخن رانى، نفوذ آمريكا را به همه اعلام كرد و گفت:
امروز تمام گرفتارى ما از آمريكا و اسراييل است. قلب من در فشار است... ناراحت هستم... ايران ديگر عيد ندارد. عيد ايران را عزا كردند. ما را فروختند، عزت ما پاى كوب شد، عظمت ايران از بين رفت ...
امام در اين سخنرانى تاريخى و انقلابى، موضع قاطع خود را در برابر بلوك شرق و غرب اعلام كرد و با معين كردن اهداف و آرمان هاى روحانيت، رهنمودهاى ژرف و روشن بينانه اى به نسل معاصر و آينده ارايه داد.[2]
ايشان افزون بر ايراد اين سخنرانى تاريخى، با انتشار اعلاميه اى،[3] خيانت ننگين شاه را افشا كرد و از همه ى مردم ايران خواست از «مناقشات جزيى و موسمى خود صرف نظر كرده و در راه هدف مقدس استقلال و بيرون رفتن از قيد اسارت كوشش كنند.» اين اعلاميه كه در تهران و اصفهان به تعداد بسيار زياد چاپ و در سراسر كشور پخش شد، آتش خشم و انزجار ملت را شعله‌ور كرد.
رژيم براى مقابله با اين وضعيت، در اقدامى شتاب زده در شب 13 آبان ماه 1343، به اقامت گاه امام در قم يورش برد و ايشان را دستگير كرد. آن گاه امام را با خودرو به تهران بردند و همان روز با هواپيما به تركيه تبعيد كردند.
- پى آمدهاى تبعيد
1. راه پيمايى:
سيل راه پيمايى، تعطيلى و اعتصاب در بسيارى از شهرهاى ايران به راه افتاد و در برخى شهرستان ها تا 30 روز ادامه يافت. هم چنين تلگراف ها، پيام ها و اعلاميه هاى فراوانى[4] در هوادارى از رهبر نهضت و اعتراض به تبعيد ايشان به تهران و تركيه، سرازير گرديد.
2. عقب نشينى دولت:
حسن على منصور در سخنرانى خود در مجلس سنا، با اعلام عقب نشينى، در اعترافى ذلت بار گفت: پس از مذاكرات دولت ايران، دولت آمريكا موافقت كرده كه نسبت به هر موردى كه دولت ايران تشخيص بدهد ضرورت داشته باشد، دولت امريكا موافقت خواهد كرد كه نسبت به آن فرد، سلب مصونيت سياسى نمايد.[5]
3. برخورد رژيم با هرگونه اسباب تحريك مردم:
رژيم شاه با احساس وحشت از تبليغات اسلامى در ماه رمضان، مأموران خود را در سراسر كشور بسيج كرد تا از سخنرانان مذهبى تعهد بگيرند برضد امنيت ملى، سخن نگويند.
4. ترور حسن على منصور:
حسن على منصور كه تصويب كاپيتولاسيون و تبعيد رهبر نهضت اسلامى ايران به دستور او انجام شده بود، در نخستين روز بهمن 1343 به دست محمد بخارايى از اعضاى هيأت هاى مؤتلفه ى اسلامى، ترور شد.
5. انتقال امام از تركيه به نجف و آغاز مرحله ى جديد نهضت در نجف:
با ابراز نارضايتى دولت تركيه از حضور امام در آن كشور، ايشان به عراق تبعيد شد. ايشان پس از استقرار در نجف، شيوه ى جديدى را براى ادامه ى نهضت در پيش گرفت.
6. بازتاب جهانى تبعيد امام:
تبعيد امام در سطح جهان، بازتاب گسترده اى داشت. خبرگزارى ها، رسانه هاى گروهى، احزاب، افراد و شخصيت هاى بين المللى. .. هر يك برداشت هاى متفاوتى داشتند. در اين جريان، دانشجويان خارج از كشور نقش فعالى ايفا كردند و در نتيجه ى اين پشتكار، دبير كل سازمان ملل متحد در زمينه ى تبعيد امام خمينى از رژيم شاه، توضيح خواست.[6]
پی نوشتها:
[1]. لايحه ى مصونيت قضايى مستشاران و شهروندان امريكا در ايران.
[2]. لايحه ى مصونيت قضايى مستشاران و شهروندان آمريكايى، ص 717.
[3]. همان، ج 1، ص 729.
[4]. اعلاميه ى حوزه علميه ى قم، روزنامه ى بعثت، سال دوّم، شماره ى اوّل، 27 رجب، 84، تلگراف حاج سيد محمدهادى ميلانى، تلگراف آيت الله قمى، اعلاميه ى علماى بزرگ شيراز، خوزستان، علماى نجف و غيره.
[5]. انقلاب اسلامى و ريشه هاى آن، عميد زنجانى، چ 4، ص 469.
[6]. نهضت امام خمينى، ج 2، ص 84، سند شماره ى 68.
پس از قيام خونين 15 خرداد و اوج گيرى روزافزون نهضت امام خمينى(رحمت الله علیه)، كارشناسان امريكايى، ناكامى رژيم شاه را در به دست آوردن رضايت توده هاى مردم ايران به مقام هاى مركزى خود گزارش كردند. امپرياليسم امريكا نيز براى دگرگون كردن اين وضع، پيشنهاد «كاپيتولاسيون»[1] را مطرح كرد. رژيم شاه بى درنگ دست به كار شد و دولت دست نشانده ى منصور، لايحه ى كاپيتولاسيون را در تاريخ 21 مهرماه 1343 به مجلس شوراى ملى برد. با تصويب طرح كاپيتولاسيون در مجلس ايران، اين شيوه ى ضد انسانى بار ديگر در قرن بيستم زنده شد.
امام خمينى با آگاهى يافتن از تصويب اين لايحه، با ايراد سخن رانى كوبنده اى در چهارم آبان ماه 1343، موضع نهضت خويش را در برابر ابتكار غرب و شرق روشن ساخت و رسوايى جديد رژيم را افشا كرد. انبوه مردم كه از گوشه و كنار كشور براى شنيدن سخنان امام خمينى(رحمت الله علیه)در قم حضور يافته بودند، چنان تحت تأثير سخنان امام قرار گرفتند كه چندين بار بى اختيار با صداى بلند گريستند و سخن رانى امام قطع شد. رهبر نهضت در اين سخن رانى، نفوذ آمريكا را به همه اعلام كرد و گفت:
امروز تمام گرفتارى ما از آمريكا و اسراييل است. قلب من در فشار است... ناراحت هستم... ايران ديگر عيد ندارد. عيد ايران را عزا كردند. ما را فروختند، عزت ما پاى كوب شد، عظمت ايران از بين رفت ...
امام در اين سخنرانى تاريخى و انقلابى، موضع قاطع خود را در برابر بلوك شرق و غرب اعلام كرد و با معين كردن اهداف و آرمان هاى روحانيت، رهنمودهاى ژرف و روشن بينانه اى به نسل معاصر و آينده ارايه داد.[2]
ايشان افزون بر ايراد اين سخنرانى تاريخى، با انتشار اعلاميه اى،[3] خيانت ننگين شاه را افشا كرد و از همه ى مردم ايران خواست از «مناقشات جزيى و موسمى خود صرف نظر كرده و در راه هدف مقدس استقلال و بيرون رفتن از قيد اسارت كوشش كنند.» اين اعلاميه كه در تهران و اصفهان به تعداد بسيار زياد چاپ و در سراسر كشور پخش شد، آتش خشم و انزجار ملت را شعله‌ور كرد.
رژيم براى مقابله با اين وضعيت، در اقدامى شتاب زده در شب 13 آبان ماه 1343، به اقامت گاه امام در قم يورش برد و ايشان را دستگير كرد. آن گاه امام را با خودرو به تهران بردند و همان روز با هواپيما به تركيه تبعيد كردند.
- پى آمدهاى تبعيد
1. راه پيمايى:
سيل راه پيمايى، تعطيلى و اعتصاب در بسيارى از شهرهاى ايران به راه افتاد و در برخى شهرستان ها تا 30 روز ادامه يافت. هم چنين تلگراف ها، پيام ها و اعلاميه هاى فراوانى[4] در هوادارى از رهبر نهضت و اعتراض به تبعيد ايشان به تهران و تركيه، سرازير گرديد.
2. عقب نشينى دولت:
حسن على منصور در سخنرانى خود در مجلس سنا، با اعلام عقب نشينى، در اعترافى ذلت بار گفت: پس از مذاكرات دولت ايران، دولت آمريكا موافقت كرده كه نسبت به هر موردى كه دولت ايران تشخيص بدهد ضرورت داشته باشد، دولت امريكا موافقت خواهد كرد كه نسبت به آن فرد، سلب مصونيت سياسى نمايد.[5]
3. برخورد رژيم با هرگونه اسباب تحريك مردم:
رژيم شاه با احساس وحشت از تبليغات اسلامى در ماه رمضان، مأموران خود را در سراسر كشور بسيج كرد تا از سخنرانان مذهبى تعهد بگيرند برضد امنيت ملى، سخن نگويند.
4. ترور حسن على منصور:
حسن على منصور كه تصويب كاپيتولاسيون و تبعيد رهبر نهضت اسلامى ايران به دستور او انجام شده بود، در نخستين روز بهمن 1343 به دست محمد بخارايى از اعضاى هيأت هاى مؤتلفه ى اسلامى، ترور شد.
5. انتقال امام از تركيه به نجف و آغاز مرحله ى جديد نهضت در نجف:
با ابراز نارضايتى دولت تركيه از حضور امام در آن كشور، ايشان به عراق تبعيد شد. ايشان پس از استقرار در نجف، شيوه ى جديدى را براى ادامه ى نهضت در پيش گرفت.
6. بازتاب جهانى تبعيد امام:
تبعيد امام در سطح جهان، بازتاب گسترده اى داشت. خبرگزارى ها، رسانه هاى گروهى، احزاب، افراد و شخصيت هاى بين المللى. .. هر يك برداشت هاى متفاوتى داشتند. در اين جريان، دانشجويان خارج از كشور نقش فعالى ايفا كردند و در نتيجه ى اين پشتكار، دبير كل سازمان ملل متحد در زمينه ى تبعيد امام خمينى از رژيم شاه، توضيح خواست.[6]
پی نوشتها:
[1]. لايحه ى مصونيت قضايى مستشاران و شهروندان امريكا در ايران.
[2]. لايحه ى مصونيت قضايى مستشاران و شهروندان آمريكايى، ص 717.
[3]. همان، ج 1، ص 729.
[4]. اعلاميه ى حوزه علميه ى قم، روزنامه ى بعثت، سال دوّم، شماره ى اوّل، 27 رجب، 84، تلگراف حاج سيد محمدهادى ميلانى، تلگراف آيت الله قمى، اعلاميه ى علماى بزرگ شيراز، خوزستان، علماى نجف و غيره.
[5]. انقلاب اسلامى و ريشه هاى آن، عميد زنجانى، چ 4، ص 469.
[6]. نهضت امام خمينى، ج 2، ص 84، سند شماره ى 68.
