سه درس مهم زندگی
امام علی علیه السلام فرمودند:
الرُّکُونُ إِلَى الدُّنْیَا مَعَ مَا تُعَایِنُ مِنْهَا جَهْلٌ وَ التَّقْصِیرُ فِی حُسْنِ الْعَمَلِ إِذَا وَثِقْتَ بِالثَّوَابِ عَلَیْهِ غَبَنٌ وَ الطُّمَأْنِینَةُ إِلَى کُلِّ أَحَدٍ قَبْلَ الِاخْتِبَارِ لَهُ عَجْزٌ.
اعتماد و دلبستگی به دنیا با آنچه از بی وفایی و نیرنگ آن مشاهده می شود، نادانی است و کوتاهی کردن در انجام کارهای پسندیده که انسان به پاداش آن مطمئن است، زیانکاری است و اعتماد نمودن به هر کس قبل از امتحان وی، درماندگی است.
نهج البلاغه: حکمت 376
شرح حدیث:
به هیچ چیز مختص به دنیا نمی توان دل بست چرا که این عجوزه میلیاردها شوهران خود را کشته است و هیچ کس همانند علی علیه السلام دنیا را معرفی نکرد و اگر دنیاداران فقط یکبار به دیدگاه ان گرامی درباره دنیا نظر کنند راهکارهای رهایی از فریبکاری های دنیا را خواهند آموخت.
حضرت علی علیه السلام در جای دیگر می فرمایند:
اِنَّ الدُّنیا مَعکُوسَهٌ مَنکُوسَهٍ لَذّاتُها تنغِیصٌ و مَواهِبُها تَغصِیصٌ وَ عَیشُها عَناءٌ و بَقاء ها فَناءٌ تَجمَعُ بِطالِبِها وَ تَردِی راکِبِها وَ تَخوُنُ الواثِقَ بِها وَ تَزعَجُ المَطمَئِنَّ اِلَیها وَ اِنَّ جَمعَها اِلی انصِداعٍ وَ وَصلَها اِلی اِنقِطاعٍ؛
دنیا وارونه و واژگونه است خوشی هایش تیرگی می آورد و بخشش هایش اندوه زاست. زندگی در آن رنج است و بقایش فنا با جوینده خود سرکشی می کند و سوار خود را به خاک هلاکت می افکند به کسی که بر آن اعتماد کند خیانت می ورزد و کسی را که در ان جا خوش کند از خود دور می کند جمعیت آن به پراکندگی می انجامد و پیوند آن به جدایی.(1)
جمله دوم امام علیه السلام دقیقا تبیین کلام خداست که فرمود:
إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ؛
این انسان در زیان است جز آنانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده و یکدیگر را به حق و شکیبایی و صبر سفارش نموده اند.(2)
کلام امام علیه السلام هم این بود کوتاهی کردن در انجام کارهای پسندیده که انسان به پاداش ان مطمئن است زیانکاری است. جمله سوم حضرت زنگ بیدار باش به کسانی است که اعتماد بدون مطالعه و دقت به افراد می کنند در د اد و ستدها در معاشرت های خانوادگی و امر ازدواج بدون هیچ صحبت و آزمایشی تعهداتی می دهند بعد فریب می خورند در حالی که دستشان به جایی بند نیست و قادر به گرفتن مطالبات خویش نیستند.
در آداب سفر آمده که اول همسفر خود را بررسی کن بعد آغاز سفر کن و نیز درباره خرید خانه اول همسایگان را شناسایی کن بعد خانه را خرید کن.
امام علیه السلام در نامه شان به مالک اشتر می نویسند:
سَلْ عَنِ اَلرَّفِیقِ قَبْلَ اَلطَّرِیقِ وَ عَنِ اَلْجَارِ قَبْلَ اَلدَّارِ؛
پیش از مسافرت از همسفر جویا شو و پیش از خرید خانه ببین همسایه ات کیست.(3)
شرح ابن میثم
1- دلبستگى به دنیا با آنچه از دنیا مى بینى نادانى است، یعنى: به دلیل آنچه که سزاوار اعتماد است عوض آنچه که نباید اعتماد کرد.
2- کوتاهى در کار نیک با وجود اطمینان به پاداش آن، زیانکارى است، یعنى: مستلزم ضرر و زیان و ترک پاداش زیاد در برابر عمل کم مى باشد در این عبارت اشارتى است بر این که ریشه کوتاهى در کار نیک، اطمینان نداشتن به پاداشى است که در آخرت وعده داده اند.
3- اعتماد به هر کس پیش از آزمودنش، از درماندگى است. یعنى درماندگى از کاوش در مورد کسى که به او اعتماد ورزد، و اعتماد بجا داشته باشد.
امام علیه السلام از اعتماد به دنیا به دلیل آن که لازمه چنین اعتمادى نادانى است، و همچنین از کوتاهى در کار نیک به دلیل این که لازمه آن زیانکارى است، و همین طور از اعتماد به هر کسى، به دلیل این که لازمه آن درماندگى است، بر حذر داشته است.
پی‌نوشت‌ها:
1- غرر الحکم، ح 3661
2- سوره والعصر، آیات 2 و 3
3- نهج البلاغه، نامه 31
4- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 734 و 735
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
حضرت علی علیه السلام در جای دیگر می فرمایند:
اِنَّ الدُّنیا مَعکُوسَهٌ مَنکُوسَهٍ لَذّاتُها تنغِیصٌ و مَواهِبُها تَغصِیصٌ وَ عَیشُها عَناءٌ و بَقاء ها فَناءٌ تَجمَعُ بِطالِبِها وَ تَردِی راکِبِها وَ تَخوُنُ الواثِقَ بِها وَ تَزعَجُ المَطمَئِنَّ اِلَیها وَ اِنَّ جَمعَها اِلی انصِداعٍ وَ وَصلَها اِلی اِنقِطاعٍ؛
دنیا وارونه و واژگونه است خوشی هایش تیرگی می آورد و بخشش هایش اندوه زاست. زندگی در آن رنج است و بقایش فنا با جوینده خود سرکشی می کند و سوار خود را به خاک هلاکت می افکند به کسی که بر آن اعتماد کند خیانت می ورزد و کسی را که در ان جا خوش کند از خود دور می کند جمعیت آن به پراکندگی می انجامد و پیوند آن به جدایی.(1)
جمله دوم امام علیه السلام دقیقا تبیین کلام خداست که فرمود:
إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ؛
این انسان در زیان است جز آنانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده و یکدیگر را به حق و شکیبایی و صبر سفارش نموده اند.(2)
کلام امام علیه السلام هم این بود کوتاهی کردن در انجام کارهای پسندیده که انسان به پاداش ان مطمئن است زیانکاری است. جمله سوم حضرت زنگ بیدار باش به کسانی است که اعتماد بدون مطالعه و دقت به افراد می کنند در د اد و ستدها در معاشرت های خانوادگی و امر ازدواج بدون هیچ صحبت و آزمایشی تعهداتی می دهند بعد فریب می خورند در حالی که دستشان به جایی بند نیست و قادر به گرفتن مطالبات خویش نیستند.
در آداب سفر آمده که اول همسفر خود را بررسی کن بعد آغاز سفر کن و نیز درباره خرید خانه اول همسایگان را شناسایی کن بعد خانه را خرید کن.
امام علیه السلام در نامه شان به مالک اشتر می نویسند:
سَلْ عَنِ اَلرَّفِیقِ قَبْلَ اَلطَّرِیقِ وَ عَنِ اَلْجَارِ قَبْلَ اَلدَّارِ؛
پیش از مسافرت از همسفر جویا شو و پیش از خرید خانه ببین همسایه ات کیست.(3)
شرح ابن میثم
1- دلبستگى به دنیا با آنچه از دنیا مى بینى نادانى است، یعنى: به دلیل آنچه که سزاوار اعتماد است عوض آنچه که نباید اعتماد کرد.
2- کوتاهى در کار نیک با وجود اطمینان به پاداش آن، زیانکارى است، یعنى: مستلزم ضرر و زیان و ترک پاداش زیاد در برابر عمل کم مى باشد در این عبارت اشارتى است بر این که ریشه کوتاهى در کار نیک، اطمینان نداشتن به پاداشى است که در آخرت وعده داده اند.
3- اعتماد به هر کس پیش از آزمودنش، از درماندگى است. یعنى درماندگى از کاوش در مورد کسى که به او اعتماد ورزد، و اعتماد بجا داشته باشد.
امام علیه السلام از اعتماد به دنیا به دلیل آن که لازمه چنین اعتمادى نادانى است، و همچنین از کوتاهى در کار نیک به دلیل این که لازمه آن زیانکارى است، و همین طور از اعتماد به هر کسى، به دلیل این که لازمه آن درماندگى است، بر حذر داشته است.
پی‌نوشت‌ها:
1- غرر الحکم، ح 3661
2- سوره والعصر، آیات 2 و 3
3- نهج البلاغه، نامه 31
4- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 734 و 735
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.