تقویت مهارت‌های حرکتی و هماهنگی کودکان با استفاده از بازیها (بخش اول)

مهارت 1: فعالیت‌های حرکتی ظریف

فعالیت‌های حرکتی ظریف به عضلات کوچک‌تر بدن مربوط می‌شود که در فعالیت‌هایی نظیر دراز کردن دست، گرفتن با پنجه، دستکاری کردن، گرفتن با انگشت، کف زدن، چرخاندان، باز کردن، پیچاندن، کشیدن، یا خط کشیدن به کار می‌رود. فعالیت‌های حرکتی ظریف، فعالیت‌های پیش نیاز نوشتن و دست خط هستند. اگر کودکی در این گونه مهارت‌ها تبحر داشته باشد، می‌توان پیش بینی کرد که در دوران تحصیلی مشکل دست خط پیدا نخواهد کرد. این کودکان در کارهای هنری و دستی مهارت خاصی دارند.
 

مهارت 2: هماهنگی چشم و دست، چشم و پا

هماهنگی حرکتی شامل: هماهنگی چشم و دست، چشم و پا و اعمال حرکتی ظریف و انجام سایر کارهای دستی است. هر یک از این مهارت‌ها در ایجاد ارتباط غیرکلامی ما مؤثر و دخیل است. عمل هماهنگ و یک پارچه چشم و دست، یا چشم و پا در ایجاد یک حرکت مؤثر و کارآمد، مستلزم یک پیوند حرکتی- ادراکی است رشد و تکامل هماهنگی چشم و دست، کودک را بر انجام مناسب اعمال حرکتی درشت، قادر خواهد ساخت. بنابراین در اجرای الگوهای متنوع حرکت در بازی و کار او را توانایی خواهد بخشید. هماهنگی چشم و پا، در رشد الگوهای حرکت درشت، هم چون حرکات جا به جایی، حرکات موزون و فعالیت‌های دستکاری، ضروری است.
هماهنگی حرکتی ظریف، مستقیما مربوط می‌شود به رشد و تکامل ماهیچه های ریزدست، که در انجام تکالیفی نظیر: نوشتن، نخ کردن، سوار کردن مهره‌ها و پیچ‌ها و قیچی کردن، به کار برده می‌شود. انجام موفقیت آمیز همه‌ی این تکالیف دستی، موجب رشد یک خود پندارهی مثبت و نیز موفقیت تحصیلی خواهد شد.
 

فعالیت‌هایی برای رشد هماهنگی ادراکی حرکتی 

1- ترسیم از طریق دنبال کردن
از کودکان بخواهید با دنبال کردن خطوط، تصاویر، طرح‌ها، حروف یا اعداد آن‌ها را بر روی کاغذ رسم یا ورقه پلاستیکی ترسیم کند. از پیکان‌های راهنما، نشانه های رنگی و اعداد برای کمک به کودکان در جهت دنبال کردن اشکال استفاده نمایید.

2- کنترل آب

کودکان باید آب را حمل کنند و آب را داخل سطل‌های مندرج تا سطح خاصی بریزند. برای دشوارتر کردن فعالیت می‌توان از اندازه های کوچک‌تر و دقیق‌تر استفاده کرد. با اضافه کردن رنگ به آب این فعالیت جالب‌تر می‌شود. می‌توان این کار را با حجم آب شروع کرد و کم کم مقدار آن را زیادتر کرد.

3- بریدن با قیچی
فعالیت‌هایی را برای بریدن انتخاب کنید که با سطح رشد کودک متناسب است. ساده‌ترین فعالیت بریدن خطوط راستی است که نزدیک به حاشیه کاغذ علامت زده شده است. مشکل‌ترین فعالیت بریدن خطوط راستی است که به طور عرضی در مرکز کاغذ قرار دارند. برخی از کودکان ممکن است با قرار دادن الگوی مقوایی بر روی کاغذ بهتر بتوانند از قیچی استفاده کنند. کودکان می‌توانند اشکال هندسی خاصی مثل مربع، مستطیل و مثلث را ببرند و درآورند. با ترسیم خطوط دررنگ های مختلف، خطوط منحنی و دایره، سپس تصاویر و در نهایت الگوهایی که با خطوط کم رنگ و نقطه چین مشخص شده‌اند را ببرند و در بیاورند.

4- شابلون یا الگوها
کودکان می‌توانند طرح کلی اشکال هندسی را ترسیم نمایند. الگوها می‌توانند از مقوا، چوب، پلاستیک یا اسفنج باشند. از کودک بخواهید طرح‌هایی از اشکال هندسی را ترسیم کند و بعد آن‌ها را روی مقوا، چوب، پلاستیک و غیره ببرد. کودکان می‌توانند از قطعه‌ی بریده شده و یا ورق سوراخ شده به عنوان الگو یا کلیشه استفاده نمایند. می‌توان از کودکان خواست که با طرح‌های هندسی بریده شده اشکال دیگری مثل خانه، آدمک، ماشین و غیره را درست کنند.

5- بند کردن
یک قطعه مقوا که با منگنه سوراخ شده یا تخته میخ دار می‌تواند برای این فعالیت سودمند باشد. طرح یا تصویری را بر روی صفحه تهیه کنید و از کودک بخواهید با استفاده از بند کفش، نخ، سیم و با گذراندن آن‌ها از داخل سوراخ‌ها یا بستن آن‌ها به دور میخ‌ها بر روی تخته میخ دار طرح را آماده کند.

6- فعالیت‌های مداد- کاغذی
رنگ کردن کتاب‌ها، کتاب‌های پیش دبستانی، کتاب‌هایی با اشکال نقطه چین و کتاب‌های آمادگی و کودکستان غالبا از جمله فعالیت‌های مداد- کاغذی هستند که به رشد هماهنگی چشم و دست و حرکات ظریف کمک می‌کنند.

7- گیره های لباس
از کودکان خواسته می‌شود که تعدادی گیره لباس را به یک بند یا یک جعبه بچسبانید. برای این کار از طریق تعداد گیره‌هایی که باید در یک زمان معین چسبانده شوند وقت مشخصی را تعیین می‌کنیم.

8- کپی کردن طرح‌ها
کودک به طرح هندسی نگاه می‌کند و آن را بر روی کاغذ کپی می‌کند.

9- عروسک گردانی
عروسک گردانی به رشد هماهنگی چشم و دست، حرکات موزون و حرکات ظریف دست و انگشت کمک می‌کند.

10- پیچ و مهره باز و بسته کردن
برای این کار می‌توان یک تخته درست کرد که روی آن پیچ و مهره‌هایی در اندازه های مختلف تعبیه شده‌اند و کودک باید با انگشتانش مهره‌ها را از داخل پیچ‌ها در بیاورد و یا ببندد. برای تقویت انگشتان باید به کودکان تأیید کرد که مهره را با انگشت شست و سبابه بپیچاند.
 

فعالیت‌های مربوط به تخته سیاه

انجام فعالیت‌هایی بر روی تخته سیاه کودک را برای تکالیف مداد- کاغذی آماده می‌کند. کار با تخته سیاه به استفاده از ماهیچه های بزرگ شانه و آرنج تا حرکات محدود و سخت انگشتان که اغلب کوکان در تکالیف مداد- کاغذی ظاهر می‌سازند، کمک می‌کند.

1- نقطه چین
در این تمرین کودکان خطوطی را برای اتصال نقطه‌ها به یک دیگر بر روی تخته سیاه ترسیم می‌کنند. نقطه‌ها می‌توانند در وضعیت‌های مختلف و در تعداد متفاوت باشند و کودک باید خطوط ارتباطی بین این نقطه‌ها را ترسیم کنند.

2- کشیدن دایره
کودکان ترسیم دایره های بزرگ را بر روی تخته سیاه با یک دست و با دو دست، در جهت عقربه های ساعت و خلاف حرکت عقربه های ساعت تمرین می‌کنند.

3- اشکال هندسی
از کودک خواسته می‌شود فعالیت‌هایی مشابه با آن چه که در مورد ترسیم دایره‌ها توصیف شده را با خطوط (افقی، عمودی، مایل)، مثلث، مربع، مستطیل و لوزی انجام دهد. در ابتدا کودک می‌تواند از الگوهای بریده شده این گونه اشکال استفاده کنند و بعد اشکال می‌توانند از روی مدل کپی شوند.

4- حروف و اعداد
تمرین نوشتن حروف و اعداد بر روی تخته سیاه، کودک را برای نوشتن بر روی کاغذ آماده می‌کند.

مهارت 3: ادراک لمسی- جنبشی

ادراک جنبشی (به اضافه عضلانی) - لمسی، به دریافت محرک‌های ورودی مربوط می‌شود که مستقیما بر تن و بر آگاهی وضع بدن در فضا اثر می‌گذارد. بدن ما به انواع اندام‌ها گیرنده‌ی بیرونی و درونی مجهز است که به حس لمس (بساوش)، فشار، درد، دما، بافت و آگاهی بر وضع قسمت‌های مختلف بدن در فضا و مکان اختصاص یافته است، به منظور کمک به کودکان برای این که آگاهی و درک بیش‌تری از مفاهیم مربوط به ادراک جنبشی- لمسی بیابند، باید برای آن‌ها شرایطی فراهم کنیم تا بتوانند تجارب و تمرین‌هایی در زمینه‌ی احساس‌های جلدی داشته باشند. این تجربیات آن‌ها را یاری می‌دهد تا اجرای تمرین‌های چند حسی و به مدد مقایسه درجه های دما، رنگ، بافت، و طرح، بساوش، قالب و شکل و نظایر آن، ادراک جنبشی لمسی را توسعه بخشند. هم چنین باید کودکان را ترغیب کنیم تا بر آگاهیشان نسبت به وضع بدن خود در ضمن حرکت در فضا و مکان بیفزایند.
به نظر می‌رسد که هر چه کودکان در زمینه‌ی دریافت و پرداخت محرک‌های ورودی کارآمدتر شوند در فهم و درک محیط و در نتیجه در بیان توصیف خود چه به صورت کلامی و چه به صورت دستی و از طریق حرکات تواناتر خواهند بود.
یک کودک دارای مشکل یادگیری ممکن است در هر یک از این فرآیندهای رشدی دچار تأخیر و یا اختلال شده باشد که زیربنای آموزش و تعلیم وی است مثلا بچه ای که بدون سینه خیز رفتن بلافاصله چهار دست و پای رود، فرایند سینه خیز رفتن در مغز او باعث تشکیل یک سری ادراکات پیش نیاز می‌شود که اگر این عمل صورت نگیرد عمل پیش نیاز برای نوعی ادراک در کودک تشکیل نمی‌شود و این خود را در زمان یادگیری در مدرسه بروز می‌دهد.
این بچه‌ها از لحاظ عضوی هیچ مشکلی ندارند و اگر مشکلی دارند در سیستم ادراکی و پردازش اطلاعات مغزی این افراد است که نیاز به بررسی بسیار دقیق و موشکافانه دارد.
کودکانی که به آسانی از طریق سیستم‌های دیداری یا شنیداری یاد نمی‌گیرند، ادراک لمسی- جنبشی شیوه ای مناسب را برای یادگیری آن‌ها فراهم می‌سازد و زیر فعالیت‌هایی را که ادراک لمسی- جنبشی را تحریک می‌کنند، آورده شده‌اند.

1- لمس مواد مختلف
کودک مواد مختلف مثل چوب صاف، فلز، کاغذ سنباده، نمد، پشم، اسفنج، سطح مرطوب و مواد غذایی را لمس می‌کند.

2- لمس تخته‌ها
مواد مختلفی را روی تکه های کوچکی از چوب نصب می‌کنند. کودک بدون این که نگاه کند تخته‌ها را لمس می‌کند و درباره‌ی تمیز بین آن‌ها و جور بودن سطوح مختلف یاد می‌گیرد.

3- لمس کردن اشکال
مواد مختلفی را که در قالب اشکال هندسی یا حروف بریده شده‌اند بر روی تخته‌ها قرار دهید. کودکان می‌توانند، آن‌ها را لمس کنند و این گونه اشکال را متمایز، جور وشناسایی کنند. این گونه اشکال می‌توانند از پلاستیک، چوب، مقوا، گل یا شبه آن‌ها ساخته شوند.

4- احساس درجه حرارت
لیوان‌های کوچکی را از آب پر کنید و از کودک بخواهید آن‌ها را لمس کند از این طریق می‌توانید مفهوم گرم، داغ و سرد را آموزش دهید.

5- احساس وزن
چند جعبه مقوایی کوچک را در سطوح مختلف از موادی نظیر لوبیا، برنج و غیره پر کنید. از کودک بخواهید با سبک، سنگین کردن جعبه‌ها، آن‌ها را جور کند.

6- بو کردن
موادی با بوهای مختلف داخل بطری‌های شیشه ای بریزید (دارچین، سرکه، هل، آبلیمو و غیره) از کودک بخواهید که از طریق بو کردن مواد آن‌ها را شناسایی و با هم جور کند.

7- شناسایی از طریق لامسه
کف دست کودک حروف، اعداد یا طرح‌هایی را ترسیم کنید. از کودک بخواهید شکلی را که از این طریق احساس کرده شناسایی یا بازسازیی کند.

8- کیسه تشخیص اشیاء از طریق لمس
اشیاء مختلفی را داخل یک کیسه یا جعبه قرار دهید. از کودک بخواهید که اشیاء ر از طریق لمس کردن شناسایی کند. می‌توان از کودک خواست که اشیاء را برحسب شکل و موادشان دوتایی جور کند.


ادامه دارد...

منبع : برگرفته از نرم افزار تربیت کودک ؛ کاری از حوزه علمیه اصفهان
 

بیشتر بخوانید :
مهارتهای ادراکی- حرکتی در کودکان (1)
مهارتهای ادراکی- حرکتی در کودکان (2)
آغاز مهارت آموزی در کودکان