تاثیر خانواده در بروز مشکلات رفتاری در کودکان

خدا رحمت کند والدینی که فرزندانشان را بر نیکی یاری می کنند.
 

چکیده: مهمترین دلایل  مشکلات رفتاری در کودکان را باید در رفتار والدین با آنها بررسی کرد. چرا که والدین و به ویژه مادر، نزدیک ترین اشخاص به کودک هستند که کوچک ترین برخورد و رفتار آنها بر کودکشان تأثیر می گذارد و ممکن است منجر به مشکلات رفتاری کودکان شود. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 1623 / تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه

 

حال با توجه به مهمتر بودن نقش خانواده در مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان، در ادامه مفصل تر به آن می پردازیم.

کودکان معمولا به نوع ارتباط والدین دقت می کنند. چنانچه شما به هم احترام بگذارید، به صحبت های یکدیگر با دقت گوش دهید و عجولانه قضاوت نکنید، فرزندانتان هم از رفتار شما الگوبرداری می کنند؛ اما اگر روابط شما پرتنش و جو اختلاف در خانه حاکم باشد و مشاجره و درگیری های لفظی و بدنی، قهرهای طولانی و بی رحمی نسبت به هم وجود داشته باشد، کودکان به اضطراب، افسردگی و پرخاشگری دچار می شوند و بدرفتاری در آنها افزایش می یابد. این موضوع در صورتی آثار منفی بیشتری به جا می گذارد که کودک شما از لحاظ ژنتیکی و سرشتی نیز استعداد بیشتری برای بروز اختلال های رفتاری داشته باشد.
 

افسردگی، اضطراب، عصبانیت و پرخاشگری والدین، باعث بی ثباتی در روش های تربیتی می شود و مدیریت مؤثر شما را بر رفتار کودک کاهش میدهد.
شکیبایی و تحمل شما، تحت تأثیر حالتهای هیجانی ناخوشایند، کم می شود و ممکن است با کوچکترین رفتار غیر مطلوب کودک، واکنش های تنبیهی شدیدی نشان دهید. پس از گذشت زمانی کوتاه، از برخورد و عملکرد خود پشیمان می شوید و تصمیم می گیرید رفتار خود را جبران کنید؛ بنابراین، به کودک رشوه می دهید و از اشتباه های او می گذرید. در نتیجه، تنبیه و پاداش کودک شما به طور متناسب و طبق شرایط از پیش تعیین شده نیست، بلکه به حالت روحی شما بستگی دارد و این موضوع باعث ناپایداری در روش تربیتی شما می شود. گاه خشن، سخت گیر و تنبیه کننده هستید و گاه مسامحه و غفلت می کنید و پاداش و تنبیه نامناسب به کودک می دهید.
 

 در خانواده ای که آرامش حکم فرماست، روابط اعضای خانواده براساس مهربانی و منطق است، احترام یکدیگر را حفظ می کنند، به نیازهای طرف مقابل خود توجه نشان می دهند، استرس های مالی و شغلی وجود ندارد، تغییر و تحول ناگهانی در آن رخ نمی دهد و...؛ اما خانواده دیگری با وجود ورشکستگی مالی، بیماری، مشکلات و فشارهای کاری و شغلی، روابط به هم ریخته، احترام به یکدیگر و توجه به نیازهای طرف مقابل فراموش شده، تغییر و تحول نابهنگام و غیر منتظره ثبات زندگی روزمره را برهم زده و بدیهی است که به راحتی می توان فهمید، در کدام خانواده کودکان آرامش بیشتری دارند و اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و مشکلات رفتاری در آنها کمتر است.
 

 وقتی شما با داد و فریاد با یکدیگر صحبت می کنید، دروغ می گویید و بی نظم و شلخته اید، بی گمان بچه ها نیز از شما خواهند آموخت. وقتی کودکان می بینند ما برای حل اختلاف های خود به فریاد و ناسزا و کتک متوسل می شویم، آنها نیز می آموزند در ارتباط با همسالان خود، به محض دچار شدن به اختلاف، به کتک و ناسزا بپردازند.
 

 منزل شما هم مانند سایر محیط ها به قانون و مقررات مشخصی نیاز دارد. چنانچه این قوانین وجود نداشته باشد، کودک نمی داند وظیفه اش چیست. در ضمن شما هم نمی توانید کودک را تنبیه کنید یا پاداش دهید؛ مثلا اگر در خانه ساعت رفتن به رختخواب مشخص نباشد، شما نمی توانید به کودک خود بگویید چرا دیر می خوابی؟
 

در صورتی که دستورات شما ایرادهای زیر را داشته باشد، احتمال نافرمانی کودک زیاد است:

الف) زمانی که زیاد دستور می دهید
فراموش نکنید که با هر دستور، فرصتی برای نافرمانی در اختیار کودک قرار می دهید. پس اگر کودک را با دستورات خود بمباران کنید، کودک به این نتیجه می رسد که این گونه راحت تر است که هیچ یک را انجام ندهد. به این دستور دقت کنید: « بلندشو مشقات رو بنویس، وسایلت رو هم از روی میز پذیرایی جمع کن، اتاقت خیلی به هم ریخته، باید مرتبش کنی، بعدش هم باید بری حمام، زود باش بلند شو». .
به حتم در چنین شرایطی کودک هیچ یک از دستورات شما را انجام نخواهد داد.

ب) وقتی دستور شما کافی نیست و به آموزش نیاز دارد یا مبهم است
 علت اینکه بسیاری از مواقع کودکان کاری را انجام نمی دهند یا درست آن کار را نمی کنند، این است که دقیقا نمیدانند چه باید بکنند. به این پیام توجه کنید: «درست مسواک بزن»؛ ولی آیا این مادر درست مسواک زدن را به کودک خود آموخته است؟
بهتر است بدانیم بسیاری از تنبیه ها، نه تنها رفتار نامناسب کودک را کاهش نمی دهد، بلکه سبب افزایش آن نیز می شود. از سوی دیگر، کودکان در بسیاری از زمینه ها، والدین خود را الگوی رفتاری خود قرار می دهند. وقتی آنها را کتک می زنید، تحقیر می کنید و ناسزا می گویید، آنها هم همین روش را به عنوان راه حلی در ارتباطات خود به کار می گیرند.

وقتی به فرزند خود می گویید: دختر خوبی باش؛ مؤدب باش کارهای احمقانه نکن؛ بچه نشو؛ به مهمونی می ریم، انتظار دارم اون جا لج منو درنیاری...؛ در تمام این موارد فقط خود شما می دانید منظورتان چیست. ما نمی دانیم منظور شما از خوبی، اذیت نکردن، احمق نبودن و بچه نبودن چیست؟ همیشه منظور خود را بسیار ساده و روشن بیان کنید، حتی برای باهوش ترین افراد و کسانی که سالها با آنها زندگی کرده اید و فکر می کنید از نگاه یکدیگر همه چیز را می فهمید.

شما باید زمان دستور دادن، دقیقا به همان رفتاری که مدنظرتان است، اشاره کنید وصفات مبهم به کار نبرید؛ مثلا «روی مبل بالا و پایین نپر و روی آن بنشین»، به جای اینکه بگویید: لج بازی نکن، اینقدر حرص منو درنیار: «لباس هایت را داخل کمد آویزان کن»، به جای اینکه بگویید: شلخته بازی را کنار بذار، کمی انصاف داشته باش، من خسته شده ام.

ج) وقتی زمان دستور دادن نامناسب است
کودک چهارساله شما به عروسک بازی با دختر خاله اش مشغول است. آنها غرق در بازی اند که ناگهان شما می گویید: «وقت خواب بعدازظهر است و باید بخوابی». بی گمان در چنین وضعیتی کودک پذیرای دستور شما نیست و احتمال نافرمانی او بسیار است

د) زمانی که بین زبان بدن و گفتار ناهماهنگی است
گاه اتفاق می افتد که ما با کلام خود پیامی را منتقل می کنیم و با حالت های غیر کلامی خود، پیامی دیگر. چون تأثیر پیام غیرکلامی از پیام کلامی بیشتر است، در نتیجه ما به هدف خود نمی رسیم. از سوی دیگر، کودک نیز گیج و پریشان می شود و نمی فهمد منظور ما چیست؛ مثلا کودک شما در حضور جمع حرف زشتی می زند و می خواهید او را از گفتن چنین حرفی منع کنید، و ضمن خنده می گویید: «خیلی حرف زشتی زدی، دیگه این حرف را نزنیها!!!»؛ این واکنش، دو پیام متناقض دارد؛ چون با کلام خود به او گفته اید حرف بدی است و نباید بزند؛ ولی با حالت غیر کلامی (لبخند، حالت چشمان و صورت) به او گفته اید حرفش چندان هم زشت نبوده و خوشتان آمده است.
شما باید برای تأثیرگذاری بیشتر کلامتان، از پیام های غیر کلامی هماهنگ نیز استفاده کنید. حالت چهره، چشمان و تن محکم و قاطع صدای شما، باید سخنتان را تقویت کند. شما نمی توانید بگویید خوشحال هستید؛ در حالی که چهره شما گویای غم و اندوه است. بنابراین سعی کنید این دو پیام را با هم هماهنگ کنید تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد. درباره شیوه دستور دادن، در بخش های بعد نیز نکاتی ارائه خواهد شد.
 

 گاه کودک رفتاری مناسب و پذیرفتنی دارد، ولی ما فکر می کنیم که این رفتارش چندان اهمیتی ندارد و باید این گونه باشد و چنانچه رفتاری غیر از این داشت، نگران کننده بود؛ در حالی که وقتی کودک رفتاری خوب و مناسب دارد، ما باید به او توجه کنیم.
اگر به رفتار خوب کودکان بی توجه باشیم و آن را تشویق نکنیم، پس از مدتی آن رفتار رو به خاموشی می گذارد.
 

 وقتی به پدر و مادری گفته می شود که باید فرزندت را تشویق کنی و به رفتارهای خوب و مثبت او پاداش و جایزه بدهی، بسیار پیش می آید که در پاسخ می گویند: «فایده ای ندارد، خیلی تشویقش کردم، تازه پرتوقع هم شده است، به زور از من جایزه می گیرد و...». و یا اگر هم تشویق می کنند، به اشتباه از آن بهره می برند؛ برای مثال پدر به فرزندش می گوید: «اگر فلان رفتار نادرست را انجام ندهی، جایزه داری»؛ در واقع در این مورد پدر به فرزندش رشوه میدهد که رفتار غلط را انجام ندهد و فرزند نیز یاد می گیرد که می تواند با رفتارهای نادرست و در خواست پاداش برای ترک أن، به خواسته هایش برسد
 

اکثر ما چنین می اندیشیم که مشکلات رفتاری بچه ها را باید با تنبیه اصلاح کرد و در این باره از خود می پرسیم: «چه تنبیهی برایش در نظر بگیرم که دیگر این کار را نکند؟» فکر می کنیم ابتدا و بدون مقدمه باید سراغ تنبیه برویم تا بدرفتاری کودک کاهش یابد.
بهتر است بدانیم بسیاری از تنبیه ها، نه تنها رفتار نامناسب کودک را کاهش نمی دهد، بلکه سبب افزایش آن نیز می شود. از سوی دیگر، کودکان در بسیاری از زمینه ها، والدین خود را الگوی رفتاری خود قرار می دهند. وقتی آنها را کتک می زنید، تحقیر می کنید و ناسزا می گویید، آنها هم همین روش را به عنوان راه حلی در ارتباطات خود به کار می گیرند.
به خاطر داشته باشید که هنگام تنبیه کودک، نباید حقوق اولیه او را نادیده بگیرید. مواردی چون زندانی کردن در دستشویی و حمام، ترساندن او، محروم کردن او از غذا و..، محروم کردن کودک از حقوق اولیه اش است.
 
منبع: کتاب «تنبیه؛ آری یا خیر؟! (شیوه های اصلاح رفتار کودکان)»
نویسنده: مجید همتی