روابط اجتماعی ای که موجب نشاط و شادمانی در جامعه گردد، در نگاه دین می تواند ارزشمند تلقی شود.
چکیده : بخش عمده‌ای از روایات به موضوع روابط اجتماعی، نگاهی عمیق داشته، شادی بخشی را پیامد روابط اجتماعی سالم، می‌داند؛ در واقع در آموزه‌های دینی، روابط اجتماعی، با نوع دوستی و برآوردن نیازهای دیگران، پیوند خورده و عاملی برای شادمانی پایدار، دانسته شده است.
تعداد کلمات 1276 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
تعداد کلمات 1276 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
روابط اجتماعی سالم و شادی بخشی
فارابی، بنیان‌گذار فلسفه سیاسی در اسلام است و آثار وی، بیشتر در شرح و توضیح فلسفه ارسطو و افلاطون است. وی همانند ارسطو اعتقاد دارد که انسان، طبعاً اجتماعی است و برای ادامه بقا به اجتماعی بودن، نیاز دارد. از نظر وی، آن‌چه انسان را به تکاپو وا می‌دارد و به زندگی گروهی می‌کشاند، نیازهای طبیعی اوست. انسان‌ها، بدون یاری یکدیگر، نمی‌توانند نیازهای خود را بر آورند و این امر، جز از طریق روابط اجتماعی، امکان‌پذیر نیست.[1]
روانشناسان اجتماعی، بر این باورند که رفتار اجتماعی، در خلأ، رخ نمی‌دهد و معلول علت‌های متعددی است. از همین رو، روانشناسی اجتماعی، به دنبال شناخت عواملی است که بر روابط میان فردی، تأثیر گذاشته، زمینه دلسردی، همبستگی، وابستگی و یا عشق را فراهم آورده است. از رهگذر همبستگی معنادار جامعه، به دلیل روابط اجتماعی مناسب، پیامدهای مطلوبی را برای آحاد آن می‌توان متصور بود.
بخش عمده‌ای از احادیث نیز به موضوع روابط اجتماعی، نگاهی عمیق داشته، شادی بخشی را پیامد روابط اجتماعی سالم، همچون دیدار دوستان، می‌داند، رسول گرامی اسلام می‌فرماید:
«ثلاث فترات المؤمن فی الدنیا: لقاء الإخوانی، وتفطیر الایم، و التهجد من آخر اللیل؛[2] برای مؤمن، سه شادی در دنیا وجود دارد: « دیدار برادران، روزه گشودن روزه‌دار، و شب زنده‌داری در پایان شب.»
در برخی از آموزه‌های دین، روابط اجتماعی، با نوع دوستی و برآوردن نیازهای دیگران، پیوند خورده و عاملی برای شادمانی پایدار، دانسته شده است. روابطی که به همبستگی جامعه کمک نموده، موجب نشاط و شادمانی در جامعه گردد، از نگاه دین، شادی آفرین، تلقی می‌شود.
در حدیثی آمده است: «إن لله عبادة فی الأرض یسعون فی حوائج الناس هم الآثون یوم القیامة و من أذل على مؤمن شرور فتح الله قلبه یوم القیامة؛[3]
همانا برای خدا در زمین، بندگانی است که برای برآوردن نیازهای مردم، می‌کوشند. این‌ها روز قیامت، در امان‌اند. و هرکه به مؤمنی، شادی رساند، خدا روز قیامت، دلش را شاد می‌سازد.»
شواهد نشان داده است که برقراری چند رابطه محدود و نزدیک با دیگران، با شادمانی و سلامت ذهنی، همبستگی دارد. برای مثال، داینر وسیگمن در مطالعه‌ای درباره شناسایی ده درصد از شادترین افراد یک گروه ۲۲۲ نفری از دانشجویان، دریافتند که برجسته‌ترین ویژگی آنان، داشتن زندگی اجتماعی پربار و رضایتمند است. این دانشجویان، بخش قابل ملاحظه ای از وقت خود را در معاشرت با دوستان، صرف می‌کردند و از لحاظ برقراری دوستی و حفظ آن با دوستانشان، در گروه ممتاز، رتبه‌بندی شدند. روابط و دوستی‌های محدود، احتمالاً به سه دلیل با شادمانی، همبسته است:
اول، این‌که افراد شاد، بیشتر به عنوان دوست و افراد قابل اعتماد، انتخاب می‌شوند؛ زیرا نسبت به افراد دیگر، جذاب‌تر بوده، بیشتر به دیگران کمک می‌کنند.
دوم، این‌که روابط و دوستی‌های محدود، نیاز به محبت را برآورده می‌سازند. لذا موجب احساس شادی و رضایت می‌شوند.
سوم، این‌که دوستی‌های نزدیک، حمایت اجتماعی به بار می‌آورند.[4]
روانشناسان اجتماعی، بر این باورند که رفتار اجتماعی، در خلأ، رخ نمی‌دهد و معلول علت‌های متعددی است. از همین رو، روانشناسی اجتماعی، به دنبال شناخت عواملی است که بر روابط میان فردی، تأثیر گذاشته، زمینه دلسردی، همبستگی، وابستگی و یا عشق را فراهم آورده است. از رهگذر همبستگی معنادار جامعه، به دلیل روابط اجتماعی مناسب، پیامدهای مطلوبی را برای آحاد آن می‌توان متصور بود.
بخش عمده‌ای از احادیث نیز به موضوع روابط اجتماعی، نگاهی عمیق داشته، شادی بخشی را پیامد روابط اجتماعی سالم، همچون دیدار دوستان، می‌داند، رسول گرامی اسلام می‌فرماید:
«ثلاث فترات المؤمن فی الدنیا: لقاء الإخوانی، وتفطیر الایم، و التهجد من آخر اللیل؛[2] برای مؤمن، سه شادی در دنیا وجود دارد: « دیدار برادران، روزه گشودن روزه‌دار، و شب زنده‌داری در پایان شب.»
در برخی از آموزه‌های دین، روابط اجتماعی، با نوع دوستی و برآوردن نیازهای دیگران، پیوند خورده و عاملی برای شادمانی پایدار، دانسته شده است. روابطی که به همبستگی جامعه کمک نموده، موجب نشاط و شادمانی در جامعه گردد، از نگاه دین، شادی آفرین، تلقی می‌شود.
در حدیثی آمده است: «إن لله عبادة فی الأرض یسعون فی حوائج الناس هم الآثون یوم القیامة و من أذل على مؤمن شرور فتح الله قلبه یوم القیامة؛[3]
همانا برای خدا در زمین، بندگانی است که برای برآوردن نیازهای مردم، می‌کوشند. این‌ها روز قیامت، در امان‌اند. و هرکه به مؤمنی، شادی رساند، خدا روز قیامت، دلش را شاد می‌سازد.»
شواهد نشان داده است که برقراری چند رابطه محدود و نزدیک با دیگران، با شادمانی و سلامت ذهنی، همبستگی دارد. برای مثال، داینر وسیگمن در مطالعه‌ای درباره شناسایی ده درصد از شادترین افراد یک گروه ۲۲۲ نفری از دانشجویان، دریافتند که برجسته‌ترین ویژگی آنان، داشتن زندگی اجتماعی پربار و رضایتمند است. این دانشجویان، بخش قابل ملاحظه ای از وقت خود را در معاشرت با دوستان، صرف می‌کردند و از لحاظ برقراری دوستی و حفظ آن با دوستانشان، در گروه ممتاز، رتبه‌بندی شدند. روابط و دوستی‌های محدود، احتمالاً به سه دلیل با شادمانی، همبسته است:
اول، این‌که افراد شاد، بیشتر به عنوان دوست و افراد قابل اعتماد، انتخاب می‌شوند؛ زیرا نسبت به افراد دیگر، جذاب‌تر بوده، بیشتر به دیگران کمک می‌کنند.
دوم، این‌که روابط و دوستی‌های محدود، نیاز به محبت را برآورده می‌سازند. لذا موجب احساس شادی و رضایت می‌شوند.
سوم، این‌که دوستی‌های نزدیک، حمایت اجتماعی به بار می‌آورند.[4]
مسئله تغذیه و جنبه شادی‌بخشی آن
هر موجود زنده ای از جمله انسان، وقتی به غذا یا آب احتیاج پیدا کرد، احساس گرسنگی و تشنگی می‌کند. این احساس، موجب فعالیت‌های موجود زنده، در جهت رفع کمبود و کاهش احساس ایجاد شده می‌گردد. بدین ترتیب، تحریک مناسب این احساس در موجود زنده، میل و کششی را ایجاد می‌کند و در نتیجه، وی با رفتاری هدفدار، در جهت برطرف کردن کمبود و برقراری تعادل، اقدام می‌نماید.[5]
خوردن و آشامیدن نیز هم با انگیزه لذت و هم با انگیزه بقا، سر و کار دارد. در قرآن کریم، آیات بسیاری در باره خوردن و آشامیدن، آمده است که همه به نحوی، در مقام گوشزد نمودن نعمت‌های الهی به انسان هستند و لذتی را که از آن‌ها برای انسان حاصل می‌شود، یادآوری می‌نمایند.[6] در برخی روایات نیز به مسئله تغذیه و جنبه شادی‌بخشی آن، توجه شده است. در این‌گونه روایات، گاهی تغذیه به همراه موقعیت معنوی، در شکل‌دهی لحظات شاد، دخیل است که می‌توان به لحظه افطار و روزه گشودن، اشاره نمود. در این روایات، اگر چه موفقیت معنوی، محور و پایه این شادمانی است؛ اما از شادی و سروری که پیامد جنبه فیزیولوژیک آن است، نمی‌توان غافل بود. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «للصّائِمِ فَرحَتَانِ فرحۀ عند إفطاره و فرحۀ عند لقاء ربه؛[7]
برای روزه دار، دو شادی است؛ یک شادی، هنگام گشودن روزهاش و دیگری، هنگام دیدار پروردگارش.»
در روایتی دیگر از پیامبر خدا (ص) در سفارش خود به امام علی (ع)، سه شادمانی مؤمن، چنین برشمرده شده است:
«یاعلی! ثلاث فرحات للمؤمن فی الدنیا لقی الإخوان و الإفطار من الصیام و التهجد من آخر اللیل؛[8]
ای علی! برای مؤمن، سه شادی در این دنیا وجود دارد: دیدار برادران، روزه گشودن و شب زنده‌داری در پایان شب.»
خوردن و آشامیدن نیز هم با انگیزه لذت و هم با انگیزه بقا، سر و کار دارد. در قرآن کریم، آیات بسیاری در باره خوردن و آشامیدن، آمده است که همه به نحوی، در مقام گوشزد نمودن نعمت‌های الهی به انسان هستند و لذتی را که از آن‌ها برای انسان حاصل می‌شود، یادآوری می‌نمایند.[6] در برخی روایات نیز به مسئله تغذیه و جنبه شادی‌بخشی آن، توجه شده است. در این‌گونه روایات، گاهی تغذیه به همراه موقعیت معنوی، در شکل‌دهی لحظات شاد، دخیل است که می‌توان به لحظه افطار و روزه گشودن، اشاره نمود. در این روایات، اگر چه موفقیت معنوی، محور و پایه این شادمانی است؛ اما از شادی و سروری که پیامد جنبه فیزیولوژیک آن است، نمی‌توان غافل بود. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «للصّائِمِ فَرحَتَانِ فرحۀ عند إفطاره و فرحۀ عند لقاء ربه؛[7]
برای روزه دار، دو شادی است؛ یک شادی، هنگام گشودن روزهاش و دیگری، هنگام دیدار پروردگارش.»
در روایتی دیگر از پیامبر خدا (ص) در سفارش خود به امام علی (ع)، سه شادمانی مؤمن، چنین برشمرده شده است:
«یاعلی! ثلاث فرحات للمؤمن فی الدنیا لقی الإخوان و الإفطار من الصیام و التهجد من آخر اللیل؛[8]
ای علی! برای مؤمن، سه شادی در این دنیا وجود دارد: دیدار برادران، روزه گشودن و شب زنده‌داری در پایان شب.»
سیاحت و تفریح و جنبه فرح‌بخشی آن
استراحت، آرامش و فعالیت‌های مربوط به فراغت، همگی آثار کوتاه مدت مثبتی بر شادمانی دارند. مردم در ایام تعطیل، خلق مثبت بیشتر و تحریک‌پذیری کمتری را گزارش می‌کنند.[9]
برنامه‌های تفریحی، از شدت تنش‌ها می‌کاهد، تحمل فشار را بیشتر می‌کند و بر خلق و خوی موافق می‌افزاید.[10]
قرآن کریم، در توصیف لحظات فرح‌بخشی که از طریق سیر و سفر، استراحت، فراغت و تفریح حاصل می‌شود، می‌فرماید:
«هو الذی یسیرکم فی البر و البحر حتى إذا کنتم فی الفلک و جرین بهم بریح طیبة و فرحوا بها جاءتها ریح عاصف و جاء هم الموج من کل مکان و ظنوا أنهم أحیط بهم دعوا الله مخلصین له الدین لئن آنجیتنا من هذه لنکونن من الشاکرین؛[11]
اوست که شما را در خشکی و در دریا، حرکت می‌دهد. تا آن‌گاه که در کشتی‌ها هستند و باد موافق، به حرکتشان می‌آورد شادمان‌اند. چون توفان، فرا رسد و موج، از هر سو بر آن‌ها فرو ریزد، چنان می‌پندارند که در محاصره موج قرار گرفته‌اند. خدا را از روی اخلاص عقیده می‌خوانند که: «اگر ما را از این خطر برهانی، از سپاسگزاران خواهیم بود.»
این‌گونه آیات، شادی را در نتیجه برخورداری از نعمت‌های الهی می‌دانند. انسان‌های قدر دان و سپاس‌گزار، می‌توانند، بهره کافی را از چنین موقعیت‌هایی ببرند و آن را به شادی پایدار، تبدیل نمایند. در غیر این صورت، باعث زیان‌های فراوانی خواهد شد.
برنامه‌های تفریحی، از شدت تنش‌ها می‌کاهد، تحمل فشار را بیشتر می‌کند و بر خلق و خوی موافق می‌افزاید.[10]
قرآن کریم، در توصیف لحظات فرح‌بخشی که از طریق سیر و سفر، استراحت، فراغت و تفریح حاصل می‌شود، می‌فرماید:
«هو الذی یسیرکم فی البر و البحر حتى إذا کنتم فی الفلک و جرین بهم بریح طیبة و فرحوا بها جاءتها ریح عاصف و جاء هم الموج من کل مکان و ظنوا أنهم أحیط بهم دعوا الله مخلصین له الدین لئن آنجیتنا من هذه لنکونن من الشاکرین؛[11]
اوست که شما را در خشکی و در دریا، حرکت می‌دهد. تا آن‌گاه که در کشتی‌ها هستند و باد موافق، به حرکتشان می‌آورد شادمان‌اند. چون توفان، فرا رسد و موج، از هر سو بر آن‌ها فرو ریزد، چنان می‌پندارند که در محاصره موج قرار گرفته‌اند. خدا را از روی اخلاص عقیده می‌خوانند که: «اگر ما را از این خطر برهانی، از سپاسگزاران خواهیم بود.»
این‌گونه آیات، شادی را در نتیجه برخورداری از نعمت‌های الهی می‌دانند. انسان‌های قدر دان و سپاس‌گزار، می‌توانند، بهره کافی را از چنین موقعیت‌هایی ببرند و آن را به شادی پایدار، تبدیل نمایند. در غیر این صورت، باعث زیان‌های فراوانی خواهد شد.
همبستگی مثبت سطح دانش و تحصیلات با شادی
منابع مرتبط با تأثیر سطح دانش بر شادمانی، در آموزه‌های دینی، محدود است؛ اما در این نکته، تردیدی نیست که دانش و تحصیلات، اگر در خدمت اهداف الهی و خدمت به بشر نباشد، شادی زودگذر به حساب می‌آید. خداوند متعال، در تبیین وضعیت آنان که به واسطه دانش خود، از حقایق و واقعیات، چشم‌پوشی نموده، بدین سبب شادمان شدند، می‌فرماید: «فلما جاءتهم رسلهم بالبینات فرحوا بما عندهم من العلم و حاق بهم ما کانوا به یستهزون؛[12]
و چون پیامبرانشان، دلایل آشکار برایشان آوردند، به آن مقدار [مختصری] از دانش که نزدشان بود، خشنود شدند و سرانجام آن‌چه به ریشخند می‌گرفتند، آنان را فروگرفت.»
با همه این اوصاف، امروزه تأثیر تحصیلات و چگونگی آن بر شادی، مورد تحقیق قرار گرفته است. تحقیقات، نشان‌دهنده همبستگی مثبت سطح تحصیلات با با شادمانی بود. آن‌ها در تحلیل خود دریافتند که تحصیلات، روی میزان خوشبختی افراد، تأثیر دارد.
منبع: کتاب شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: سید مهدی خطیب
بخوانید:
ماهیت شادی و انواع آن
شادی و نشاط در قرآن
تقسیم بندی شادی از منظر دین اسلام
مفهوم و ماهیت شادی از منظر اسلام چیست؟
[1] . روانشناسی اجتماعی با نگرانی به منابع اسلامی، ص۱۲.
[2] . کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۰.
[3] . الکافی، ج۲، ص۱۹۸.
[4] . روانشناسی مثبت، ص۶۶
[5] . احساس و ادراک، ص۱۱۵.
[6] . دیدگاه های روان شناختی آیة الله مصباح یزدی، ص150.
[7] . الکافی، ج۴، ص۶۵.
[8] . بحار الأنوار، ج۶۶، ص۳۷۱.
[9] . روانشناسی مثبت، ص۸۰.
[10] . غلبه بر خشم، ص۲۶۳.
[11] . سورة یونس، آیه۲۲.
[12] . سورة غافر، آیه۸۳.
و چون پیامبرانشان، دلایل آشکار برایشان آوردند، به آن مقدار [مختصری] از دانش که نزدشان بود، خشنود شدند و سرانجام آن‌چه به ریشخند می‌گرفتند، آنان را فروگرفت.»
با همه این اوصاف، امروزه تأثیر تحصیلات و چگونگی آن بر شادی، مورد تحقیق قرار گرفته است. تحقیقات، نشان‌دهنده همبستگی مثبت سطح تحصیلات با با شادمانی بود. آن‌ها در تحلیل خود دریافتند که تحصیلات، روی میزان خوشبختی افراد، تأثیر دارد.
منبع: کتاب شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: سید مهدی خطیب
بخوانید:
ماهیت شادی و انواع آن
شادی و نشاط در قرآن
تقسیم بندی شادی از منظر دین اسلام
مفهوم و ماهیت شادی از منظر اسلام چیست؟
[1] . روانشناسی اجتماعی با نگرانی به منابع اسلامی، ص۱۲.
[2] . کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۰.
[3] . الکافی، ج۲، ص۱۹۸.
[4] . روانشناسی مثبت، ص۶۶
[5] . احساس و ادراک، ص۱۱۵.
[6] . دیدگاه های روان شناختی آیة الله مصباح یزدی، ص150.
[7] . الکافی، ج۴، ص۶۵.
[8] . بحار الأنوار، ج۶۶، ص۳۷۱.
[9] . روانشناسی مثبت، ص۸۰.
[10] . غلبه بر خشم، ص۲۶۳.
[11] . سورة یونس، آیه۲۲.
[12] . سورة غافر، آیه۸۳.
