ابومحمد موصلی اسحاق

(235 -150 ق)، موسیقیدان و خواننده. در رى متولد شد و تحت سرپرستى پدر و مادر هنرمند خود به تحصیل علم و ادب و لغت و قضا و موسیقى پرداخت. اصول و قواعد علمى و عملى موسیقى را علاوه بر پدرش، از دایى خود، منصور زلزل، فراگرفت و در قواعد ضرب و نواختن بربط مهارت یافت و به تكمیل و تتبع آن همت گماشت. از نوآوریهاى او در تكمیل موسیقى ایران، تنظیم دستگاههاى مختلف موسیقى از آهنگ زیر تا بم است. كه فاصله‏ى آن را به دو ذوالكل (اكتاو) رسانید. از اصول و قوانین موسیقى یونانى استفاده كرد و در آن تصرف و ابتكاراتى نمود. دستگاه ماهور از دیگر ابتكارات اوست. وى توانست اصول و قواعدى كه از زمان یونس كاتب باقى مانده و در گذر زمان دستخوش دگرگونى شده بود، جمع‏آورى نماید و با دانش علمى و مهارت عملى این قوانین را مرتب و مدون سازد و اصول و قواعد جدیدى ترتیب دهد كه از آن پس اساس موسیقى اسلامى گردید. وى آوازها را جمع‏آورى كرد و مدون ساخت و در تعلیم و خط و مشى آن بهترین شیوه را برگزید. اسحاق از معاصران هارون‏الرشید، مأمون، معتصم و واثق عباسى بود. و مأمون به او به دیده‏ى توقیر مى‏نگریست. به سبب تصنیف زیبایى كه ساخته بود مورد توجه ابراهیم المهدى قرار گرفت. وى در سالهاى آخر عمر نابینا شد، و پس از دو سال انزوا در بغداد درگذشت. از جمله شاگردان وى زریاب مغنى را مى‏توان نام برد. از آثار او: «الاغانى الكبیر»؛ «النغم»؛ «الایقاع»؛ «اغانى معبد» و «كتاب الرقص» نیز از شمار آثارى است كه از میان رفته‏اند.