سید محمد تقی خوانساری
| شناسنامه | |
| 1267 ه.ش برابر با سال 1305 ه.ق | تولد |
| 7 شهریور 1331 ه.ش برابر با سال 1371 ه.ق | درگذشت |
| حمله قلبی | علت درگذشت |
| حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) | آرامگاه |
| ایرانی | ملیت |
| اسلام | دین |
| شیعه | مذهب |
| - | دیگر نام ها |
| اجتهاد | تحصیلات |
| - | دانشگاه |
| سیاسی، اجتماعی | زمینه فعالیت |
| - | سبک |
| - | سال های فعالیت |
| چندین تألیف | آثار مهم |
| - | جایزه ها |
| - | وبگاه رسمی |
| - | همسر |
| سید محمد باقر و سید محمدعلی | فرزندان |
| پدر: سید اسدالله موسوی خوانساری | والدین |
زندگی نامه
تولد
محمدتقی خوانساری در ۱۳۰۵ ه.ق (۱۲۶۷ ه.ش) در خانواده‌ای که به علم، فضل و ادب مشهور بود در خوانسار به دنیا آمد. پدر او سید اسدالله موسوی خوانساری از تبار ابوالقاسم جعفر بن حسین خوانساری بود که نسب او به خاندان خوانساری و در نهایت به امام کاظم (علیه السلام) می‌رسد. از این خاندان بزرگانی چون آیت الله سید حسین ( 1161 ه.ق - 1240 ه.ق)، علامه سید حسن متوفای 1191 ه.ق، آیت الله سید ابوالقاسم (جعفر) (1090 ه.ق ـ 1157 ه.ق) برخاستند، و چنان در علم و زهد و تقوا و کرامات شهره بودند که قبرشان در اطراف خوانسار محل زیارت است. از فرزندان خوانساری دو تن یعنی سید محمد باقر و سید محمدعلی عالم دینی بودند.درگذشت
سال ۱۳۳۱ ه.ش، علما و مردم شهر همدان که از حال نامساعد آیت الله خوانساری با خبر بودند، از او خواستند تابستان را در هوای ییلاقی همدان سپری کند. با قبول این درخواست، آیت الله خوانساری با همراهانش آیت الله اراکی، آیه الله آخوند ملاعلی همدانی، آیت الله خمینی و فرزند بزرگشان سید محمد باقر، مؤلف محترم آقای مجتبی عراقی راهی آنجا گردید.
آیت الله خوانساری در استقبالی پر شور وارد شهر شد. در پی اغتنام از انفاس قدسی او مردم شهر از وی تقاضای اقامه نماز جماعت در مسجد جامع کردند. در یکی از آن روزها که او برای برپایی نماز به مسجد می‌رفت، در بین را دچار حمله قلبی گشت و سرانجام نزدیکی های ظهر هفتم ذیحجه ۱۳۷۱ ه.ق به احرام جانان در آمد و لبیک گویان به سرای او شتافت که حج چهره‌ای از زندگی هر روز است. و چنین شد که رؤیای آیت الله بروجردی نیز تعبیر گشت. او در رؤیایی در همان شبهای قبل از وفات آن فقیه نامدار دیده بود که سید مرتضی رحلت کرده و او را به شهر قم می‌آورند. قبر او اینک در مسجد بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه - علیهم السلام - هم آغوش استادش آیت الله حائری قرار دارد.
سمت و فعالیت ها
فعالیت های علمی
تحصیلات و استادان
تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خویش خوانسار به انجام رسانید. او که در مکتب خط را بخوبی آموخت و قرآنی را به خط نوشت و آن را وقف مسجد کرد. مدتی در خوانسار از درس سید محمود ابن الرضا خوانساری استفاده نمود. در اوایل تحصیل مدتی با سید محمدتقی غضنفری خوانساری و موسی نجفی خوانساری هم مباحثه بود. هنوز به سن هفده سالگی نرسیده بود که ادبیات عرب و مقدمات علوم اسلامی را به خوبی برگرفته بود. او در همین مدت قسمت هایی هم از فقه و اصول دوره سطح را خواند.سید محمدتقی خوانساری، سید محمدتقی غضنفری، سید احمد خوانساری، سید مصطفی صفایی خوانساری، سید محمد مهدی غضنفری خوانساری و موسی نجفی خوانساری از جمله افرادی هستند که در خوانسار از درس سید محمود ابن الرضا خوانساری استفاده می‌نمودند.
خوانساری جوان پس از مشورت هایی که با پدر کرد برای تکمیل اندوخته‌ها رهسپار حوزه دیر پای نجف شد. هجرت به نجف بر شتاب حرکت او افزود. او در نجف پس از تکمیل درسهای ناتمام، در درس محققان بزرگ این رشته‌ها حاضر شد تا جوانه‌های اجتهاد که از توانایی در تحقیق ریشه می‌گیرد در او برویند. خوانساری جوان چهار سال در درس فقیه و محقق بزرگ اصولی آیت الله آخوند خراسانی شرکت کرد. در کنار این درس به درس فقیه بر جسته آیت الله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی هم حاضر گشت. بعد از ارتحال این دو او از درسهای اصول آیت الله نائینی، آیت الله آقا ضیاء عراقی و از درس فقه آیت الله در گرفتن اجتهادنامه خود از اساتیدش کوششی نکرد. امام آقا ضیاء عراقی - که بارها مقام این شاگردش را ارج نهاده و گفته بود «و حفظ مقام و نگهداری شؤونات آقای خوانساری را مانند علمای متأخر بر خود فرض می‌دانم» هنگامی که از بعدها به ایران بازگشته بود، اجتهادنامه وی را از نجف برایش فرستاد. افزون بر این آقای خوانساری از این استاد خود اجاره روایی نیز یافته بود.
تربیت شاگرد
خوانساری چه در دوره سطح و چه در درس خارج شاگردان متعددی داشت از جمله؛ امام خمینی (رحمة الله علیه)، آیت الله محمدعلی اراکی، آیت الله عبدالجواد اصفهانی، آیت الله شیخ راضی تبریزی، آیت الله هادی روحانی رودسری، آیت الله محمد صدوقی، آیت الله ابوالقاسم آشتیانی، آیت الله سید احمد خسروشاهی، آیت الله سید جلال شهیدی، آیت الله محمدباقر سلطانی طباطبائی، آیت الله ابوالمکارم شیرازی و . . .
فعالیت های اجتماعی
پس از رهایی از چهار سال در اسارت، ایشان به شهر خوانسار بازگشتند. پس از آن به حوزه سلطان آباد اراک مهاجرت کرده و در دروس عبدالکریم حائری شرکت کرده و خود نیز جداگانه به تدریس فقه، اصول و حکمت پرداخت. دیری نگذشت که او توجه عبدالکریم حائری را به خود برانگیخت. سید محمدتقی خوانساری در زمره یاران نزدیک و مشاوران برجسته (هیئت استفتایی) عبدالکریم حائری قرار گرفت.ایشان در پی این نزدیکی ها نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری حوزه علمیه قم ایفا کرد و مشوقی در هجرت عبدالکریم حائری به قم بود. پس از فوت عبدالکریم حائری با تلاش و پیگیری محمد صدوقی و مجتبی عراقی و تنی چند از دوستانشان در پاگیری مرجعیت ایشان تلاش ورزیدند، درس خارج برای ایشان تدارک گردید و قرار شد ادامه درس استادش حائری را بگوید. رفته رفته ایشان مورد اقبال جامعه ایرانی قرار گرفت و با طرح جواز رجوع در مسائل احتیاطی به ایشان از طرف سید ابوالحسن اصفهانی دامنه مرجعیت او گسترش یافت.
سید محمدتقی خوانساری در شرائط بحرانی و حساس پس از عبدالکریم حائری که کوچکترین غفلت و بی‌توجهی موجب از هم پاشیدن حوزه نوبنیاد حائری می‌گشت و دشمنان داخلی و خارجی تلاش در این امر حساس داشتند، به همراه سید محمد حجت و سید صدرالدین صدر، با مجاهدات و تلاش‌های خداپسندانه در حفظ و نگهداری این یادگار کوشیدند. این سه تن به عنوان مراجع ثلاث (قم- دوم) شناخته شدند و تا ورود سید حسین بروجردی و در کنار و همراه او نیز به انجام این امر مهم ادامه دادند و در این باره لحظه‌ای را به غفلت و تسامح نگذراندند.
در حوالی سال ۱۳۱۴ ه.ش بعد از سالیان سال که نماز جمعه متروک و مهجور مانده بود، هم بحث و یار دیرینه اش سید محمدتقی غضنفری خوانساری (بنیان گذار نماز جمعه در دوره معاصر) در خوانسار شروع به اقامه نماز جمعه کرد، و پس از آن در حدود سال ۱۳۱۸ ه.ش و بعد از تجربه اقامه نماز جمعه در خوانسار و واکنش مردم نسبت به اقامه آن و همچنین تدریس بحث صلاة جمعه و عیدین توسط سید محمدتقی خوانساری در حوزه علمیه قم، از سوی وی در مدرسه فیضیه نماز جمعه بپا شد، بعدها که مدرسه فیضیه گنجایش جمعیت را نداشت مکان نماز به مسجد «امام حسن عسکری» انتقال یافت. برگزاری این نماز چنان تأثیرگذار شد که به دنبال آن در بیشتر شهرها نماز جمعه جانی تازه گرفت.
در سال ۱۳۲۳ ه.ش که بخش‌های مرکز ایران در اشغال متفقین بود، مردم با خشکسالی و قحطی بی‌سابقه‌ای مواجه شدند؛ از این رو مردم قم در شهریور آن سال از خوانساری خواستند که به برگزاری نماز استسقاء اقدام کند، او سه روز پیاپی به همراه گروه زیادی از مردم (که برخی آن را ۲۰۰۰۰ نفر تخمین زده‌اند) راهی بیابان شد و نماز را به جا آورد در سومین روز باران تندی بارید و حتی لشکریان خارجی مقیم منطقه را شگفت‌زده کرد به طوری که خبر آن در مطبوعات آن زمان انعکاس گسترده‌ای یافت. چند تن از شاعران معاصر او در اشعاری که پس از درگذشت وی در مدحش سروده‌اند به این واقعه اشاره کرده‌اند. آیت الله شبیری که خود در واقعه نماز باران حضور داشته است در خاطرات خود گفته است که مردم برای نماز، دو روز بیرون رفتند و شب دوم باران بارید. به گفته او جمعیت ۲۰۰۰۰ نفر نبود.
تا سال ۱۳۲۸ ه.ش، مدت هفت سال بود که مردم ایران از حج محروم بودند، طبعاً در حج آن سال حضور روحانیون بسیار پررنگ می‌نمود. سید محمدتقی خوانساری هم به دعوت یکی از بازاریان تهران به این کاروان پیوست. زمانی که جمعی از شیعیان از او تقاضای برپایی جماعت نمودند، او بی‌اعتنا به درخواست ایشان، به نماز جماعت مسلمانان اهل سنت رفت.
در آن حج هیئتی از علمای مصر به سرپرستی حسن البناء، مرشد عام جمعیت اخوان‌المسلمین حضور داشتند که در نتیجه صحبت هایی که بین سید محمدتقی خوانساری و علمای مصر اتفاق افتاد منجر به تفاهم بیشتر و در پاسخ آن خطبای مصری هم با او، همصدا گردیدند.
فعالیت های سیاسی
با شروع جنگ جهانی، عثمانیها که با آلمان متحد بودند هم وارد این جنگ علیه متفقین شدند به این دلیل کشور عثمانی هم مورد هجوم نیروهای انگلیس قرار گرفت و بصره و حوالی آن به تصرف آنان درآمد. این شکست باعث شد دولت عثمانی از عالمان آن زمان درخواست کمک کند. در این هنگام جمع بسیاری از مراجع فتوای جهاد دادند، در این میان سید محمدتقی خوانساری نیز کرسی درس و تحقیق را رها کرد و راهی جهاد شد و در کنار همدرسان خود سید ابوالقاسم کاشانی و بختیاری زاده مستقر گشت. با اشغال بغداد که مقارن با پیروزیهای دیگر متفقین بود، پایان جهاد فرارسید.دستگیری‌ها آغاز شد و سید محمدتقی خوانساری نیز توسط نیروی انگلیس دستگیر شد و به همراه چهارصد تن دیگر از اسراء به جزیره سنگاپور برده شدند. در آن محیط خشن سید محمدتقی خوانساری به تلاش علمی روی آورد، او علاوه بر تدریس منطق و حکمت، خود نیز به آموختن پرداخت و توانست زبان انگلیسی را از یک هندی بیاموزد. زندانبانان در زندان قصد جان ایشان را کردند او خود در این باره گفته است:
روزی همه به بیرون رفته بودند و من تنها بودم. زندانبانان حیوانی وحشی را از آن دم در بر درون زندان ول کردند. حیوان جستی زد و بسرعت به طرف من آمد. خیلی نزدیک شد اما کاری به من نداشت. به دم دررفت و دو مرتبه برگشت. چند دفعه این کار را انجام داد ولی کاری با من نکرد.
آثار
آثار خوانساری عبارتند از:حاشیه بر عروة الوثقی، سید محمد کاظم طباطبایی که نتیجه مباحثات او با محمدعلی اراکی بوده و همراه با حواشی علمای دیگر در سال ۱۳۷۱ ه.ش در قم چاپ سنگی و بعدها به نام اراکی نیز چاپ شده است.
رساله علمیه با عنوان منتخب الاحکام اثر فتوایی ذخیرة العباد که مبسوط تر از منتخب است.
حاشیه بر مناسک الحج شیخ انصاری
مختصر الاحکام
رساله تقویم الصلاة.
تقریرات محمدعلی اراکی از درس او با عنوان رسالة فی الدماء الثلاثه و احکام الاموات و التیمم در ۱۴۱۵ در قم همراه با کتاب الطهارة اراکی چاپ شده است.
اندیشه / نظرات
ملی شدن صنعت نفت
در هنگام برگزاری انتخابات مجلس هفدهم که پس از پیروزی نهضت ملی انجام گرفت، ایشان بار دیگر به یاری رهبری نهضت سید ابوالقاسم کاشانی شتافت و در فتوایی مهم شرکت در انتخابات را ادای وظیفه شرعی دانست و سستی در این راه را عملی مسؤولیت آفرین در پیشگاه خدا قلمداد نمود. انتشار این فتوا، تأثیر بسزایی در انتخابات مزبور گذاشت؛ و در تهران تأثیر آن شگفت آورتر بود.مبارزه با کشف حجاب
سید محمدتقی خوانساری همگام با حسین قمی، پیشگام مبارزه علیه کشف حجاب، در این مبارزه شرکت نمود.مبارزه با اشغال فلسطین
سید محمدتقی خوانساری با فریاد سید ابوالقاسم کاشانی همنوا بود. او در فتوایی فداکاری و کمک مسلمانان را در قضیه فلسطین واجب شمرد.
در نگاه دیگران
کتاب
کتاب «مرزبان ایمان و یقین»که به خاطرات آیت‌الله العظمی حاج سید محمدتقی خوانساری پرداخته است. این کتاب به کوشش و نگارش محمدتقی انصاریان خوانساری و توسط انتشارات انصاریان، قم تهیه شده است.کتاب «زندگی سیاسی و اجتماعی آیت الله العظمی حاج سید محمدتقی خوانساری» به نویسندگی شکر الله اسدی مبرهن و انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
منابع:
1. ویکی پدیا
2. ویکی شیعه
3. پرتال امام خمینی (رحمة الله علیه)
4. خبرگزاری ایرنا
5. ویکی فقه
