فیلم سینمائی کمال الملک

فیلم کمال‌الملک

نویسنده و کارگردان: علی حاتمی
تهیه‌کننده: حسین غفوری
موسیقی: فرهاد فخرالدینی
فیلم‌برداری: مهرداد فخیمی
تدوین: موسی افشار
تاریخ‌ اکران: ۱۳۶۲
زمان: ۱۲۲ دقیقه

بازیگران:
جمشید مشایخی
عزت‌الله انتظامی
علی نصیریان
داوود رشیدی
محمد علی کشاورز
پرویز پورحسینی
جهانگیر فروهر
لیلا حاتمی
سروش خلیلی
منوچهر حامدی
سیروس ابراهیم زاده

کمال الملک فیلمی ایرانی به کارگردانی علی حاتمی در سال ۱۳۶۲ است که به زندگی نقاش برجسته ایرانی، کمال‌الملک می‌پردازد.
نقش اصلی فیلم (شخصیت کمال الملک) را جمشید مشایخی بازی کرده‌است و عزت‌الله انتظامی نقش ناصرالدین شاه را برعهده دارد و مظفر الدین شاه با بازی علی نصیریان نقش‌آفرینی شده‌است. همچنین محمد علی کشاورز نقش اتابک را بر عهده دارد.

خلاصۀ داستان:
محمد غفاری ( جمشید مشایخی ) ، مشهور به کمال الملک ، به سمت نقاش باشی دربار ناصر الدین شاه قاجار ( عزت ا...انتظامی ) پذیرفته می شود. او پس از چند صباحی لقب کمال الملک می گیرد. در دربار ناصرالدین شاه جواهرات سلطنتی توسط کامران میرزا ( پرویز پور حسینی ) ربوده می شوند. کمال المک به اتهام دزدی جواهرات مورد اهانت و بازجویی قرار می گیرد ، اما سرانجام توسط اتابک اعظم ( محمد علی کشاورز ) از اتهام مبرا می شود.
پس از ترور شاه و تاج گذاری مظفر الدین شاه ( علی نصیریان ) ، کمال المک برای تکمیل هنرش به اروپا می رود و در بازگشت به مشروطه خواهان می پیوندد. کمال المک بعد از امضای فرمان مشروطیت و مرگ مظفرالدین شاه از دربار فاصله می گیرد و سال ها بعد پیشنهاد رضا شاه ( داود رشیدی ) را برای همکاری رد می کند. او در سن کهولت تبعید می شود و به مرگ طبیعی در می گذرد.

درباره فیلم:
کمال الملک فیلمی است هم بیوگرافیک و هم تاریخی. در این فیلم علاوه بر آنکه تکیه اصلی بر روی شخصیت کمال الملک است ، اما رویدادهای تاریخی فیلم که در پس زمینه شاهد آن هستیم ، بسیار مهم هستند. به ویژه آنکه از طرفی دوره تاریخی زندگی کمال المک ، دوره بسیار مهمی در تاریخ ایران است و از طرفی بخش اعظم فیلم به ارتباط او با دربار ایران به ویژه دربار قاجار می پردازد.
مسلما کمال الملک نیز مانند بسیاری از فیلم های تاریخی انطباق درست و کاملی با تاریخ ندارد. اما اینکه این مسئله تا چه حد در بررسی فیلمی مانند کمال الملک باید مهم باشد ، جای بحث دارد ، به ویژه آنکه علی حاتمی فیلم را ساخته است ، کارگردانی که چندان در قید و بند انطباق های تاریخی نیست ، بلکه در پی آن است که از رهگذر روایت یک ماجرا ، آنچه را که می خواهد ، بیان کند ، و دیالوگ های پر عمق و پر محتوای فیلم هایش ، باید از دهان شاه و شاهزاده و انقلابی و هنرمند و حتی لوطی های سر میدان بیان شوند ، تا تاثیر خود را داشته باشند. پس می توان از انطباق تاریخی فیلم گذشت.
اما نکته مهم دیگر ، در به تصویر کشیدن یک دوره تاریخی و فضاسازی آن دوره است. از آنجا که سینمای ما ، به ویژه در ساخت فیلم های تاریخی ضعیف عمل کرده است ، عمده آنچه را ما از تاریخ کشورمان می دانیم آن چیزی است که در کتاب ها خوانده ایم و از معلمان تاریخ شنیده ایم ، بنابراین به تصویر کشیدن یک دوره تاریخی ، در حالی که نمونه قبلی آن وجود ندارد ، کار بس دشواری است و نیاز به فضا سازی قوی دارد. این فضاسازی در فیلم های حاتمی درخشان است. او در فیلم های تاریخی اش ، چه این فیلم ، چه ستارخان و چه در فیلم بعدیش دلشدگان ، نشان داد که قادر است ، دوره های تاریخی را به زیبایی بازسازی کند و در عین حال حس و حالی را که در نظر دارد به آن اضافه کند ، برای مثال در فیلم ستارخان حس و حال مبارزه و آزادی خواهی ، در دلشدگان حس و حال موسیقی و عشق و در کمال الملک حس و حال تقابل هنر و هنرمند با حکومت و سیاست.
همان طور که پیش از این گفته شد ، کمال الملک در واقع یک فیلم بیوگرافیک است. یک مشکل و دردسر بزرگ در ساخت فیلم بیوگرافیک آن است که ، از میان حوادث بی شمار زندگی یک انسان ، به ویژه یک انسان مهم و مشهور ، کدام بخش ها و کدام دوره های زندگی او را باید انتخاب کرد ، در حالی که می بینیم ، این دوره ها پیوستگی تنگاتنگی نیز با هم دارند. در این میان از آنجا که حاتمی علاوه بر زندگی کمال الملک به دوره تاریخی و ارتباط او با شاهان ایران نیز توجه ویژه ای دارد ، به سه دوره مشخص از زندگی او تکیه کرده : بخش اول ، زندگی کمال الملک در دربار قاجار و در دوران ناصرالدین شاه ، بخش دوم ، ماجرا های کمال الملک با مظفر الدین شاه و بخش سوم : برخورد کمال الملک با رضا شاه. دورۀ اول فیلم حدود 60 دقیقه و بیش از نیمی از فیلم را به خود اختصاص داده است ، بخش دوم فیلم حدود 35 دقیقه است و بخش سوم در حدود 20 دقیقه. بخش اول فیلم نه تنها بیش ترین مدت زمان فیلم را به خود اختصاص داده ، بلکه بهتر از دو بخش دیگر نیز هست. زیرا این بخش هم بهتر پرداخت شده و هم شخصیت پردازی های آن قویتر است ، در واقع به موازات کاهش مدت زمان بخش ها ، از قدرت و قوت آنها نیز کاسته می شود و حتی در ادامه کند و خسته کننده می شود. شاید مهم ترین ضعف این فیلم نیز همین مسئله باشد که فیلم با قوت و جذابیت شروع می شود ، اما در ادامه نمی تواند ساختار قابل قبولی داشته باشد. شخصیت ها تنها با دیالوگ های بیشمارشان پرداخت می شوند و به سرعت می آیند و می روند ، حتی کمال الملک نیز که از ابتدا تا انتها حضور دارد ، شخصیت پردازی چندان قابل قبولی ندارد. بیش از آنکه بر شخصیت حقیقی او تاکید شود بر یک سری از عقاید و افکار او که ظاهرا بسیار مورد علاقه فیلم ساز است ، تاکید شده است.
نکته دیگر ، بازی های فیلم است. در کمال الملک نیز مانند عمده آثار حاتمی بازی های خوب و درخشانی را شاهد هستیم. در این فیلم نیز حاتمی از همان بازیگران مورد علاقه اش استفاده کرده و آنها نیز با توجه به تجربیات قبلیشان در کار کردن با حاتمی ، از پس نقش هایشان به خوبی بر آمده اند.
در انتها باید گفت ، کمال الملک با وجود ضعف هایی که به ویژه در ساختار روایی و شخصیت پردازی اش دارد ، اما به عنوان فیلمی تاریخی _ بیوگرافیک که در سال 1362 و با وجود همه مشکلات فیلم سازی در آن زمان ، ساخته شده ، فیلمی مهم و قابل بحث است.

صداپیشگان:
نقش بازیگر دوبلور
کمال‌الملک جمشید مشایخی منوچهر اسماعیلی
ناصرالدین شاه عزت‌الله انتظامی منوچهر اسماعیلی
رضا شاه داوود رشیدی ایرج ناظریان
مظفرالدین شاه علی نصیریان ناصر طهماسب
اتابک اعظم محمدعلی کشاورز احمد رسول‌زاده
کامران میرزا پرویز پورحسینی سعید مظفری
عضدالملک هوشنگ بهشتی عطاءالله کاملی
امام جمعه منوچهر حامدی اکبر منانی
تدین جهانگیر فروهر عزت‌الله مقبلی
وزیر تشریفات سیروس ابراهیم‌زاده کنعان کیانی
حاجب‌الدوله سروش خلیلی اصغر افضلی
یارمحمد اسماعیل محمدی ناصر طهماسب -