پیله‌ی غرور

یکی از ویژگی‌های منفی در آدم‌ها، غرور است. نام‌های دیگرش «خودبرزگ‌بینی»، «خودبرتری»، «خودپسندی» و «تکبر» است. این صفت بد، باعث می‌شود فرد از لذت دوستی با دیگران محروم شود. انسان‌های مغرور در پیله‌ای که به دور خود تنیده‌اند، زندانی می‌شوند و دنیای آنها بسیار کوچک و تنگ می‌گردد. در دنیای‌شان جایی برای نفر دوم وجود ندارد. کسی غیر از خودشان دیده نمی‌شوند و مانند درختی که می‌توانست میوه‌های زیادی بدهد ولی دچار آفت شده، بدون خاصیت روزگار می‌گذرانند. خداوند با اطلاعی که از ساخته خودش داشت، این ویژگی را پیش بینی کرده و هشدارهای لازم را برای مبتلا نشدن به این مشکل و نیز راه‌هایی را برای رهایی از آن پیشنهاد کرده است.

خیال موفقیت

جالب است بدانید که غرور برای کسانی اتفاق می‌افتد که موفق نیستند. انسان‌های ضعیف در خیال خود چیزهایی برای خودشان به دست می‌آورند و با همان خیال به دنیای واقعی قدم می‌گذراند. در دنیای خودساخته این افراد، برتری جویی دیده می‌شود و اسناد و مدارک جعلی و ساختگی زیادی وجود دارد که آنها را یک انسان ویژه نمایش می‌دهد. از قدیم گفته‌اند که درخت پربار ناخواسته شاخه‌هایش به سمت پایین و زمین است و درخت بی‌بار است که سر به آسمان دارد.

به چه می‌نازی؟

دلایل شکل‌گیری غرور در آدم‌ها متفاوت است. بعضی به خاطر برخورداری از مال زیاد دچار غرور می‌شوند؛ همان بلایی که بر سر قارون آمد. عده‌ای دیگر در دام دانسته‌های خود می‌افتند و کسی را بالاتر و آگاه‌تر از خود نمی‌دانند. گروهی دیگر از زیبایی خود در شگفت می‌مانند و لنگه‌ای برای خود نمی‌یابند. عده‌ای به زور بازوی خود می‌نازند و حسابی با آن خوشند. بعضی‌ها هم شیفته جذابیت، هوش، خوب حرف زدن و مانند اینها می‌شوند. ممکن است تعدادی هم باشند که به خوب بودن خودشان و حتی عبادت‌های‌شان بنازند و دچار غرور شوند.

خوب نگاه کن!

آیا تاکنون طاووس دیده‌اید. طاووس وقتی به بال‌های رنگارنگ و خیره‌کننده‌اش نگاه می‌کند، بسیار سرمست می‌شود. دیگران هم از دیدن آن همه نقش و نگار شگفت‌زده می‌شوند. وقتی طاووس سر به زیر می‌شود و نگاهی به پاهای کوتاه و زشتش می‌اندازد، آتش غرورش فروکش می‌کند.

حکایت ما آدم‌ها هم چنین است. هر کسی که دچار غرور شده، اگر یک بار دیگر به خودش نگاه کند، حتما اشکالاتی را در خود می‌بیند که او را شرمنده خواهد کرد. با چشم‌های باز می‌توان از دام غرور با موفقیت درآمد.

من انسان‌های مغرور را دوست ندارم!

خداوند در آیه‌های گوناگونی پیامش را مخابره کرده است. این پیام‌ها به زمینیان رسیده است؛ پیام‌هایی که به ما می‌گویند: «غرور» ما را به خوبی‌ها نمی‌رساند و نمی‌تواند سبب موفقیت ما شود. به این پیام‌ها گوش کنید:

«خدا کسى را که متکبّر و فخرفروش است دوست نمى‏دارد.»¹
«او گردنکشان را دوست نمى ‏دارد.»²
«خدا هیچ خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد.»³

در دستگاه با عظمت خدا همه چیز یافت می‌شود. هر چیزی خوبی که در خودمان تصور کنیم، به توان بی‌نهایت می‌توانیم آن را در سیستم خداوند بیابیم. دانش، ثروت، قدرت، زیبایی، جذابیت، خلاقیت و هر چه که باعث غرورمان می شود، در مقایسه با کسی که همه اینها را به ما داده، زیر صفر و یخبندان است!

ناو غرورشکن!

برای مبارزه با غرور، نیازمند برنامه‌ایم. این برنامه‌ها در شکل‌های مختلف قابل اجرا می‌باشد. وقتی فکرمان را به آرایشگاه اخلاق ببریم و اصلاح کنیم، زیبایی واقعی را تجربه می‌کنیم نه زیبایی خیالی و توهمی را. با سوار شدن بر ناو غرورشکن، می‌توانیم از دریای مواج احساسات عبور کنیم. هر خصوصیتی که در ما غرورآفرین شده است را ببینیم و از خود چند سؤال بپرسیم:

این خصوصیت از کجا آمده است؟
آیا ممکن است روزی از من گرفته شود؟
برای حفظ آن چه کارهایی باید انجام دهم؟
حالا که چنین ویژگی ممتازی در اختیار من گذاشته شده، چه مسئولیتی به ازای آن برایم وجود دارد؟

درست راه برو!

در قرآن با یادآوری نتایج غرور، به ما هشدارهایی هم داده شده است. مثل اینکه غرور چه بلایی سر شیطان آورد. نازیدن شیطان به جنس آتش خود، او را از خداوند دور کرد و سرگردان نمود و تمام سرمایه چند هزار ساله‌اش را سوزاند. شیطان با ادعا و غرورش، ورشکست شد.

در برخی از آیات، برنامه‌های ریزتری برای مبارزه با خودبرتربینی داده شده است. مثلا از زبان لقمان حکیم سفارش‌هایی به پسرش ـ و در واقع به همه انسان‌ها ـ داده شده است. یکی از این نصیحت‌ها چنین است:

«پسرم! با بى‏ اعتنایى از مردم روى نگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبّر مغرورى را دوست ندارد».⁴

همچنین، آدم‌های مغرور با کنایه‌های خدا هم روبرو هستند. در آیه‌ای خداوند به کسانی که با غرور پا روی زمین می‌گذارند، می‌فرماید که هر قدر هم پاهایت را محکم به زمین بکوبی، مطمئن باش که زمین با قدم‌های مغرورانه‌ات شکاف بر نمی‌دارد و هر قدر هم که سرت را بالا بگیری که از دیگران برتر باشی‌، بدان که که هرگز قدت به کوهای من نمی‌رسد!!⁵

غرور= بن‌بست

قابل توجه آقاپسرها و دخترخانم‌ها! اگر گمان می‌کنید که غرور نشانه اعتماد به نفس بالای شماست، ممکن است دچار اشتباه شده باشید. بعید نیست سوءتفاهمی پیش آمده باشد و شما را در بازی آن گرفتار شده باشید. اعتماد به نفس واقعی، شناخت واقعی هم می‌دهد و ما را به سمت موفقیت می‌کشاند نه تک‌روی و بن‌بست. وقتی دچار اعتماد به نفس الکی و آبکی شویم، حالت‌های توهمی توانمندی هم در ما ظاهر می‌شود که نامش همان غرور خودمان است.

هشدار امام علی علیه‌السلام نسبت به این مسئله چه‌قدر زیبا و شنیدنی است: «الإعجابُ یَمنَعُ الازدِیادَ ؛ خودپسندى و غرور، مانع پیشرفت و کمال است».⁶

نویسنده: ابراهیم اخوی

.................................................................................................

1. نساء:36

2. نحل:23

3. حدید:23

4. لقمان:18

5.اسراء: 37
6. نهج البلاغه، حکمت، 167