انسانها و فرقه های مختلف در جهان درباره مرگ دو نظر دارند:

الف: برخی از فرق و مذاهب، مرگ را انتقال از مرحله ای به مرحله دیگر، و از زندگی پست تر به یک زندگی برتر می دانند.
ب: و برخی دیگر مرگ را فنا و نیستی و پایان زندگی می دانند، مرگ را خاتمه دهنده به همه آرزوها، خواست ها و تلاش ها تلقی می کنند لذا آمدند و به انکار معاد پرداختند.

و هر کدام از این دو نظر؛ آثار و تبعات خودش را دارد که در این نوشتار نظر دوم در بعد آثار فردی مورد بررسی قرار می گیرد.

آثار فردی عبارت است از آثاری که در زندگئ خصوصی و شخصی انسان متجلی می شود و برای شخص منکر معاد اتفاق می افتد که عبارتند از:

۱. پوچ گرائی

یکی از آثار فردی انکار معاد، پوچ گرائی و احساس بی هویتی است. زیرا منکر معاد حیات را به همین چند روز دنیا محدود می داند و بر این گمان است که با سپری شدن آن، چیزی جز فنا و نیستی وجود ندارد. منکران معاد از این که پا به عرصه هستی گذاشته اند گله دارند و می گویند: ای کاش به دنیا نمی آمدیم. اینها به دنیا نیز بد بین اند، زیرا در آن چیزی جز مشکل و رنج نمی بییند. و در نتیجه اینان یا دست به خودکشی می زنند یا با بی عاری و لا ابالی گری روزگار می گذرانند.

پندار پوچ بودن آفرینش از دیدگاه آیات و روایات

آیات

آیات بسیاری وجود دارد که پندار بیهوده بودن آفرینش جهان و انسان را نفی می کنند.

الف:وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا بَاطِلاً ذٰلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا. (ص/۲۷ )
ما آسمان و زمین و هر چه بین آنها است بازیچه و باطل خلق نکرده ایم؛ این گمان کافران است.

ب:مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّى.( احقاف /۳)
آسمانها و زمین و آنچه بین آنها است جز به حق (و برائ حکمت و مصلحت خلق) و جز در وقت معین نیافریدیم.

ج:أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنَا لاَ تُرْجَعُونَ.( المؤمنون /۱۱۵)
آیا چنین پنداشتید که ما شما را به عبث و بازیچه آفریده ایم و به ما رجوع نخواهید کرد.؟

روایات

احادیث و روایات زیادی از معصومین(ع) مبنی بر نفی پوچی و بیهودگی آفرینش وارد شده اند که به برخی آنها اشاره می گردد.

الف: از امیر المؤمنین علی(ع) نقل شده است: استعدوا للموت فقد أظلکم، و کونوا قوما صیح بهم فانتبهوا، و علموا أن الدنیا لیست لهم بدار فاستبدلوا؛ فإن الله لم یخلقکم عبثا، و لم یترککم سدی و ما بین أحدکم و بین الجنة أو النار إلا الموت أن ینزل به.(1)
آماده مرگ باشید که بر شما سایه افکنده است. چون مردمی باشید که بر آنها بانگ زدند و بیدار شدند، و دانستند دنیا خانه جاویدان نیست و آن را با آخرت مبادله کردند. خدائ سبحان شما را بیهوده نیافرید، و به حال خود وا نگذاشت. میان شما تا بهشت یا دوزخ، فاصله اندکی جز رسیدن مرگ نیست.

ب: جای دیگر باز امام علی می فرماید: و روی أنه قلما اعتدل به المنبر إلا قال أمام الخطبة: أیها الناس، إتقو الله، فما خلق امرؤ عبثا فیلهو، و لا ترک سدی فیلغو!.(2)
(نقل کردند که امیر المؤمنین کمتر بر منبری می نشست که پیش از سخن این عبارت را نگوید:) ای مردم! از خدا بترسید، هیچ کس بیهوده آفریده نشد تا به بازی پردازد، و او را به حال خود وا نگذاشته اند تا خود را سرگرم کارهای بی ارزش نماید.

از آنچه بیان شد می توان نتیجه گرفت که قرآن و عترت راه علاج پوچی و بیهودگی را اعتقاد به معاد و همه موجودات عالم از جمله انسان را در مسیر بازگشت به سوئ خداوند متعال می دانند.

۲. دل خوشی به زندگی دنیا

یکی دیگر از آثار انکار معاد، راضی و خوشنود شدن و آرامش یافتن به زندگئ دنیا است. به این بیان که: نتیجه مستقیم عدم ایمان به قیامت دلبستگی به این زندگئ محدود و مقامهائ مادی و اتکا به آن است، و نتیجه آن نیز آلودگی از نظر عمل و فعالیتهای مختلف زندگی است، و پایان آن چیزی جز آتش نخواهد بود. چنانکه آیات بسیاری از قرآن این مطلب را بازگو می کنند:إِنَّ الَّذِینَ لاَ یَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَ رَضُوا بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ اطْمَأَنُّوا بِهَا وَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ آیَاتِنَا غَافِلُونَ‌.( یونس /۷)
آنهائی که به لقاء ما دل نبسته و امید وار نیستند و به زندگی حیوانی پست دنیا دلخوش و دل بسته اند و آنهائی که از آیات و نشانه هائ ما غافل اند.

3. افتادن در گناه و آتش

وقتی آیات قرآن را نگاه می کنیم می بینیم که در آن سرچشمه بسیارى از گناهان، فراموش کردن روز معاد ذکر شده است. در آیه 14 سوره «الم سجده» می ‏فرماید: فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا. بچشید آتش دوزخ را به خاطر این که ملاقات امروز را فراموش کردید.

انسان اگر گمانى به قیامت داشته باشد از انجام بسیارى از اعمال خلاف خود دارى می ‏کند، چنان که درباره کم‏ فروشان می ‏فرماید: ألا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ. لِیَوْمٍ عَظِیمٍ.(مطففین/4-5) آیا آنها گمان نمی ‏کنند که براى روز بزرگى مبعوث می ‏شوند.(3)

اصولًا فراموشى روز قیامت، همیشه سرچشمه گمراهى ‏ها است، و هر گمراهى، آمیخته با این فراموشکارى است و این اصل، تأثیر تربیتىِ توجه به معاد را در زندگى انسان‏ها روشن می ‏سازد.(4)

روشن است انکار معاد و روز حساب و جزا، تمام ارزش‏هاى الهى و اخلاقى را متزلزل می ‏سازد، انسان را براى ارتکاب گناه تشجیع می ‏کند، و موانع را از این راه بر می ‏دارد، مخصوصاً اگر این مسأله به صورت یک امر مداوم تا پایان عمر در آید.(5)

4۔ عدم تحمل بسیاری از سختی ها و مشکلات

در زندگى، مشکلات و حوادثى وجود دارد، که بدون ایمان به معاد و قیامت، انسان نمی ‏تواند آنها را تحمل کند. می دانیم مهمترین چیزی که انسان از آن رنج می برد، و شربت زندگی را در کام او ناگوار می سازد، و اعصاب او را در هم می کوبد، انواع نگرانی ها است که زندگی آدمی را احاطه کرده.نگرانی از گذشته و فرصت های از دست رفته و زیان هائی که دامنگیر انسان شده.نگرانی از آینده و پایان زندگی و از دست دادن دوستان و بستگان و فرزندان و اموال و ثروتها و قوای جسم و جان. و نگرانی ازحوادث گوناگون پیش بینی نشده که همچون طوفانی آرامش زندگی را برهم می زند. ایمان به معاد، به انسان آرامش می ‏بخشد، مشکلات را قابل تحمل می ‏کند، و ایثار، فداکارى و جانبازى را براى بشر آسان مى‏ سازد.(6)

منابع

(1) نهج البلاغه، خطبه64، ص80.
(2) همان، حکمت ۳۷۰.
(3)ر.ک: مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏18 ص500-504.
(4) همان، ج‏19، ص: 282-284.
(5) همان: ج‏25 ص 259.
(6) مکارم، ناصر، پیام قرآن، ص 411 تا 413.