تبارشناسی در بوته نقد
نقد از موضع معرفت شناختی به معنای پرسش از نسبت میان تبیینهای فوکو و واقعیت است.
چهارشنبه، 1 آبان 1398
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
فوکو گرچه به تمایز افلاطونی اپیستمه و باور اعتقاد ندارد و معتقد است معرفتهای بشری همه آغشته به غریزه ها و ارادههای به دانستن و از نوع باورند، اما به هر حال با رجوع به واقعیت تاریخی و به کارگیری آن در مقام شاهد ادعاهای خویش، نشان از دارا بودن ادرکات و نظرگاههای ویژه ای در مورد مسائل فردی و اجتماعی - همان واقعیتها۔ است. نقد از موضع معرفت شناختی به معنای پرسش از نسبت میان تبیین های فوکو و واقعیت است. پرسشی که طرح آن، صرفنظر از موضع هر دیدگاه با واقعیت، در مورد موضع آن رواست. اما در عین حال، این پرسش پاسخ های متفاوتی در پی دارد. در مرحله بعد، پاسخ آن دیدگاه بدین پرسش می تواند نشان از پذیرش نسبت مستقیم میان آن و واقعیت یا حاکی از نپذیرفتن این ارتباط و یا پذیرش نوعی ارتباط غیرمستقیم باشد. اما خود این پرسش از موضعی معرفت شناسانه صورت می گیرد.
این دیدگاه که منظر منتخب در نوشتار حاضر است، به خاستگاه معرفت شناختی و انسان شناختی ویژه ای تعلق دارد که از آن به عنوان "واقع گرایی سازه گرا" یاد شده و برای فهم متون اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است (باقری، ۱۳۸۹). خاستگاه انسان شناختی این دیدگاه، عاملیت آدمی است. در این رویکرد، آدمی مولفهای فعال است که هویت خود را با عمل خویش و به وسیله تعامل با محیط پیرامونش رقم می زند. در جریان تکوین دانش نیز، آدمی فعال است و با ساختن سازه های متفاوت، سعی می کند واقعیت را فراچنگ خویش آورد. اما باید توجه داشت که تعبیر واقع گرایی سازه گرایانه، به طور عمده، در زمینه معرفت شناسی به کار می رود. هنگامی که ویژگیهای علم با نظر به عالم مورد بررسی قرار می گیرد، جنبههای دیگری از علم مشخص می شود که مربوط به ویژگی سازه گرایانه آن است.این دیدگاه که از نسبت ویژه ای میان واقع گرایی و سازه گرایی حکایت دارد در سالهای اخیر در اردوگاه واقع گرایان و جهت تعدیل موضوع آن به کار رفته است. افرادی چون فریتز والتر و خسرو باقری، نسخه های مختلفی از آن را ارائه کرده اند. در نوشتار حاضر نسخه ای از این دیدگاه مورد استفاده قرار گرفته که توسط خسرو باقری ارائه شده است. اما پیش از پرداختن به این دیدگاه و نحوه ترکیب واقع گرایی و سازه گرایی در آن، توضیح مختصری در مورد هر یک از این دیدگاهها ارائه خواهد شد.
در معرفت شناسی، مسأله معرفت می تواند از دو منظر مورد توجه قرار گیرد. از یک زاویه، دانش با نظر به معلوم و از زاویه دیگر، با نظر به عالم بررسی می شود. هنگامی که از منظر معلوم به معرفت یا علم توجه می کنیم، ویژگی هایی برای معرفت قابل ذکر است که در راس آنها می توان به اکتشافی بودن علم و مطابقت علم با واقع اشاره کرد. در ویژگی اکتشافی بودن علم، مراد آن است که «علم، ناظر به واقعیت "چیزی است. بر این اساس، هنگامی می توان از علم سخن گفت که "چیزی"، دانسته شود» (باقری، ۱۳۸۷، ص ۷۲). با توجه به همین شناخت واقعیت یک چیز معین است که میتوان برای علم، از ویژگی اکتشافی سخن گفت. بر این اساس، علاوه بر آن که در علم، واقعیت مستقلی - مستقل از انسان در مقام سوژه شناسنده برای معلوم در نظر گرفته می شود، دستیابی بدان واقعیت مستقل نیز ممکن به شمار می آید.
از این منظر، معیاری جهت هدایت جریان علم ورزی به ظهور می رسد که مطابقت باواقع نام دارد. این معیار که صدق و کذب داعیه های دانشی را مشخص می نماید، این داعیه ها را از زاویه میزان مطابقت و همخوانی با واقعیت مستقل از آدمی مینگرد و بر این اساس، صدق و کذب آنها را مشخص می سازد. به سخن دیگر، بر اساس این معیار «علم هنگامی که حاصل شود، مطابق با واقع است، و هنگامی که عدم مطابقت ملاحظه شود، در حکم آن است که در اصل، علمی حاصل نشده است») باقری، ۱۳۸۷، ص ۷۲).
از سوی دیگر، هنگامی که ویژگیهای علم با نظر به عالم مورد بررسی قرار می گیرد، جنبههای دیگری از علم مشخص می شود که مربوط به ویژگی سازه گرایانه آن است. در حالی که تاکید بر منظر معلوم در بررسی علم، بیشتر محصول علم ورزی را مد نظر قرار میدهد و مجوز ورود آن به دنیای علم را صادر می نماید، بررسی علم از منظر عالم، بیشتر بر فرایند ساخته شدن علم تاکید می ورزد و فارغ از محصول ساخته شده، چگونگی جریان تکوین آن را زیر نظر می گیرد. دو ویژگی عمده ای که به این جنبه مربوط می شوند عبارتند از ابداعی بودن علم و تناظر علم با نیازهای آدمی.
منبع: تبارشناسی و تعلیم و تربیت، نرگس سجادیه، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران، 1394
مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
تازه های مقالات
قهوه کلد برو چیست؟ چگونه در خانه قهوه کلد برو درست کنیم؟
۱۰ تجربهی منحصربهفرد در کیش که هرگز فراموش نخواهید کرد
تبلیغات تلویزیونی
انتقام مظلومان از ظالمان از دیدگاه حضرت علی (علیه السلام)
مشاوره سئو چیست
وعده صادق الهی از منظر رهبر انقلاب امام خامنه ای(حفطه الله)
آشنایی با انواع زیورآلات با ورق طلا 24 عیار
ثامن تجارت؛ سامانه خرید و قیمت روز آهن آلات
نکاتی برای نگهداری بهتر از پیراهن های مردانه در منزل
وعده های صادق خداوند در قرآن کدامند؟
بیشترین بازدید هفته
آیا استحمام در زمان آبله مرغان خطرناک است؟
نماز استغاثه امام زمان (عج) را چگونه بخوانیم؟
نحوه خواندن نماز والدین
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
گیاه بیلهر خواص و عوارضی دارد؟
وجود خلط یا مخاط شفاف در مدفوع
لیست کاملی از خدایان و الهههای یونانی
طریقه خواندن نماز شکسته و نیت آن
دعا برای ختم به خیر شدن امور و گشایش مسائل
پیش شماره شهر های استان تهران
موارد بیشتر برای شما
حکمت | برای کوچکترین نعمت ها شکر کنید ! / استاد عزیزی
حکمت | خجالت بکش، چیو قبول داری؟ / استاد رفیعی
حکمت | ای که گفتی فمن یمت یرنی / استاد رفیعی
حکمت | بقیه از من بهترن / استاد قاسمیان
حکمت | در هر مصیبتی جایگزینی هست / استاد قاسمیان
رئیسی: بانکها حق بنگاهداری ندارند
قهوه کلد برو چیست؟ چگونه در خانه قهوه کلد برو درست کنیم؟
جزئیات مهم از تسلیحات استفاده شده سپاه در حمله به اسرائیل
حضور باشکوه مردم سمنان پیش از سخنرانی رئیسجمهور
لحظه عجیب برخورد مهدی طارمی با عکاسان کنار زمین
مهدی طارمی باز هم گل زد
بازتاب عملیات تنبیهی سپاه و شوخیهای مجازی
خلاصه دیدار سپاهان 1-0 ذوب آهن
شکارچیان گنبد آهنین
تصاویری از قبرستان بقیع پیش از تخریب