الف. مراقبت هنگام مباشرت
زوجین از زمان ازدواج تا تولد فرزند باید مراقبت هایی را به عمل آورند که رعایت آن در سعادت فرزند تأثیر چشمگیری دارد.ازجمله حقوق فرزندان بر والدین این است که زمان انعقاد نطفه فرزند حالات جسمی و روانی پدر و مادر از نظر شرعی و علمی مطلوب باشد؛ زیرا همه این عوامل در تکوین کودک و ویژگی جسمی و اخلاقی وی مؤثر است و نادیده گرفتن آنها بدون شک موجب ندامت والدین و به زیان کودک تمام خواهد شد. (1)
در کتابهای فقهی مطالب فراوانی درباره کیفیت زناشویی، زمان و مکان، حالت و ارزش آن و ذکر و دعا هنگام آن آمده است که رعایت هر کدام از این موارد در سرنوشت فرزند مؤثر خواهد بود.
ب. تغذیه مادر
از حقوق فرزندان بر والدین این است که نوع تغذیه و کیفیت آن در دوران بارداری مادر مناسب باشد. انوع غذاها عم از غذاهای حرام، کهنه و فاسد، مطبوع و مباح و... و تمام حالات روانی و اخلاقی مادر در وجود و روان کودک مؤثر خواهد بود. امروزه تأثیر غذاها را در کودک کسی انکار نمی کند و یکی از عوامل ناقص الخلقه ها را در سوء تغذیه و کمبود ویتامین ها می دانند که بعضی از پدران و مادران، آگاهانه یا ناآگاه در این دوران آن را نادیده می گیرند و باعث بدبختی و گرفتاری فرزند خود می شوند که پیامدهای وخیمی را به دنبال خواهد داشت. (2)پدر باید دقّت کند که برای مادر و فرزند غذاى حلال تهیه کند؛ چون غذاى حرام آثار زیانبارى بر روح انسان مى گذارد. (3) تا آن جا که امام حسین(ع) یکى از علل انحطاط و شقاوت کوفیان را پر شدن شکم هاى آنان از لقمه حرام شمرد. (4) بنابراین حقوق فرزندان ایجاب می کند مادران در این مقطع حساس بسیار مراقب باشند.
با دقت در آیات قرآن در می یابیم که خداوند در دوران بارداری حضرت مریم (س) درخت خشکیده خرما را بارور می کند و به او دستور می دهد: وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیّاً. )مریم/25)
دقت در مفاد آیه نشان دهنده این است که رطب برای مادران باردار مناسب ترین غذاهاست. این برداشت قرآنی با روایتی موافق است که از امام علی (ع) در این باره وارد شده است: ما تأکل الحامل شیئا ولا تبدء افضل من الرطب. (5) هیچ غذایی برای زن حامله از رطب و خرمای نورس بهتر نیست.
1. حقوق فرزندان هنگام تولد
الف. شیر دادن به فرزند
شیر مادر سودمندترین و مناسب ترین غذا برای کودک پس از تولد او است؛ زیرا در این دوران علاوه بر ساختمان جسمی کودک، ساختار روحی او نیز تکوین می یابد و به این دلیل دین اسلام این امر را مورد تأکید قرار داده است. از مجموع روایات اسلامی در می یابیم که در وضعیت عادی، مادر حق دارد از شیر دادن به فرزندش خودداری کند یا برای این کار طلب اجرت نماید ولی در وضعیتی که پدر متمکن نباشد بر مادران واجب است این مسئولیت را برعهده بگیرند؛ زیرا به فرموده پیامبر اکرم (ص) شیر مادر مناسبترین شیر برای فرزند است: لیس للصبی لبن خیر من لبن امه. (6)از دیدگاه اسلام، پدر نمی تواند مادر طفل را به شیردادن در وضعیت عادی مجبور کند و مادر حق دارد برای این کار اجرت بگیرد... فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى. (طلاق/6)
در صورتی که مادر آمادگی شیردهی ندارد یا از این کار خودداری ورزد، دین اسلام توصیه به گرفتن دایه برای فرزند کرده است و ویژگی هایی را برای انتخاب دایه برشمرده و به رعایت آنها توصیه کرده است؛ زیرا تمام صفات دایه و اخلاق و شمائل او در فرزند مؤثر است. حضرت علی (ع) در این زمینه می فرمایند: انظر من یرضع اولادکم فإن الولد یشب علیه. (7) بنگرید که چه کسی فرزندانتان را شیر می‌دهد، چرا که کودک به همین شیر رشد پیدا می‌کند.
ب. انتخاب نام نیکو
اهمیت انتخاب نام برای فرزند تاجایی است که در قرآن کریم بدان اشاره شده است: »... وَ إِنِّی سَمَّیْتُهَا مَرْیَمَ وَ إِنِّی أُعِیذُهَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ. (آل عمران/36)نامی که برای فرزند انتخاب می شود، نقش مهمی در شخصیت وی دارد؛ از این رو باید به گونه ای انتخاب شود که در سالهای بعد باعث تحقیر و تمسخر وی نباشد.
در روایات اسلامى نیز درباره نامگذارى دقت زیادى شده است حتى در روایتى داریم که اگر نام زشتى بر انسان ها و یا حتى شهرها گذاشته شده آن را تغییر دهید: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله علیه وآله) یغَیرُ الأَسْمَاءَ الْقَبِیحَةَ فِى الرِّجَالِ وَ الْبُلْدَانِ. (8) پیامبر اکرم(ص) اسماء زشتى را که بر مردان و شهرها گذاشته بودند تغییر مى داد. حضرت امیر می فرماید: حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوالِدِ اَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ... (9) و حق فرزند بر پدرش این است که نام نیک برایش انتخاب کند.
لذا دین اسلام به والدین دستور می دهد حتی پیش از تولد فرزندشان نام نیکو برای آنان انتخاب کنند؛ چنانکه حضرت علی(ع) در روایتی نسبتا مفصل بدین مسئله اشاره فرموده اند: سموا اولادکم قبل أن یولدوا... (10) نام فرزندانتان را پیش از به دنیا آمدنشان انتخاب کنید؛ زیرا بچه های سقط شده شما در روز قیامت اعتراض خواهندکرد که چرا برای ما نامی انتخاب نکردید در حالی که پیامبر)ص( برای »محسن« نامی انتخاب کرده بود.
در دین اسلام نامگذاری حتی در مورد کودکان سقط شده باید مراعات شود؛ زیرا پیامبر (ص) فرمودند در روز قیامت کودکان از طریق نام خود، تعلق خویش را به والدین در می یابند. (11)
انتخاب نام نیکو برای فرزند تاجایی اهمیت دارد که حضرت علی (ع) آن را نخستین احسان پدر در حق فرزندش می داند از آنجا که می فرماید: اول ما یبر الرجل ولده أن یسمیه باسم حسن فلیحسن احدکم اسم ولده. (12) اولین نیکی و احسان مرد به فرزندش آن است که نام خوب برای او انتخاب کند، پس برای فرزندان خود از بهترین نام ها استفاده کنید.
علت انتخاب نام خوب
علت سفارش نام نیک براى فرزندان این است که تکرار نام، اثر تلقینى در فرزند دارد. مثلا وقتى نام پسر عبدالله باشد و این نام تکرار شود، فرزند به این فکر مى کند که بنده خدا باشد، و در مقابل خداوند وظیفه اى دارد. و هنگامى که نام دخترى را فاطمه بگذارند و این نام تکرار شود و او را با آن نام صدا کنند، تلاش مى کند که از حضرت فاطمه زهرا (ع) پیروى نماید. همانگونه که نامهاى بد اثر تلقینى منفى دارد و لذا از آن نهى شده است.(13)اگر در روایات از انتخاب نام «مالک» نهى شده، بدان جهت است که صاحب این نام بر اثر تکرار آن خیال مى کند که مالک هستى است. نام «خالد» نیز غافل کننده است و انسان را از مرگ و جهان آخرت غافل مى کند و لذا نهى شده است.
پی نوشت ها:
(1) بابازاده، علی اکبر، مسائل ازدواج و حقوق خانواده، ص75.(2) همان، ص77.
(3) برخى از آثار مورد اشاره، در بحارالانوار، ج 66، ص 314 و 372 آمده است.
(4) نجمی، شیخ محمد صادق، سخنان حسین بن على(ع)، ص 245.
(5) ابن شعبه حرانی، علی بن حسین، ص83.
(6)نوری، میرزا حسن، مستدرک الوسائل، ج15، ص156.
(7) حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۴۶۷.
(8) مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج101، ص127.
(9) نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 399.
(10) مجلسی، محمد باقر، همان، ج 101، ص 128.
(11) قائمی امیری، علی، خانواده و تربیت کودک، ص110.
(12) کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج6، ص18.
(13) حرعاملی، محمد بن حسن، همان، ج 15، ص 123.
