باتوجه به نزدیک شدن ایام عزاداری حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) و بحث‌های مختلف پیرامون اقامه عزا در ایام کرونا و شیوه برگزاری در خدمت یکی از هیئت‌داران زحمتکش شهر تهران هستیم. جانبازی که در طول چهل سال گذشته از دوران نوجوانی، هم در مقابل دشمن در سال‌های دفاع مقدس مبارزه می‌کرد، هم در هیئت به نشر معارف اهل بیت علیهم السلام مشغول بود و هم با تشکیل خیریه‌ای وسیع به همراه دوستانش به دستگیری مردم محروم مناطق مختلف تهران مشغول بود. حاج سید محمد میرهاشمی، جانباز هفتاد درصد و شاعر نام آشنای اهل بیت علیهم السلام در میان بچه هیئتی‌ها با شعرهای مشهوری مانند «مدینه شهر پیغمبر»؛ «دوکوهه السلام ای خانه عشق» تا برسد به شعر «بیا نگار آشنا، شب غمم سحر نما، مرا به نوکری خود، شها تو مفتخر نما...» که بسیار آن را شنیده‌ایم. ایشان مدیری توانا در اداره مجالس مختلف عزاداری و ستایشگری بود و کولباری از تجربه همراه دارد؛
آقای میرهاشمی همان‌طور که مطلع هستید بحث‌های مختلفی در مورد عزاداری ایام محرم وجود دارد که برخی اصرار به اقامه نشدن آن به دلیل خطرات احتمالی و عده ای اصرار به اقامه عزا دارند. ستاد مقابله با کرونا هم دستورالعمل‌هایی را صادرکرده که ظاهرا جای کار دارد. آیا اقامه عزا در این شرایط ضرورت دارد؟
در خصوص لزوم و حتی وجوب عزاداری در ایام کرونا می‌خواهم مطالبم را از منظری متفاوت بیان کنم. معمولا نگاه‌ها از منظر روایات، تاکیدات اهل بیت علیهم السلام، سخنان علما و بزرگان شیعه و هیئت و برخی استدلالات دینی و... است، اما بنده با نگاهی دیگر می‌خواهیم در خدمت شما باشم. اولا باید ببینیم جایگاه هیئت در طول سالیان گذشته در جامعه چه بوده و اثرات آن در کدام حوزه‌ها دیده شده است تا برسیم به اینکه آیا لازم است در این ایام هیئتی داشته باشیم یا نه؟ تأثیری که هیئت‌ها در تاریخ حداقل دویست سال گذشته داشتند، تاثیری مستقیم بر جامعه و افراد جامعه بوده است. لزوم هیئت برای جامعه ما مانند لزوم خانواده ضرورتش احساس می‌شده و هم اکنون هم این ضرورت وجود دارد و به قوت خود باقی است. آنچه که هیئت را جدا ناشدنی از جامعه ما کرده است، همین خصوصیت نزدیک بودن به زندگی تک‌تک افراد جامعه ما بوده و این ضرورت قابل چشم پوشی نیست.ما در این خصوص می‌توانیم شاهد مثال‌های زیادی بیاوریم تا ببینیم هیئت صرفا محلی برای انجام آداب و مناسک دینی و مذهبی نبوده و دایره‌ای وسیع‌تر دارد و کاملا فراگیر است. اولین نگاه را در همین حوزه سلامت و بهداشت فردی و اجتماعی بیان می‌کنم. حضور در هیئت سوای تأکیدات شرعی در مورد پاک بودن، وضو داشتن و سفارش به غسل در هر مناسبتی، آدابی را می‌طلبد که در هیئت بالای هشتاد درصد رعایت می‌شود. یعنی شما صرف حضور در جمع باید نکات بهداشتی فردی را رعایت کنید و مدیران هیئت‌ها به دلیل حضور مداوم و متراکم مردم، همیشه در پاکیزه نگاه داشتن محیط، معطر کردن آن، شستشو و ضدعفونی کردن آن تلاش می‌کردند. این مربوط به ایام کرونا نبود و دائما صورت می‌گرفت، منتها الان شدیدتر شده است.
دوما در تمام تنگناها و مشکلات فردی و اجتماعی و حتی سیاسی، هیئت اولین مجموعه غیردولتی و حکومتی بوده که همیشه در کنار مردم حضور داشته و دارد و در حل بسیاری از این مشکلات تأثیر به‌سزایی داشته است. اولین محلی که به داد افراد می‌رسد هیئت است و آنجا که همه ناامید می‌شوند به هیئت رو می‌آورند. من نمی‌خواهم از حضور سیاسی اجتماعی هیئت مثال بیاورم. اما در مورد همین موضوع سلامت و درمان، هنگامی که برترین دکترها و متخصصانِ امر طبابت و علم پزشکی در درمان یک بیمار به بن‌بست می‌خوردند، او را به حضور در محافل و مجالس حسینی، مشاهد شریفه و اماکن مقدسه توصیه می‌کردند تا از خداوند و ذوات مقدسه درخواست شفا نماید. این توصیه از قدیم الایام در میان طبیبان و پزشکان ما مرسوم بود و هنوز هم دیده می‌شود. البته این توصیه پزشکان فقط به جهت طلب شفا نبوده، بلکه آنها بر فضای معنوی و روانی حاکم بر این اماکن هم دقت داشتند و می‌دانستند این فضا می‌تواند در قدرت بخشیدن به فرد و روحیه دادن به بیمار و حتی اطرافیان او کمک شایانی کند. این مسائل قابل انکار نیست، حتی اگر بدخواهان با تمام توان این مهم را مورد هجمه قرار دهند.
این توصیه‌ها ربطی به مذهبی و هیئتی بودن مرضا و بیماران نداشته و بسیار بودند افرادی که اصلا مذهبی نبودند، اما به این مکان‌های مقدس ارجاع داده شدند و جواب هم گرفتند. پزشکان خبره و حاذق از این ارجاعات زیاد داشتند و آن را نیز تایید کردند. شما در تمام درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها می‌بینید تابلویی هست که تاکید می‌کند پزشکان فقط وسیله درمان هستند و شفا و سلامتی در ید اختیار خداوند است. اتفاقا قدرت معنوی هیئت‌ها و مجالس روضه و مشاهد شریفه همیشه وسیله‌ای دیگر بودند که از جایگاه ویژه‌ای نزد ما برخوردار هستند.
مثال دوم در تنگناهای معیشتی است که هیئت‌ها به صورت گذری و هم به صورت انتخاب شده به اشکال مختلف توانستند در کنار مردم باشند. هیئت زمانی این کار را انجام می‌داد که در دنیا تعریفی برای تشکل‌های غیردولتی(NGO) نبود و اصلا کسی در مورد جامعه مدنی صحبتی نداشت. هیئت در کنار مردم بود و با اطعام در مجالس مختلف می‌توانست مردم را کنار هم بنشاند تا در یک فضای معنوی مشکلات بزرگتر را حل کند. تهیه جهیزیه، تهیه وسایل زندگی برای محرومین، تهیه دارو، تهیه خرج درمان و حتی محل و فرد درمانگر، تهیه کمبودهای زندگی محرومین، اعطای انواع وام‌ها و مدیریت آن و بسیاری خدمات دیگر که هم اکنون هم وجود دارد و گسترده‌تر هم شده و گاهی در غالب نیروهای جهادگر در سیل، زلزله، جنگ و بلایای طبیعی و غیرطبیعی، در انقلاب و در بیرون راندن مستکبران از کشور، در ادامه راه شهدای کربلا تا امروز و در اعتلای نام انقلاب دیده شده، توسط هیئت به جریان افتاده است. به عبارتی این کنار هم جمع شدن است که دوستی، رفاقت و انگیزه ایجاد می‌کند. پس نباید هیئت را فقط در غالب مسائل مذهبی بگنجانیم. حضور هیئت و اثراتش آن‌قدر قابل شمارش است که در این محیط مختصر نمی‌گنجد.
مثال سوم حضور مثمرثمر هیئت در ابعاد معطوف به روح و روان جامعه است. هیئت باعث آرامش افراد و جامعه می‌شود. باز هم در همین موضوع سلامت شما می‌بینید، افرادی که حتی نمی‌توانند در هیئت حضور پیدا کنند به دوستان خود سفارش می‌کنند که او را و احوال او را در مراسم و جمع خود یاد کنند و از خداوند طلب شفای مریضی‌اش را داشته باشند. این یاد کردن، دعا کردن و اطمینان خاطر از اینکه عده ای به فکر او هستند و برای سلامتی او اهمیت قائل‌اند، اثر مستقیم در روحیه بیماران دارد. انرژی‌های متراکم منفی انباشته شده در میان مردم با کدام امکان می‌تواند تخلیه شود؟ چرا کسی به این نکات اشاره نمی‌کند؟ هر سال پلیس ما گزارش می‌دهد در دو ماه محرم و صفر تخلفات، حتی تخلفات رانندگی کم می‌شود. چرا؟ این به خاطر آرامش روانی مردم در این روزهاست.
وقتی فکر آرام باشد با کوچکترین اتفاقی بهم نمی‌ریزد. زیاد دیدیم برخی از این افراد که آرامش می‌گیرند، اصلا هیئت نمی‌روند، ولی همین شور و حال جامعه به آنها آرامش می‌دهد. شما وقتی بوی اسپند به شامه‌تان می‌خورد احساس سبکی و آرامش می‌کنید و یاد محرم می‌افتید. این اثرات غیرمستقیم هیئت و مجالس شادی و عزای اهل بیت(علیهم السلام) است، که متاسفانه در برنامه ریزی‌های کلان مورد غفلت قرار می‌گیرد. در واقع آنهایی که برعلیه مجالس و محافل حسینی می‌گویند و می‌نویسند بر این نکات واقف نیستند. همان‌هایی که در کوچکترین مشکلات خودشان دنبال محیطی مانند هیئت می‌گردند، ولی جز خود هیئت هیچ جایی را پیدا نمی‌کنند.
مثال چهارم حضور هیئت در حوزه تعلیم و تربیت است. اینکه امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته»؛ کدام بعد از ابعاد محرم و صفر را مدنظر دارند؟ همین بعد تربیتی محرم و صفر... شجاعت، مقاومت، انقلابی‌گری، ایستادگی در برابر دشمن، روحیه خستگی ناپذیر، اهل تفکر و تعمق بودن، زیر بار ظلم نرفتن، فریب دسیسه دشمن را نخوردن و همه معارف که در هیئت جمع شده است و با آن مخاطبان خود را واکسینه می‌کند. آیا ما نمی‌توانیم از فرصت هیئت برای آموزش مقابله با کرونا استفاده کنیم. چه جایی بهتر از هیئت؟ دولت کدام محیط را می‌تواند پیدا کند که مردم با خواست خودشان و بدون استفاده از زور و حتی در نظر گرفتن امتیازی در آنجا جمع شده و آماده فراگیری معارف و نکات مهم آموزشی و انگیزشی باشند؟! پس به نظر این یک فرصت است که باید به درستی از آن استفاده شود.
پس شما می‌فرمایید راه برون رفت از تنگنایی مانند کرونا، اتفاقا فعالیت همه جانبه هیئت‌ها است؟ آیا تدابیر ستاد مقابله با کرونا در این مورد کافی است؟
بله، ما با نگاهی دقیق‌تر می‌بینیم واقعا هیئت‌ها راه برون رفت از بسیاری از مشکلات هستند. اگر ما با این نگاه‌ها به هیئت توجه کنیم می‌بینیم که مسئولین امر در جامعه واقعا باید برای برپایی هدفمند هیئت‌ها در طول سال چه دوران کرونا و چه بعد از آن و در تمامی مشکلات برنامه داشته باشند. با توجه به همه این مطالب به نظر می‌رسد، حلقه مفقوده توجه ویژه مسئولین است که وجود ندارند. زیرا از نظر کارشناسی این حوزه را نمی شناسند. شما می‌بینید ستاد مقابله با کرونا یا مسئولان، با مشاهیر این حوزه جلسه می‌گذارند. اینجا حرف از مدیریت فردی و اجتماعی و مدیریت اجتماعات است، که توسط مشاهیر این حوزه صورت نمی‌گیرد و نباید فکر کنند شهرت تخصص می‌آورد. زیرا هیئت‌داری با مداحی تفاوت دارد. مسئولان به جای اینکه با مدیران هیئات جلسه بگذارند با مداح‌ها، آن هم مشاهیرشان جلسه می‌گذارند. اداره هیئت امری تخصصی است که در توان هر کسی نیست و نکات ویژه‌ای در آن است که برای شناخت هیئت و برنامه چیدن باید مورد دقت قرار گیرد.ضمن آنکه فرمایشی و دستوری نمی‌توان به اداره امور پرداخت. ستادی که می‌آید دستور می‌دهد باید حمایت‌های بهداشتی هم داشته باشد و همه بار را روی دوش هیئت‌ها نریزید تا توان‌ها تقسیم شود و امور به درستی انجام بپذیرد. همه امورات در این موضوع روی دوش نیروهای جهادی است و دولت فقط دستور می‌دهد. نیروی جهادی که در مبارزه با کرونا کار می‌کنند، اگر مورد حمایت قرار نگیرد در بلند مدت نمی‌توانند پای کار بمانند، به همین دلیل است که با کمبود نیرو مواجه شدیم. می‌بینید که آن توان و حجم حضور روزهای اول نیست، چرا؟ به دلیل ضعف در برنامه ریزی و حمایت. ولی اگر در یک برنامه ریزی دولت خودش در کنار نیروهای جهادی قرار می‌گرفت و توان‌ها را تقسیم می‌کرد، آن حضور روزهای اول هنوز ادامه داشت. در ایام محرم برخی از هیئت‌های نمی‌توانند از پروتکل‌ها پیروی کنند، این‌ها باید شناسایی شوند و ماسک و مواد ضدعفونی کننده به دستشان برسد. نگوییم نذر ماسک راه بیاندازید و این حرفها، زیرا در دهه محرم به اندازه کافی خرج هست و منابع کم، پس دولت نباید مانند همیشه کنار بنشیند و دستورالعمل‌ها را برساند. در موضوع فضای مناسب هم همینطور. وقتی دولت هشت هزار ورزشگاه در اختیار کنکور می‌گذارد، می‌تواند همین فضا را هم در اختیار هیئت‌ها قرار دهد.
به نظر بنده مسئولان هنوز خودشان را در ماجرای کرونا پیدا نکرده‌اند، چه رسد به هیئت؛ به نظر بنده کسی اصلا انگیزه‌ای برای فعالیت هیئت‌ها در محرم ندارد، فقط شعار می‌دهند برای رفع مسئولیت. مسئولان باید می‌دانستند که ماه رمضان در پیش است، محرم در پیش است. خب چه کارکردند؟ چه برنامه‌ای داشتند غیر از اینکه چند دستورالعمل صادر کنند که با تمام دستورالعمل‌های دیگرش متفاوت است. همه جا می‌گویند فاصله اجتماعی دو متر، که در آزمون‌ها کمتر هم بود. اما در هیئت‌ها چهارمتر تعریف شده! مانند بسیاری از حرف‌های مسئولین از ابتدا تا الان که حرف‌های متفاوتی بود و یکی دیگری را رد می‌کرد. در این خصوص باید بروشورهایی تهیه می‌شد در اختیار مردم قرار می‌گرفت و آموزش داده می‌شد. خب دولت هم می‌بیند عده ای در فضای مجازی که اثر ماندگاری در آموزش ندارد، توسط نیروهای جهادی دارد کارهای آموزشی انجام می‌شود، او هم بار را زمین گذاشته است. مثلا رئیس سازمان تبلیغات می‌گوید من تضمین می‌دهم. خب تضمین ایشان چه فایده‌ای دارد، وقتی حمایت در کنار آن نیست؟ خب مسئولیت آموزش زندگی مسالمت آمیز با کرونا در هیئت‌ها را سازمان تبلیغات به عهده می‌گرفت، چه اشکال داشت؟ همه باید کنار هم کار کنند، منتها با شناخت ظرفیت‌های یکدیگر.
دولت غیر از کارهای آموزشی در موقعیت‌های دیگر هم می‌تواند هیئت‌ها را شریک کنند و از وجود آنها بهره بگیرد؟
بله، دولت باید بیاید در حوزه سلامت هیئت‌ها را درگیر کند. خیریه‌ها را به خط کند برای قوی کردن زیرساخت‌ها. می‌تواند امتیازات و تشویق‌هایی را برای آنان در نظر بگیرد و در مورد مثلا خرید تخت ICU و تجهیز بیمارستان‌ها منابع و توان آنان را هدایت کند. فعلا همه توان‌ها در تهیه بسته‌های ارزاق جمع شده، در حالی که تعطیلی‌ها دیگر ادامه پیدا نکرد و چرخه اقتصاد از حرکت نایستاد، فقط به بخش‌هایی ضربه وارد شده که باید شناسایی شود رسیدگی شود. این به خط کردن هم اتفاقا با فعالیت هیئت‌ها در محرم ممکن است. یعنی دولت از هیئت‌ها بخواهد که در محرم مؤمنین و خیرین را به تامین بودجه تجهیز بیمارستان‌ها تشویق کنند. هر کسی در توان خود، هر هیئت مثلا یک تخت بیمارستانی. دولت به هیئت‌های کوچک کمک کند، از هیئت‌های بزرگ کمک بگیرد. با این روش هیئت‌های کوچک را هم برای بعد از محرم به سمت خود جذب کرده و توان آنها را هم هدایت می‌کند.
پس در یک جمع بندی می‌توانیم به این نکته مهم دست پیدا کنیم که، هیئت‌ها کاربرد چندگانه دارند که باید ظرفیت‌های آنان شناخته شود و طبق آن برنامه ریخته شود و نباید فقط فعالیت‌های اعتقادی و مذهبی را از آنان انتظار داشت؟
این اشکال وجود دارد بله، در سال‌های گذشته جریان‌های سازمان یافته سعی کردند هیئت را فقط در قالب‌های مذهبی تعریف کنند که صرفا قرآن‌خوانی و سخنرانی و مداحی در آن باشد و بعدش همه بروند دنبال زندگی خودشان. دین در زندگی ما جریان دارد و زندگی ما هم باید دینی باشد، پس نباید آن را تفکیک کرد و گفت این ربطی به آن ندارد. ما فقط هیئت‌ها را در حوزه اعتقادات تعریف می‌کنیم. هیئت‌های قدیمی این‌طور نبودند که در سخنرانی و مداحی فقط از اعتقادات و مصائب و معارف نکته و اشاره بیاورند، همه موضوعات زندگی می‌آمد. پندیات، تذکرات، آموزش رفتارهای اجتماعی و سیاسی، حکمت‌ها، آداب و رسوم، سنت‌ها همه و همه در هیئت موجود بود. وقتی چند نفر در طول هفته با هم ملاقات دارند و رفت و آمد دارند و زندگی‌شان به هم نزدیک می‌شود، اول رفاقت ایجاد می‌شود و رفته رفته مانند یک خانواده می‌شوند. مردم در هیئت مانند یک خانواده هستند و شادی و غمشان در کنار هم است و مشکلاتشان را با هم حل می‌کنند. این را باید بفهمیم و بشناسیم تا بتوانیم برنامه ریزی کنیم. کجای دنیا چنین موقعیت عالی وجود دارد؟! باید از این موقعیت استفاده کنیم.