ترفند هرمی
.jpg "تکدی‌گری مدرن برخی از جوانان/ از بازاریابی شبکه‌ای چه می دانید؟")
ترفند هرمی یا طرح هرمی نوعی مدل کسب‌وکار غیر پایدار است. شکل کلی آن به این صورت است که افراد با پرداخت مقداری پول عضو شرکتی می‌شوند تا در آینده با به عضویت درآوردن چند نفر دیگر و رشد زیرمجموعه مشتریان به چند برابر حق عضویت دست پیدا کنند. شبکه اعضای این شرکت‌ها در لایه‌های پایین افزایش پیدا می‌کند و از این جهت ساختار شبکه مشتریان شبیه هرم است. ساده‌ترین صورت این شبکه‌ها نوع دودویی است که اگر با یک عضو شروع شود پس از ده مرحله به بیش از هزار عضو جدید می‌رسد. فعالیت این نوع شرکت‌ها این است که تعداد اعضایشان آن‌قدر رشد خواهد کرد تا محدودیت جمعیت مشتاقان عضو نشده موجب شود یافتن عضو جدید کم و بیش ناممکن شود. در چنین وضعیتی جمعیت بسیار بالایی از اعضا، که گاهی تا نود درصد کل هم می‌رسد، در لایه‌های پایینی قرار دارند و پولشان را از دست داده‌اند و در عوض شرکت و درصد کمی از افراد به پول رسیده‌اند. این در حالی است که شرکت نیز طبق قوانینش عمل کرده‌است. برای مثال شرکتی صد هزار تومان می‌گیرد و در صورتی که عضوی دو عضو جدید معرفی کند به او صد و پنجاه هزار تومان حق‌الزحمه میدهد. این شرکت با عضویت هر دو نفر، دویست هزار تومان می‌گیرد و صد و پنجاه هزار تومانش را به عنوان حق‌الزحمه میدهد. در نتیجه بی‌هیچ کار مفیدی پنجاه هزار تومان برایش می‌ماند. در چنین فعالیتی همیشه بیش از ۵۰ درصد اعضاء فقط حق عضویت داده‌اند و با گسترش شبکه تعدادشان افزایش پیدا می‌کند تا زمانی که رشد شبکه متوقف شود.
بازاریابی شبکه‌ای
بازاریابی شبکه ای یکی از زیرمجموعه های رشته بازاریابی است که کانال فروش خود را بر شبکه های انسانی و اجتماعی استوار کرده است. در این شیوه، شما تعدادی از محصولات شرکت را خریداری کرده و در هر مکانی که می خواهید به فروش می رسانید و در ازای آن سود خود را دریافت می کنید. اما این پایان راه نیست. در واقع در این شیوه، مصرف کننده نیز می تواند کالاهای شرکت را بازاریابی کرده و در قبال آن سود دریافت کند. البته این شیوه ساختار خاص خود را نیز دارد. در این ساختار، بازاریاب باید افرادی را به عنوان زیرشاخه خود معرفی کند و هر چه زیر این زیرمجموعه بیشتر باشد و بیشتر فعالیت کند، سود بیشتری به شما می رسد.
این شیوه با ساختار هرمی ای که دارد شبکه ای از نیروهای انسانی را ایجاد کرده که به صورت تصاعدی بر آن افزوده می شود. تبلیغات نیز در این تکنیک به صورت چهره به چهره و کلامی صورت می گیرد.
بازاریابی شبکه‌ای، نوعی شیوه فروش است که در آن کمپانی‌ها محصولات و کالاهای خود را بدون تبلیغات و بدون واسطه به فروش می‌رسانند، و مشتریان پس از خرید در صورت تمایل می‌توانند محصولات کمپانی را بازاریابی کنند و سود بگیرند. درآمد در بازاریابی شبکه‌ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه کسب می‌شود. در بازاریابی شبکه‌ای، بازاریاب‌ها به صورت «تبلیغات کلامی» یا «تبلیغات چهره به چهره» اقدام به فروش محصولات کمپانی می‌کنند. تحقیقات آژانس‌های نظارت بر مصرف‌کننده به‌طور مستقل، نشان میدهد بین ۷۰ تا ۷۵ درصد از افراد شرکت‌کننده در بازاریابی شبکه‌ای به درآمدهای بالا نمی‌رسند. داشتن محصول، قانونی بودن شرکت را تعیین نمی‌کند. بعضی از شرکتهای هرمی برای رد گم کردن، استراتژی خود را بازاریابی چندسطحی معرفی کرده و محصولی را در پلان خود قرار می‌دهند ولی چون هدفشان فروش محصول نیست، قیمت آن بسیار بالاتر از بازار آزاد خواهد بود، یا اینکه دریافت محصول در آن شرکت‌ها مشروط به فعالیت در پلان تجاری‌شان است که برای کسانی‌که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند مشتری پیدا کنند، پول از دست می‌رود.
ماهیت بازاریابی شبکه‌ای باعث از بین رفتن آن می‌شود اما چگونه؟ بازاریابی شبکه‌ای با وعده موفقیت و داشتن زیرمجموعه‌های پرتعداد برای هر توزیع‌کننده اقدام به کار می‌کند. فرض کنید همه چیز خوب پیش رود و فروشنده‌ها روز به روز بیشتر شوند. وقتی تعداد فروشنده‌ها به واسطه افزایش نمایی و تصاعدی به حالت نهایی خود برسد دیگر بازاریابی برای استخدام موجود نخواهد بود. حال شرکت با انبوهی از فروشندگان رو به رو است که قصد دارند محصولات را به خریداران عرضه کنند اما کدام خریدار؟ خود خریداران تبدیل به فروشنده شده‌اند. دیگر در سمت خریدار کسی نمانده و همه قصد فروش دارند. در این حالت حجم عظیم عرضه و میل بالای فروشندگان به عرضه کالا و اشباع بازار باعث ضرر گسترده توزیع‌کنندگان رده پایین می‌شود. در حال حاضر، قوانین و مقررات فعالیت در شرکتهای بازاریابی شبکه‌ای در اکثر کشورها معین شده‌اند؛ ولی هیچ ارگان مشخصی وجود ندارد که مشخص کند یک کمپانی خاص هرمی یا شبکه‌ای قانونی است. اما در ایران قانونی یا غیرقانونی بودن یک شرکت بازاریابی شبکه‌ای را وزارت صنعت، معدن و تجارت مشخص می‌کند. از نگاه FTC, BBB, AG هر کمپانی که بیشتر به جذب بازاریاب می‌پردازد تا فروش محصول به مردم عادی، هرمی وغیرقانونی است.
تفاوت فعالیت شرکتهای هرمی با بازاریابی شبکه‌ای
.jpg "تکدی‌گری مدرن برخی از جوانان/ از بازاریابی شبکه‌ای چه می دانید؟")
تفاوت عمده بین شرکتهای هرمی و بازاریابی شبکه ای، بحث محصول است، شرکتهای بازاریابی شبکه‌ای محصول مصرفی ارائه می‌دهند. وقتی یک نفر وارد شرکت و جذب می‌شود، اول آموزش‌هایی را در مورد شیوه‌های بازاریابی، معرفی محصولات و شبکه‌سازی کسب می‌کند، از سوی دیگر محصولات شرکت را نیز با تخفیف‌هایی که بستگی به پنل شرکت دارد، خریداری می‌کند، خریدها نیز امتیازبندی می‌شود. با هر خریدی که اعضا از شرکت انجام می‌دهند، امتیاز کسب می‌کنند و تخفیف می‌گیرند و این کالای خریداری شده را نیز به سایرین می‌فروشند. آمار ۵ شرکت برتر نتورک مارکتینگ، بین سال‌های ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۱۹ توسط گوگل ترند جمع‌آوری شده است. این آمارها نشان‌دهنده این است که بازاریابی شبکه‌ای در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ در اوج خود بود و رفته رفته در حال افول است.
جذب جوانان بی‌اطلاع شهرستانی با ترفند گروگانگیری
فعالیت هرمی‌ها از اواسط دهه ٨٠ ممنوع شد. به موجب قانونی که در سال ۱۳۸۴ تصویب شده، عضویت در شرکتهای هرمی جرم تلقی و برایش کیفر در نظر گرفته شده است. از همان سال‌ها هم شناسایی و دستگیری فعالان در این مجموعه‌ها به یکی از کارهای ثابت پلیس تبدیل شد؛ سرشبکه‌های بزرگی با هزاران زیرمجموعه دستگیر شدند. هرازچندگاهی هم خبری از دستگیری عده‌ای در ارتباط با این گونه فعالیت‌ها از سوی پلیس و مسئولان قضائی اعلام می‌شود. با این همه اما به نظر می‌رسد در این چند ماه اخیر و به دنبال افزایش قیمت دلار و اوضاع نابسامان اقتصادی افراد سودجو دوباره به تکاپو افتادند و شرکتهای هرمی جان دوباره‌ای گرفتند؛ اما اینبار با زرق و برق بیشتر.
سردار علیرضا لطفی، رئیس‌پلیس آگاهی تهران می‌گوید در اواخر خرداد ٣٨ نفر در این ارتباط دستگیر شدند که در قالب دو مجموعه جداگانه مشغول فعالیت غیرقانونی بودند: «در چند وقت اخیر نحوه فعالیت این شرکت‌ها تغییر کرده. بیشتر تمرکز سرشبکه بر جذب جوانان شهرستانی است که متأسفانه در بین آنها افراد تحصیلکرده زیادی هم وجود دارد.» به گفته رئیس‌پلیس آگاهی تهران بررسی‌ها نشان میدهد بیشتر این افراد برای نخستین‌بار است که وارد چنین فعالیتی شده‌اند، حتی تعداد بسیاری از آنها از ممنوعیت‌های قانونی فعالیت در این مجموعه‌ها بی‌اطلاع‌اند. سردار لطفی در توضیح بیشتر فعالیت این شرکتهای غیرقانونی می‌گوید: «افراد برای ورود به این شرکت‌ها حداقل باید ٢۴میلیون تومان هزینه کنند.» در مواردی این مجموعه افراد را برای جذب و آموزش به زور در خانه یا دفتر کارشان نگهداری می‌کردند و به همین دلیل خانواده‌ها به تصور آدم‌ربایی و گروگانگیری اعلام شکایت کردند، اما در بررسی‌های دقیق پلیسی مشخص شد موضوع درواقع آدم‌ربایی نبوده، بلکه شکل جدیدی از فعالیت این شرکت‌هاست. با این حال به گفته رئیس‌پلیس آگاهی تهران یکی از حساسیت‌های پلیس برخورد با این موضوع است.
به گفته او برخلاف گذشته که تمرکز این شرکت در نقاط خاصی از پایتخت بود، در حال حاضر در همه نقاط شهر پراکنده شده و همین هم شناسایی و دستگیری متخلفان را برای پلیس سخت کرده است. گسترش فضای مجازی و استفاده از بستر شبکه‌های اجتماعی هم از دیگر تغییرات محسوس در فعالیت این شرکت‌ها است؛ موضوعی که به گفته سردار لطفی باعث ورود پلیس فتا به این حوزه شده است. ملاقاتی که قرار بود یک ساعته تمام شود به درازا کشید. آنها سعی داشتند به هر نحوی از کارشان دفاع کنند و جذابیت‌های مالی این کار را به نمایش بگذارند. شایان از همه توانش برای متقاعدکردن من استفاده می‌کرد، صحبت‌های به‌ظاهر قشنگ و وعده‌هایی که همگی روی کاغذ دست‌یافتنی به نظر می‌رسید: «ببین اول و آخر به این کار وارد می‌شوی. وضع اقتصادی طوری است که انتخاب دیگری نداری. روزی همه مردم نتورک مارکتینگ انجام می‌دهند؛ چه بهتر که حالا وارد شوی و تا آن روزها پول خوبی به جیب بزنی.» شایان و دوستانش در تصمیم و کارشان مصمم بودند. دست آخر هم قرار شد، طی چند روز آینده، با حضور چند لیدر پورسانت‌گرفته جلسه دیگری برای پاسخ به سوالات احتمالی برگزار شود، همان کاری که در اصطلاح هرمی‌ها با آن فالو می‌گویند.
بازاریابی شبکه‌ای ترفند شرکتهای هرمی در فضای سایبر است
سرهنگ علیرضا آذردرخش، سرپرست پیشین اداراه پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتا ناجا اظهار داشت: متاسفانه برخی از کسب و کارهای در شبکه‌های اجتماعی به دنبال بازاریابی شبکه‌ای نیستند بلکه شرکتهای هرمی هستند که تلاش دارند در این فضا از افراد سوء استفاده کنند.
وی با بیان اینکه این شرکت‌ها با شیوه‌های مخفی شدن شرکتهای هرمی در پشت نقاب شبکه‌های بازاریابی تلاش دارند کاربران شبکه‌های اجتماعی را به دام اندازند، ادامه داد: کاربران شبکه‌های اجتماعی فریب اینگونه شرکت‌ها را نخورند نه تنها با آنها همکاری نکنند بلکه تبلیغ این شرکت‌ها را نیز انجام ندهند.
سرهنگ آذردرخش گفت: برخی از این شرکت‌ها تلاش دارند با این عنوان که در شیوه بازاریابی شبکه‌ای واسطه‌ها حذف و کالا ارزان به دست مصرف کننده می‌رسد. کاربران شبکه‌های اجتماعی را فریب بدهند و کالاهای خاصی را به کاربران به فروش برسانند که با فروش این کالاها هم کالا را با قیمت ارزان تر به دست مصرف کننده می رسانند و هم سود می‌کنند.
سرپرست پیشین ادراه پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتا ناجا با اشاره به اینکه تمبرهای خارجی، انواع ارزهای دیجیتالی مثل بیت کوین، لیند دلار، انواع سنگ‌های زینتی و جواهرت بدلی کالاهای مورد اشاره این شرکت هاست، گفت: شرکتهای هرمی با این ترفندها و فروش این کالاها به کاربران و اینکه این کالاها را می توان در سراسر جهان نقد نمود از کاربران شبکه های اجتماعی کلاهبرداری می‌کنند.
سرهنگ آذردرخش به کاربران شبکه های اجتماعی توصیه کرد: از خرید و فروش این دست کالاها که توسط شرکت های هرمی در شبکه های اجتماعی با عنوان بازاریابی شبکه ای یاد می شود خودداری نمایند. چرا که بسیاری از این کالاها ارزش ریالی پایین دارد و ادعای این دست شرکت ها کذب است.
وی با بیان اینکه بیشتر فعالیت و تمرکز شرکتهای هرمی بر روی کاربران نوجوان است، افزود: این شرکت‌ها با عضویت در شبکه‌های اجتماعی تلاش دارند اطلاعات سن و جنسیت کاربران را به دست بیاورند و با فعالیت ویزه بر روی کاربران نوجوان و جوانان آنها را به عضویت شبکه هرمی خود درآورند.
سرهنگ آذردرخش در توصیه به خانواده‌ها گفت: مواظب فعالیت فرزندان خود در فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی باشند تا عزیزانشان در دام شرکتهای هرمی نیفتند. چرا که برابر قوانین فعالیت شرکتهای هرمی جرم است.
وی با اشاره به اینکه پلیس فتا با به روز کردن اطلاعات خود در پی کشف ترفندها و شیوه های مخفی شدن شرکت های هرمی در پشت نقاب شبکه های بازاریابی در فضای سایبر است، اظهار داشت : از کلیه کاربران شبکه های اجتماعی تقاضا داریم در صورت مواجه با شرکت های هرمی فعال در این شبکه ها آن را از طریق سایت پلیس فتا به آدرس Cyberpolice.ir بخش مرکز فوریت های سایبری، لینک ثبت گزارشات مردمی اعلام کنند.
شکست، سرخوردگی، افسردگی و بی‌اعتمادی
در خصوص تاثیرات بازاریابی شبکه‌ای بر دانشجویان و جامعه، دکتر جعفر بای جامعه شناس گفت: « متاسفانه جامعه ما دچار آفت افراط و تفریط است. این شیوه فروش محصول در شکل شبکه‌ای در حال گسترش است. قشر دانشجو به علت مشکلات و بیکاری و از سوی دیگر سودای ثروتمند شدن برای جذب شدن در این شبکه‌ها مناسب به نظر می‌آیند. دانشجو از این طریق سرگرم می‌شود و وقت او پر می‌شود و اجناسی در پرتوی این نوع فعالیت‌ها فروخته می‌شوند. اما استعدادی که باید در مسیر رشد، تعالی و پیشرفت قرار بگیرد متاسفانه در این مسیر قرار می‌گیرد که به شکل مقطعی از او استفاده می‌شود و به وسیله آنها افراد دیگری به درآمدهای کلان می‌رسند. این شبکه‌ها قربانی‌کننده استعدادها و محل نابودی توانایی‌های قشر جوان است. از سوی دیگر بعد از هرینه کردن وقت و انرژی، زمانی که جوان به دستاوردی نمی‌رسد سرخورده می‌شود. زیرا جنس تبلیغات این شرکت‌ها به این صورت است که برای افراد اهداف بزرگی را ترسیم می‌کنند و آنها را از این طریق وارد شبکه‌ای می‌کنند. این نوع فعالیت‌ها برای جوانان آرزوهای تحقق نیافته ایجاد می‌کند و باعث سرخوردگی و واماندگی در آنها می‌شود. این نسل به جای آن که به دنبال آرزوهای متعالی برود با این سرخوردگی‌ها تنها به عزلت و گوشه می‌رود و در نهایت به افسردگی و بی‌اعتمادی دچار می‌شود. در حقیقت از جوانان برای رسیدن شرکت به اهدافش سوء استفاده می‌شود. جنس‌های این شرکت‌ها اغلب بی‌کیفیت و گران قیمت هستند. احساس باختن و شکست خوردن در جوان آثار روانی، اجتماعی و عاطفی زیادی دارد. در ادامه برخی از این جوانان برای جبران به عنوان عنصر شکست خورده درصدد انتقام‌گیری از جامعه بر می‌آیند و اقدامات مجرمانه انجام می‌دهند.
این نوع کارها نوعی تکدی‌گری مدرن را به جوانان آموزش میدهد
وی در ادامه افزود: « بنیانگذاران این شرکت‌ها نباید با نگاه سوء استفاده گرایانه به نسل جوان بیکار ما نگاه کنند. جوانان باید در مسیر درست استعدادها و رشته تحصیلی خود قرار بگیرند. این نوع کارها نوعی تکدی‌گری مدرن را به جوانان آموزش میدهد. جوانان با جمع‌آوری پول برای دیگران تنها می‌توانند درصدی از این سودها را دریافت کنند. نابسامانی عناصر نیروی انسانی و در نتیجه بالا بودن میزان بیکاران در کشور ما باعث شده است این نوع شبکه‌ها به راحتی بتوانند از جوانان ما سوء استفاده کنند. این نوع تکدی‌گری کاخ آرمان‌ها و آرزوهای جوان را نابود می‌کند و او را به تباهی و سیاهی می‌کشاند. جوانان برای این شبکه‌های بازاریابی نردبان ترقی هستند. امروز جمعیت جوان یک فرصت طلایی برای پیشرفت و سازندگی کشور است. »
بازاریابی شبکه‌ای در ایران به معنای واقعی وجود ندارد
.jpg "تکدی‌گری مدرن برخی از جوانان/ از بازاریابی شبکه‌ای چه می دانید؟")
تاریخچه پدیدار شدن بازاریابی شبکه‌ای در ایران برمیگردد به ظهور GOLD QUEST یا گولد کوئست در حدود سال ۱۳۸۰ که محوریت این شرکت بر این بود تا شما به عنوان شخص سرمایه گزار در شرکت با خرید و سرمایه گزاری بر روی یک محصول سود آوری انجام می‌دادید و همچنین مجبور به ایجاد زیرمجموعه برای درآمد بیشتر و در واقع ثروتمند شدن از طریق دیگران بودید. یکی از مشکلات مهمی که وجود داشت این بود که محصولی به دست شما نمی‌رسید و شما صرفا از ایجاد زیرمجموعه به درآمد می‌رسیدید.
پس با توجه به غیرقانونی بودن این درآمد راه‌های درآمدی آن توسط دولت تنگ تر شد و پرونده بازاریابی شبکه‌ای در ایران با وجود تعداد بی‌شماری از مالباختگان بسته شد. پس از گذشت چندسال و درگیری دولت با شرکتهای هرمی، دولت با سیاست مجوز دادن به این شرکت‌ها توانست آنها را کنترل کند.امروزه شاهد هستیم بسیاری از این شرکت‌ها مثل شرکتهای بادران،پنبه ریز،بیز و غیره به با ارئه‌ی طرحهای درآمدی بهتر و قانونی تر نسبت به شرکتهای هرمی به فعالیت مشغول هستند .
در پدیدار شدن این شرکت ها و عدم توانایی در کنترل آنها فقط یک مسئله در واقع یک شاه کلید وجود دارد آن هم “عطش ثروتمند شدن” است. عطش ثروت بدون شک بد نسیت و در واقع کمال طلبی و در وجود تمام انسان‌ها وجود دارد ولی مسئله این است که این عطش باید طبق اصول و از روش درست به سرانجام برسد. این شرکت‌ها تنها و تنها یک استراتژی داشتند و دارند و آن هم”ثروتمند شدن در زودترین حالت ممکن”است. به قولی همه ما انسان ها به”یک شبه راه صد ساله را رفتن”علاقه داریم همانطور که طبق افسانه‌ها برای پیدا کردن چاه زندگی که به ما عمر بی‌نهایت میدهد تمام دنیا را فتح میکنیم! البته این خصیصه مختص ایرانیان نیست در تمام دنیا به همین شکل است.
دکتر احمد روستا اقتصاددان درباره بازاریابی شبکه‌ای گفت:« بازاریابی شبکه‌ای در ایران به معنای واقعی وجود ندارد و بیشتر جنبه همان بازاریابی هرمی را دارد. بازاریابی شبکه‌ای اگرچه نوعی از رویکرد بازاریابی در سطح جهانی است اما شیوه مدیریت و اجرای آن در ایران به گونه‌ای است که به تمام جزئیاتش پرداخته نمی‌شود. این شبکه‌ها به ایجاد هیجانات و دادن وعده‌های دروغین مشغول هستند و تلاش می‌کنند افراد را جذب کنند اما متاسفانه بعد از مدتی این افراد دچار ناامیدی و یاس می‌شوند. به عبارتی بازاریابی شبکه‌ای در ایران از ساختار و نوع مدیریت تا آثاری که بر جامعه به جای می‌گذارد، نیاز به بازنگری دارد. اگر این شبکه‌ها به شیوه درست فعالیت کنند می‌توانند تاثیر مثبت هم در اقتصاد داشته باشند اما نوع برخورد ما و اداره کردن این شبکه‌های بازاریابی در جامعه ما آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی زیادی دارد. زمانی که همه وادار می‌شوند که به هر شکلی به مصرف دامن بزنند، عملا یک حرکت غیرواقعی در جریان است. از سوی دیگر آن قدر فشار روی مخاطب از جمله گروه شبکه وجود دارد که این افراد بعد از عدم دستیابی به اهداف تعریف شده، دچار انواع نومیدی‌ها و بحران‌های روحی و اقتصادی می‌شوند. »
منبع:
1. آفتاب یزد/ تکدی‌گری مدرن برخی از جوانان
2. دانشجو/ هشدار پلیس فتا به کاربران شبکه‌های اجتماعی؛ بازاریابی شبکه‌ای ترفند شرکتهای هرمی در فضای سایبر است
3. راتین/ بازاریابی شبکه ای یا نتورک مارکتینگ چیست؟
4. گروه مشاوره مدیریتی آمیرال/ بازاریابی شبکه‌ای؛ حقیقت تلخ یا دروغ شیرین؟!