تا دیروز عوامل اجرایی مدارس دنبال رصد کلاس‌ها و پایش دانش‌آموزانی بودند که وسایل هوشمند و گوشی موبایل به همراه داشتند و امروزه روز کل آموزش و پرورش بسیج شده تا دانش‌آموز برای آموزش مجازی صاحب تبلت و گوشی هوشمند و امکانات اتصال به فضای لایتناهی مجازی باشد.
بدون شک در آموزش الکترونیکی خیلی از هنجارهای آموزش سنتی زیر رادیکال رفته و بعضا باژگونه شده‌اند. امتحانات یکی از مقولاتی است که دستخوش این تغییرات شده است.
اگر تا دیروز ما امتحانات را ناموس آموزش و پرورش تلقی می‌کردیم، امروز آزمون‌های آنلاین عملا اوپن بوک و مشارکتی اجرا می‌شود و البته پذیرش این سبک آموزش قطعا با مقاومت‌هایی همراه بوده و ماهیت و سلامت امتحانات از ناحیه برخی دبیران و اولیای مدرسه محل اشکال جدی است.
به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم با تازش اسب چموش کرونا ویروس هنجارهای ما نیز ژله‌ای شده و در حال وارونگی برخی از ارزش‌ها هستیم.
هر چند در ابتدای تصمیم به مجازی شدن روند آموزش، ذوق‌زدگی فراوانی در رابطه با این نوع آموزش وجود داشت، اما حالا پس از گذشت حدود یک‌سال تحصیلی مشکلات این شیوه آشکارتر شده است. پیش از فراگیری کرونا و اجبار آموزش عالی به مجازی شدن مخالفت‌های بسیاری در این زمینه وجود داشت، مخالفت‌هایی که برخی از آنها معطوف به نبود زیرساخت امکان اجرای چنین رویه‌ای بود و برخی دیگر به بی‌تاثیری این نوع آموزش‌ها اشاره داشت و معتقد بود تاثیر آموزش حضوری حداقل در جامعه ایران تفاوت فاحشی با آموزش‌های مجازی دارد.
هر چه بود روند مجازی شدن آموزش عالی و البته دوره آموزش و پرورش کلید خورد و اجرا شد، این قصه در نظام آموزش و پرورش همراه با پیامدهای منفی بسیاری بود و آن‌طور که جواد حسینی، معاون وزیر آموزش و پرورش گفته به علت شیوع کرونا، «پنج میلیون نفر از دانش‌آموزان ایرانی از تحصیل محروم شده و بازمانده‌اند». نسبت این آمار در نظام آموزش عالی هم جای تامل دارد هر چند آماری رسمی در این حوزه وجود ندارد اما آن‌طور که دیروز رئیس دانشگاه تهران گفته فقط در این دانشگاه ۱۵۰ دانشجو به دلایل گوناگون امکان دسترسی به زیرساخت‌های آموزشی را نداشتند. حالا با گذشت حدود یک‌سال از فراگیری کرونا داده‌های آماری نتایج قابل تامل دیگری را پیش روی ما گذاشته است، یکی از آنها رواج عجیب تقلب در میان دانشجوهاست، اتفاقی که تا به‌حال در حوزه آموزش و پرورش از آن حرف زده می‌شد، اما محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران گفته تقلب میان دانشجویان در دوران کرونا افزایش چشمگیری داشته است. حجم بالای تقلب‌ها به قدری بوده که او معتقد است: «امتحانات پایان ترم نباید ملاک گزینش دانشجویان شود.» اما افزایش تقلب در چنین سطحی چه نشانه‌هایی دارد؟ آسیب آن در خروجی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ایران چه خواهد بود و این میل به تقلب از کجا نشأت می‌گیرد؟ آن هم در حالی که حالا سال‌هاست که کارشناسان حوزه آموزش در رابطه با کاهش سطح سواد دانشجویان و دانش‌آموزان هشدار می‌دهند و انتقادهای فراوانی به کیفیت آموزش دارند.
کرونا و اجبار در آموزش مجازی راه را برای تقلب بازتر کرده است. این را می‌شود نتیجه و خروجی سخنان رئیس دانشگاه تهران دانست. به این مفهوم که پیش از دوران کرونا هم تقلب در میان دانش‌آموزان و دانشجویان وجود داشته اما حالا به‌واسطه عدم نظارت بر عملکرد دانشجوها افزایش داشته است.
وقتی تقلب جای سواد را می‌گیرد
کاهش سطح سواد عمومی محدود به قصه تقلب نیست و رواج این پدیده تنها یکی از نشانه‌های بی‌علاقگی دانش‌پذیران نسبت به کسب آموزش است. در مناقشه چند روز اخیر میان وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش در رابطه با بازگشایی دوباره مدارس هم یکی از دلایل و استدلال‌های مسؤولان آموزش و پرورش معطوف به همین نکته است. رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش معتقد است دانش‌آموزان دبستانی به‌ویژه پایه اول و دوم دبستان را به روش مجازی نمی‌توان به‌خوبی آموزش داد. او گفته به‌شدت نگران سطح سواد این نسل هستیم و نگرانیم یادگیری آنها به خطر بیفتد.» نسبت آموزش حضوری و مجازی به سطح سواد عمومی نسبت مستقیمی است.
حسن زیاری، رئیس پیشین دانشگاه پیام نور هم معتقد است این قصه محدود به دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی نیست و دانشجویان هم از پیامدهای بسیار منفی آموزش مجازی به دور نیستند. آن‌طور که او به جام‌جم می‌گوید: «تداوم این روش به تربیت مهندسان بی‌مهارت و پزشکان بی‌تجربه خواهد انجامید.»
محمد فاضل، کارشناس حوزه آموزش هم به کمرنگ شدن نقش کارگاه و آزمایشگاه در آموزش اشاره می‌کند و می‌گوید: «تنها هدف حضور در کارگاه‌های عملی و آزمایشگاه‌ها کسب نمره و حتی تجربه نیست، چرا که در این میان به نوعی مهارت‌های اجتماعی هم آموزش داده می‌شود و خلاقیت دانشجویان را می‌آزماید.» او می‌گوید: «حذف فیزیکی دانش‌پذیران از محیط آموزشی کار آنها را پس از فارغ‌التحصیلی هم سخت‌تر می‌کند و مهم‌تر از آن به صنعت ایران در آینده نه چندان دور ضربه وارد می‌کند.»
آموزش تقلب به دانش‌آموزان
آمارهای اعلام شده از سوی رئیس دانشگاه تهران نشان می‌دهد ادامه روند آموزش مجازی خوشایند دانشجویان است. آن‌طور که محمود نیلی‌احمدآبادی اعلام کرده مطابق نظرسنجی‌های انجام شده ۷۲ درصد دانشجویان در حد متوسط و زیاد از آموزش‌های مجازی راضی و بقیه ناراضی بودند، همچنین ۷۰ درصد دانشجویان از کیفیت تدریس، پاسخگویی دانشگاه‌ها رضایت داشتند و ۱۲ درصد آنان از مشکلات اقتصادی ناراضی بودند. این آمارها را در کنار افزایش تقلب در این دوره با حسن معدنچی، عضو هیات علمی و استاد دانشگاه کاشان در میان می‌گذاریم. او هم به معایب و مزایای این شیوه آموزشی اشاره می‌کند اما نظر او در رابطه با افزایش تقلب‌ها جالب توجه است. او برای رونق تقلب در دوران آموزش مجازی زمینه‌ای فرهنگی قائل است. این استاد دانشگاه به جام‌جم می‌گوید: «وقتی کسب مدرک اولویت خانواده‌هاست شیوه رسیدن به مدرک دیگر اهمیتی ندارد، چون هدف نهایی کسب مدرک دانشگاهی است نه آن چیزی که قرار است نظام آموزش عالی به این افراد آموزش دهد.»به باور او فروش مدارک دانشگاهی یا خرید و فروش علنی پایان‌نامه‌های دانشگاهی از نشانه‌های آشکار این اولویت اشتباه است. او می‌گوید: «ماجرا این است که این نکته محدود به نظام آموزش عالی نیست و این نگاه تست‌محور حالا در آموزش و پرورش هم از اولویت بالایی برخوردار است، به این مفهوم که هدف دانش‌پذیر در این حوزه تنها کسب نمره است نه مهارت و دانشی که از طریق آموزش قرار است منتقل شود و به نوعی خانواده‌ها در سوق دادن دانش‌آموزان به تقلب نقش مهمی ایفا می‌کنند.»
محمد فاضل، کارشناس حوزه آموزش هم معتقد است نظام آموزشی مبتنی بر تست و درصد سهم بالایی در افت سواد عمومی دانش آموزان و البته رغبت آنها به انجام تقلب دارد. او به ما می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین آفت‌های نظام سنجش دانشگاهی ما این است که دانش‌آموزان عموما در سال‌های آخر تحصیلی به جای این که سواد بیشتری داشته باشند تکنیک‌های تست‌زنی را فرا می‌گیرند؛ به این مفهوم که بدون داشتن فهم و درکی از محتوای درسی یاد می‌گیرند با چه تکنیک‌هایی می‌توانند در آزمون‌های تستی موفق تر باشند. به باور او این شیوه به نوعی آموزش رسمی تقلب به دانش‌آموزان است.»
چند می گیری امتحان بدی؟
این روزها در فضای مجازی پر شده از عکس ها و اطلاعیه های دانشجویی و دانش آموزی که خواستار همراهی در امتحانات با پرداخت پول هستند و از کسانی که درس مورد نظر را خبره هستند برای تقلب در جلسه امتحان دعوت می کنند؛ موردی که به همیار تقلب معروف شده و این روزها به منبع درآمدی برای خیلی ها تبدیل شده است.
گرچه کمپین‌های مجازی زیادی توسط دانشجویان و دانش آموزان درباره گلایه از کیفیت آموزش مجازی، لغو امتحانات حضوری به دلیل نگرانی بابت ابتلا به کرونا و لغو هر گونه امتحان به دلیل کیفیت پایین آموزش مجازی تشکیل شد؛ اما در هیچ یک از این کمپین‌ها، هیچ نگرانی بابت کیفیت امتحان یا احتمال تقلب در امتحان از سوی دانشجویان و دانش آموزان ابراز نشده است؛ به نظر می رسد این موضوع جزء دغدغه‌های دانشجویان و دانش آموزان نیست.گویا از دید برخی دانشجویان و دانش آموزان همیار تقلب در امتحان، راه‌حل خوشایند و میانبری برای امتحانات مجازی است.
حل سوالات امتحانی در کانال‌های تلگرامی!
در حال حاضر امتحانات در برخی دانشگاه‌های دولتی و برخی دانشگاه‌های زیر نظام آموزش عالی آغاز شده است، با این وجود اما شواهد حاکی از آن است که حتی با در نظر گرفتن این راهکارها، امکان تقلب برای دانشجویان فراهم است و آنها به صورت اشتراکی، به سوالات پاسخ می‌دهند؛ به این صورت که مثلاً در روش تستی_تشریحی که فقط سوالات با یکدیگر جا به جا می‌شوند، دانشجویان در فضای مجازی این سوالات را به اشتراک می‌گذارند و پاسخ‌ها بلافاصله در گروه مربوطه منتشر می‌شود.وقتی دانشجویان رزرو تقلب می‌کنند!
برخی دیگر از دانشجویان در اقدامی جالب اقدام به «رزرو تقلب» می‌کنند؛ به این صورت که چند روز قبل و یا حتی چند ساعت پیش از شروع امتحان، رشته تحصیلی و امتحان مورد نظر را در گروه اعلام می‌کنند و فردی که در ترم بالاتر تحصیل می‌کند و یا تسلط کافی برای پاسخگویی به سوالات آن درس را دارد، اعلام آمادگی می‌کند. پس از آن در فضای چت خصوصی، مبالغ به صورت توافقی رد و بدل می‌شود.همچنین در اینستاگرام آی دی‌هایی با عناوین مختلف از جمله «انجام امتحانات مجازی دانشگاه با قبولی با نمره بالا و تضمینی» ایجاد شده است که برخی از همین افراد با درج شماره خود و اعلام مبلغ ۲۰۰ هزار تومان اعلام کرده اند، به سوالات امتحانات پایان ترم پاسخ می‌دهند.
آسیب‌های تقلب بلندمدت است
.jpg "شیوع ویروس تقلب در بین دانش آموزان و دانشجویان")
نام امتحان برای بیشتر دانش‌آموزان و حتی اولیای آنها، همواره دلهره‌آور و اضطراب‌آفرین است. پیامدهای کسب نکردن نمره مطلوب در امتحان می‌تواند نگرانی از سرزنش‌ها، دلهره شکست، عقب‌ماندن و ناکامی در رسیدن به آرزوها و آرمان‌ها را شامل شود که موجب آزردگی روح و جان می‌شود. متاسفانه یکی از راه‌هایی که بعضی دانش‌آموزان ممکن است برای فرار از این اضطراب و ناکامی‌ها انتخاب کنند، تقلب در امتحان است به ویژه در این روزهای کرونایی که همه آزمون‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شود، وسوسه برای بهره بردن از این روش بیشتر شده است. باید توجه کرد که با گسترش تقلب متاسفانه دانش‌آموزان دیگر هیچ تلاشی برای یادگیری درس نخواهند کرد. در این بین، دانش‌آموزان ساعی انگیزه خود را برای یادگیری از دست می‌دهند زیرا نتایج غیرواقعی دیگران را می‌بینند و دانش‌آموزی که در پایه‌های پایین‌تر از این روش استفاده کرده ،در سال‌های بعد در یادگیری مطالب جدید دچار مشکل خواهد شد. واضح است که آسیب‌های تقلب بلندمدت است.
امکان به صفر رساندن تقلب وجود ندارد
مهرداد جعفرپور، مدیر کل امور آموزشی دانشگاه آزاد اصفهان با اشاره به اینکه در هر صورت امکان تقلب به هر روشی حتی در امن ترین سامانه های مجازی نیز وجود دارد، تاکید کرد: با اتخاذ روش های مختلف می توان تا حد امکان، احتمال تقلب را کاهش داد اما صفر نمی شود.
جعفرپور خاطرنشان کرد: استادان دانشگاه آزاد اصفهان از ترم تحصیلی گذشته تجربه هایی را درباره آموزش و آزمون مجازی کسب کردند و آمادگی لازم را برای ترم جاری داشتند و محتوای آموزشی برای آنها درباره نحوه طراحی سوالات و همچنین برای دانشجویان درباره نحوه شرکت در آزمون ارایه شد.
جانشین معاون آموزشی و مدیر تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز با بیان اینکه امتحانات پایان ترم در این دانشگاه بصورت الکترونیکی و غیر حضوری برگزار می شود، به برخی از روش های این دانشگاه برای برگزاری آزمون اشاره کرد و گفت: در آزمون تستی (چهار گزینه ای) میزان بازگشت به سوالات قبلی فقط برای ۱۰ درصد پرسش ها وجود دارد و همچنین برای هر پرسش وقت مشخصی بین ۴۵ تا ۶۰ ثانیه در نظر گرفته می شود تا امکان تقلب به حداقل برسد.
ایده‌ای متفاوت برای کاهش تقلب در امتحانات مجازی
سیف برقی با اشاره به آموزش‌های ارائه شده به اساتید و دبیران برای برگزاری امتحانات پایان ترم، افزود: یکی از شیوه‌های آزمون به صورت تستی با زمان‌های کوتاه است و سوالاتی که پیش از این توسط اساتید طراحی شده است به صورت اختیاری در دسترس دانشجویان و دانش آموزان قرار می‌گیرد؛ برای مثال ۵۰ سوال توسط استاد طراحی شده و به صورت تصادفی ۲۰ سوال در اختیار دانشجویان و دانش اموزانی که پشت سیستم نشسته اند قرار می‌گیرد و به این صورت سوالات دو دانشجو و دو دانش اموز هم شکل در نمی‌آید که با این روش امکان تقلب از دانشجویان و دانش اموزان گرفته می‌شود.مجید سلمانی معاون شهیدستان کرج معتقد است استفاده از کتاب و جزوه در آزمون های آنلاین خود بخشی از فرآیند اموزش در سیستم الکترونیکی است ؛ به جای حساسیت بیش از حد روی این مسئله بهتر است همکاران به جای نگرانی صرف در مقوله تقلب در امتحانات خود را به تجهیزات و الزامات آموزش مجازی تسلیح نمایند.
معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه الزهرا (س) درباره برگزاری امتحانات مقطع ارشد و دکتری دانشجویان، گفت: در روش اول اساتید باید برای دروس تخصصی به خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی مانند کارشناسی ارشد و دکتری با توجه به تعداد کم دانشجویان دوربین‌ها را روشن بگذارند و از آنها آزمون بگیرند و روش دوم این است که قالب سوالات آزمون یکی باشد و داده‌های ادبی متفاوت باشد که این نوع روش امکان تقلب از دانشجویان را می‌گیرد.
دستورالعمل وزارت علوم به دانشگاه‌ها برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین
معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دستورالعملی را در قالب توصیه نامه، برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین به دانشگاه ها ابلاغ کرده است.
در این سند راهنمای اجرای آزمون‌ها در دانشگاه‌ها به ۳ روش، آزمون‌های حضوری، آزمون برخط غیر همزمان بدون نظارت و آزمون برخط همزمان دارای نظارت اشاره شده و روش‌هایی برای به حداقل رسیدن خطا در آزمون‌های آنلاین پیشنهاد شده است. از جمله اینکه:
- فرآیند آزمون به گونه‌ای باشد که با شروع آزمون توسط دانشجو و دانش آموز در هر لحظه امکان دیدن فقط یک سوال وجود داشته باشد و در صورت پاسخ دادن یا رد کردن سوال، سوال بعدی نمایش داده خواهد شد.
- امکان برگشت به عقب در آزمون برای دانشجو و دانش آموز وجود نداشته باشد تا نتواند جواب های قبلی خود را به دیگران اعلام کند یا تغییر دهد.
- زمان آزمون محدود باشد و هنگامی که زمان به پایان برسد همه پاسخ‌ها به صورت خودکار ارسال شود.
- هر دانشجو و دانش آموز فقط یک بار مجاز به شرکت در آزمون باشد.
- یک سوال با پاسخ شفاهی در نظر گرفته شود که دانشجو و دانش آموز در آن خودش را معرفی کند تا اطمینان حاصل شود که خودش در آزمون شرکت کرده است.
- ترتیب سوالات آزمون برای هر دانشجو و دانش آموز متفاوت از دیگران باشد.
- در سوالات چند گزینه‌ای، چینش گزینه‌ها برای دانشجویان و دانش آموزان تغییر خواهد کرد.
- با یک نام کاربری امکان چندین ورود موازی به سیستم وجود نداشته باشد."
منبع:
1. جام جم/ شیوع ویروس تقلب در دانشگاه‌ها
2. صدای معلم/ " تقلب " و " همیار تقلب " در امتحانات مجازی : چند می گیری امتحان بدی ؟!
3. خبرآنلاین/ ضدحمله به تقلب در امتحانات آنلاین / برای کاهش انگیزه بچه ها در تقلب چه کنیم؟
4. مهر/ امنیت امتحانات مجازی چقدر است/وقتی دانشجویان «رزرو تقلب» می‌کنند!
5. ایرنا/ دغدغه‌های امتحانات مجازی دانشگاه‌ها از احراز هویت تا رقابت سالم